|e geeft om elkaar
Commissaris der Koningin bezocht Moergestel
Giro 26000
KANKERBESTRIJDING
(CBFf
NEDERLANDSE
1899-1922
wordt vervolgd
KONINGIN WILHELMINA FONDS
www.kankerbestrijding.nl
VOOR
GOEDE DOELEN
Den 5 juni 1903 kwam ik weer in Moergestel.
Ik reed van Tilburg naar Moergestel; van
daar naar Oisterwijk en van daar weer terug
naar Tilburg.
De bevolking die vrijwel stationair blijft,
staat zedelijk op een hoog peil; gedwongen
huwelijken komen niet voor; wel een enkel
geval van onwettige geboorten; hoogstens 1
per jr= 2%.
De gemeente is zeer verdeeld; dat komt vooral
door de vraag welke wegen verhard moeten
worden.
Om zoo veel mogelijk partijschap in de ge
meente te voorkomen, heeft de burgemeester
voorgesteld, om den zandweg door heizen te ver-
Nederlandse Kankerbestrijding Koningin Wilhelmina Fonds (KWF),
Postbus 75508, 1070 AM Amsterdam. E-mail: info@kankerbestrijding.nl
Vragen over kanker? Bel gratis KWF Hulp- en
Informatielijn: 0800 - 022 66 22.
in de leer hebben, die bij hen het handwerk
komen leeren.
De paardenhandel van Hendrik van de Bosch
schijnt in de laatsten tijd veel minder goed te
gaan; hij gaat niet meer zelf naar Rusland, om
de ponney’s te koopen, hij krijgt ze nu door een
makelaar. Men meende steeds, dat hij zeer rijk
was; daar waren jaren, dat hij 300 paarden ver
kocht; bij het faillissement van Waesberge in
Tilburg bleek, dat v. den Bosch daar belangrijk
in het krijt stond, en dat het hem dus minder
goed schijnt te zijn gegaan, dan men algemeen
wel dacht. Vooral in 1903 klaagt hij erg over
achteruitgang van zaken.
jaren moet dat kapitaal onder administratie
blijven van pastoor en burgemeester; zij zijn
rekenplichtig aan den bisschop te ’s Bosch. Uit
de renten moet op 22 september jaarlijks op het
raadhuis een uitdeeling worden gedaan aan
behoeftige familieleden van den erflater; boven
dien krijgen de armen van Moergestel alle jaren
f 300. Die uitkeeringen leveren reeds nu eige
naardige moeielijkheden op, omdat de familie
nu reeds over Belgie en Nederland verspreid
woont, en het begrip ’’behoeftig” zeer rekbaar
is. Het was onlangs voorgekomen, dat een fa
milielid zich aanmeldde om geld te vragen voor
den aankoop van een piano; hij was te behoeftig
om dat meubel zelf te betalen!
MOERGESTEL 1899
Den 18 augustus 1899 bezocht ik deze gemeente;
ik reed van Tilburg over Moergestel naar
Oirschot, alwaar ik ontbeet in de herberg van
Somers; van daar langs ”de Baasterhoeve” naar
Middelbeers; vervolgens naar Diessen; en ein
delijk langs Hilvarenbeek terug naar Tilburg.
Het raadhuis is een daartoe ingerichte oude
school; de veldwachterswoning is er aan vast
gebouwd; het ligt aan een particulieren weg,
welke bij het groote nonnenklooster eindigt.
Met B. en W. onderhield ik mij voornamelijk
over de zandweg van Moergestel naar Hilvaren
beek; men had er nog niet toe kunnen komen,
om dien weg te verharden, omdat er twee plan
nen waren; volgens het eene plan zou de weg
komen langs het gehucht Heizen; volgens het
andere plan langs een gehucht liggende langs
de Heuvelstraat. Daarover was nu veel strijd in
de gemeente; een meerderheid voor een der
beide plannen was nog niet gevonden.
Ik ging met B. en W. de beide wegen in loco
(”ter plekke”) opnemen; aan de ’’Heizen”
wonen de meeste menschen; langs de Heu
velstraat staan de grootste boerderijen. Langs
de Heuvelstraat is de zandweg nagenoeg over
al voldoende breed; langs "de Heizen” moet
veel grond gekocht worden. De zaak was nu
in handen van een raadscommissie van 3
leden buiten b. en w.; van het rapport van
die commissie zou veel afhangen.
Volgens de plannen voor het kanaal naar de
Amer, zou er slechts één brug komen, hetzij aan
de Heuvelstraat, hetzij aan de Heizen; met de
kanaalplannen moest dus ook rekening gehou
den worden.
In Moergestel is eene tamelijk belangrijke
schoenenindustrie; een fabrikant heeft 40, een
andere 25 menschen aan het werk; alles hand
werk, de meeste schoenmakers werken tehuis,
en verdienen volgens den burgemeester veel
geld.
