VAN IERSEL
Automobiel
en schadebedrijf
Persoons
Mariadevotie tegen de gevels
van Moergestelse huizen
I
BOVAG
■H U
Alle voorkomende
gas-, water-,
riool-,
dakwerken
en sanitair
Industrieweg 24
5066 XJ Moergestel
Tel. (013) 513 1404
Loodgietersbedrijf
APK
Verkoop van auto’s
Reparatie van alle automerken
Aan het Rootven op het adres 26 A, in de scherpe bocht tegenover de mole
naarswoning van Niels van de Ven, zit een oranjerood gebakken tegel tegen
de gevel. De tegel stelt O.L. Vrouw Altijd Durende Bijstand voor. Je moet goed
kijken om dat te zien want door de weersinvloeden is de afbeelding van deze
icoon danig vervaagd. De tegel is een zogeheten Mariategel of devotietegel.
Hier en daar in Moergestel zijn er nog meer te zien.
Mariategels bijzondere vorm van particuliere Mariaverering
(Tekst en foto’s Paul Spapens)
9 WT.
PAGINA 4
’MOERGESTEL-NIEUWS’ - WOENSDAG 29 JUNI 2016
lil
Een devotietegel O.L. Vrouw Altijd durende
Bijstand tegen de gevel van een woning aan
het Rootven. De tegel (inzet) is gemaakt van
terracotta.
De meeste tegels zijn van terracotta. In de omge
ving van Tilburg zijn ze vaak - maar zeker niet
altijd - zijn ze gemaakt in atelier St.-Lucas in de
Noordstraat in Tilburg, beter bekend als de firma
P. Verbraak Zonen. Het bedrijf was gespeciali
seerd in toegepaste religieuze kunst, in het bij
zonder beelden van heiligen en van Maria. In de
oorlog en direct daarna dook Verbraak, net als
een aantal andere firma’s in Brabant en Limburg,
in een niche in de markt: devotietegels van Maria
met het kindje Jezus. Hun concurrenten inzake
de Mariategels waren de paters redemptoristen.
Onderzoek door twee wandelaars
Het is frappant dat er weinig bekend is van de
Mariategels, terwijl dit toch veruit de meest voor
komende uiting is van Mariedevotie in Brabant.
Tilburg telt er liefst 1078 in 147 verschillende
soorten, heeft Frans Staps vastgesteld. Hij en
Hélène van Kempen hebben ieder afzonderlijk
als een vorm van tijdverdrijf de devotiegels van
Tilburg geïnventariseerd. Omdat er zo weinig
bekend is van dit fenomeen, valt er ook voor wat
betreft de Moergestelse devotietegels het een
en ander te leren van het onderzoek van de twee
Tilburgers.
Frans Staps maakte niet alleen foto’s, hij no
teerde ook steeds waar zich een Mariategel
ST. WILLIBRORDSTRAAT 45
5056 HT BERKEL-ENSCHOT
TEL. 013-533 3321
bevindt en wat de voorstelling is. Verder
schreef hij het materiaal op waarvan ze zijn
gemaakt (terracotta, gekleurd, gietbeton,
natuursteen), hoe groot ze zijn, of ze vierkant,
rechthoekig of driehoekig zijn, de tekst en
de exacte locatie. Heeft hij alle foto’s en alle
informatie op zijn pc opgeslagen, de sigaren
rokende Frans Staps heeft ook nog een siga
renkistje vol foto’s. Er zitten er 174 in en elke
foto laat een ander type Mariategel zien. Het
zijn veelal variaties op de meest voorkomende
tegel van Onze Lieve Vrouw van Altijd Duren
de Bijstand, maar ze laten tevens zien hoe
rijk deze materiële vorm van volksgeloof is.
Bedevaart van de Boerenbond
De grote variatie laat zich verklaren uit de finan
ciële middelen die iemand had, maar vooral uit
persoonlijke devotie of een bezoek aan een bede
vaartsoord. Van grote georganiseerde pelgrims
tochten werden soms speciale herinnerings-
devotietegels in omloop gebracht. In Moergestel
zijn daar zeker twee voorbeelden van bewaard
gebleven. Tegen de geval van de langgevelboer-
derij aan de Broekzijde huisnummer 15 zit een
tegel die herinnert aan een bedevaart naar
Lourdes in 1954. Deze bedevaart was georgani
seerd door de Boerenbond. Dezelfde tegel zit
naast de deur van de boerderij Broekzijde num
mer 17. Beide tegels zijn zeer zeldzaam.
Komt Onze Lieve Vrouw Altijd Durende Bijstand
veruit het meeste voor (In Moergestel onder
meer op het adres Oisterwijkseweg 15), er zijn
ook ettelijke variaties. Zoals Maria Sterre der
Zee en de zeldzame Maria Hertogin van Brabant.
Deze tegel is geïnspireerd op de Mariakapel die
door Brabantia Nostra in 1939 bij de Moerdijk-
brug is gebouwd om Brabant te beschermen
tegen vreemde invloeden. Ook zeldzaam langs
de Brabantse voordeuren zijn Zwarte Madonna’s,
Maria Moeder van goede Raad, O.L. Vrouw van
Uden en O.L. Vrouw van Genooi, genoemd naar
een pelgrimsoord in de buurt van Venlo. De kleu
rige driehoekige tegel Zoete Moeder van Den
Bosch komt meer voor.
Nog steeds vraag naar
Onderzoek van heemkundige Willem van Kruijs-
bergen uit Alphen leerde dat er in de jaren
1932/1933 al devotietegels verschenen in Al
phen, Chaam en Ulicoten. De precieze reden is
niet bekend. Op grond van de latere traditie in
en na de Tweede Wereldoorlog mag worden ver
onderstelt dat de mensen die deze eerste tegels
hebben geplaatst al vroeg bang waren dat er een
oorlog uit zou breken. Vanaf het begin van de
Tweede Wereldoorlog namen de tegels een hoge
vlucht. Met het plaatsen is doorgegaan tot onge
veer 1960, al komt het ook tegenwoordig nog
voor. Sjef van Erp van kunsthandel Van Erp-
Broekhans in Heukelom zegt dat hij gemiddeld
een keer per maand een vraag krijgt over de
tegels. Hij betreurt het dat hij ze niet meer kan
leveren.
De in volksdevotie gespecialiseerde onderzoeker
en publicist Willy Knippenberg (1910-2005) ver
geleek de Mariategels met huiszegens. Dit waren
op papier gedrukte gebeden of bezweringsfor-
Altijd Durende Bijstand
Ook in de inventarisatie van heemkundige Willem
van Kruijsbergen uit Alphen komen de tegels
van Maria van Altijd Durende Bijstand als de
meest populaire naar voren. Dit is te danken aan
de redemptoristen. Het oorspronkelijk icoon van
Onze Lieve Vrouw van Altijd Durende Bijstand
hangt in de kerk van de heilige Alfonsus van
Liguori in Rome. Dit is de hoofdkerk van de
redemptoristen. De paters hebben zich altijd
sterk ingezet voor de verspreiding van de verering
van Onze Lieve Vrouw van Altijd Durende Bij
stand. Dit jaar is het anderhalve eeuw geleden
dat paus Pius IX de verspreiding van de verering
van deze icoon toevertrouwde aan de redemp
toristen. Zij slaagden er in deze icoon tot de
meest voorkomende afbeelding van Maria in
Brabant te maken.
werden veelal gekocht in bedevaartplaatsen. In
Moergestel kwamen de huiszegens tot in de jaren
'50 algemeen voor.
Volkspredikers in Moergestel
Redemptoristen waren volkspredikers die door
pastoors graag naar een kerk werden gehaald
om het geloof van de parochianen eens danig op
te frissen. Ze hebben hun werk ook in Moergestel
gedaan. In 1845 bezochten ze Moergestel voor
de eerste keer. Gedurende tien dagen zat de kerk
stampvol. Een van de paters redemptoristen die
in Moergestel de volksmissie preekte was Bern-
hard Hafkenscheid, beroemd en berucht door
zijn indrukwekkende manier van preken. Hij
slaagde erin het toen reeds eeuwen oude carnaval
in de stad te verbieden. Het duurde tot begin
jaren '60 van de vorige eeuw alvorens Tilburg
zich onder dat verbod uit wist te feesten.
Mariategel O.L. Vrouw Altijd durende
Bijstand aan de Oisterwijkseweg.
De volksmissies van de redemptoristen kenden
een bepaalde opbouw. In het begin preekten ze
hel en verdoemenis, aan het einde prezen ze
iedereen de hemel in. Tijdens deze missies wer
den ook in Moergestel grote hoeveelheden devo-
tionalia verkocht De gelovigen waren dus gewoon
om prentjes, rozenkransen en dergelijke van de
redemptoristen te kopen. Tijdens de oorlog doken
zij in de niche van devotietegels. Ze waren con
currenten van firma’s als Verbraak Zn in Tilburg.
Het is dus goed mogelijk dat de devotietegels in
Moergestel van de redemptoristen zijn betrokken.
Hélène van Kempen richtte zich op Tilburg binnen
de Ringbanen, terwijl Frans Staps heel Tilburg
in kaart bracht. Hélène van Kempen telde in alle
straten binnen de Ringbanen 463 Mariategels.
Afgaande op het totaal van 1047 dat Frans Staps
vaststelde, betekent dit dat er buiten de Ringba
nen nog eens 584 zijn te vinden. De devotiegels
zitten vrijwel uitsluitend tegen de gevels van
woningen die tot 1945/1946 zijn gebouwd. Frans
Staps woont in Tilburg Noord. Daar bevindt zich
geen enkele tegel, terwijl er op de aanpalende
oude wijk De Schans de nodige voorkomen.
v/h Jos Habraken
Deze tegels zijn stuk voor stuk voorbeelden van
particuliere Mariaverering. Ze getuigen van het
vertrouwen dat de Moergestelnaren hadden in
Maria toen het oorlogsgeweld rond de bevrijding
eind 1944 naderde. De tegels werden geplaatst
om Maria bescherming te vragen. Toen de
Duitsers waren verjaagd werden ook van deze
Mariategels geplaatst om Maria te bedanken
voor het einde van de oorlog. In Moergestel zijn
deze tegels zo zeldzaam dat ze bescherming ver
dienen. Het zijn weliswaar kleine, maar intense
herinneringen aan de oorlog en de bevrijding.
Schuin tegenover de woning aan het Rootven
met een terracotta-tegel zit deze jraaie
Maria-met-Kind-afbeelding naast devoordeur
van een huis.
Zo hebben de kleine en nogal onopvallende
Mariategels een waardevolle geschiedenis.
Het is de moeite waard om er tijdens een
wandeling of een fietstocht door Moergestel
eens op te letten. Ze vertellen het verhaal van
een groot vertrouwen dat de Moergestelnaren
in tijden van nood in Maria stelden.
iiinni:
mules die in een huis aan een muur werden ge
hangen om onheil te voorkomen. Huiszegens
De langgevelboerderij aan de Broekzijde met een
devotietegel ter herinnering aan de
bedevaart van de Boerenbond in 1954 naar
Lourdes. De tegel (inzet) zit vol symboliek.