Het heerlijke jachtrecht van Moergestel behoort
aan de familie van den Bogaerde van Heeswijk;
men schijnt het echter niet te willen hand
haven; althans de heele wereld jaagt er alsof het
publiek veld was.
Op mijne audiëntie verschenen 1. De pastoor,
een broer van Victor van Rijckevorsel uit
Nijmegen; deze prees zeer de deugd van zijn
kudde, zijne heele gemeente gaat naar de
hemel.
2. de secretaris van Hulten, tevens luitenant
kwartiermeester bij den schuttersraad; hij
vroeg in die hoedanigheid medewerking bij
zijne aanvrage om vermeerdering van tracte-
ment; 3. De veldwachter, die vroeg, of hij be
hulpzaam zijn mocht bij de aanst. Tienjaar-
lijksche volkstelling.
De burgemeester scheen er op gerekend te
hebben, dat ik bij hem zou ontbijten; ik bedank
te, omdat ik een ontbijt besteld had bij Somers
te Oirschot. Hij vroeg, als ik weer eens in Moer
gestel kwam, of ik dan er op wilde rekenen, dat
ik bij hem iets gebruikte.
De afdeeling Heizen heeft vele gronden in
eigendom, welke nu zoo goed als niets opbren
gen; in ”het Broek”moeten o.a. 74 ha liggen,
welke uitmuntend geschikt zouden zijn voor
vloeiweiden. Zoo lang die gronden echter ge
meen zijn en aan de Afdeeling behooren,
schijnt en niet aan exploitatie te kunnen denken.
In dit boek werd gerept
over bezoeken van de
Commissaris van de
Koningin, mr. Athur
E.J. van Voorst tot
Voorst, aan Moergestel,
maar er stonden geen
verslagen van vermeld.
Dus vroeg Frans zich af
of deze Commissaris ook
aantekeningen had ge
maakt over zijn bezoeken
aan Moergestel.
Een bezoek aan het rijksarchief in Den Bosch
(zeer de moeite waard, zeer toegankelijk) leverde
binnen 5 minuten het met de hand geschreven
deel op: van Linden tot en met Oudheusden.
Daar zat Moergestel tussen met 11 pagina’s
goed leesbare aantekeningen.
In ’n aantal delen zullen wij verslag doen van
deze bezoeken. Deze week deel 1
kwam, vertelde mij, dat de tijdelijke pastoor met
den tijdelijken burgemeester een fonds moesten
administreeren, groot f 100.000, dat 100 jaar na
het overlijden van den erflater aan de kerk ver
valt; die erflater, een zekere van Gilse, stierf
omstreeks 1880 in Leiden. Hij had daar een
schoenwinkel, en zou in korte jaren een groot
fortuin verzameld hebben. Geboortig van Moer
gestel, had hij zijn winkelwaren steeds van daar
betrokken, en had daar de schoenmakers dik
wijls veel te kort gedaan, wanneer er aan de
schoenen soms iets mankeerde, want daarop was
hij zeer scherp. Om dat weer goed te maken lega
teerde hij een ton aan de kerk; gedurende 100
PAGINA 7
Na enkele veroordeelingen door kantonrechter
wordt de leerplichtwet nu bijna niet meer
o vertreden.
Herhalingsonderwijs valt niet erg in den
smaak; het wordt gegeven aan 5 jongens.
Bij de zusters in het liefdehuis wordt Zondags
school gehouden; oorspronkelijk werd daar
van zeer veel gebruik gemaakt; nu is dat veel
minder; daar zouden nog slechts enkele meis
jes heengaan.
Zoowel de Pastoor als B. en W. deelden mij
mede, dat er gedwongen winkelnering bestond
voor de schoenmakersknechts. Daar zijn drie
bazen; van deze zijn er twee die winkel hebben
in koloniale waren, de een bovendien in manu
facturen. Klachten dat de knechten hunne
winkelwaren te duur moeten koopen, kwamen
niet of zeer weinig voor. De meeste knechts
werken bij zich tehuis; alleen de snijders, de
stiksters en de klaarmaaksters werken in de
fabriek. Het gemiddelde loon voor een knecht
bedraagt f 9; de goeden verdienen meer, som
migen komen tot f15,- a f16, doordat ze jongens
Van de raadsleden woont wethouder Wolfs op
vinkenberg,wethouder Ketelaars op het Stokske,
Mulders op de Hild. Marcelis die vroeger in de
Heuvelstraat woonde, boerde zich rijk en ver
huisde naar de kom; hij zal nu vermoedelijk uit
de nraad gegooid worden en vervangen worden
door iemand in Heuvelstraat. De drie andere
raadsledenonder wie de burgemeester, wonen
in of bij de kom.
Omtrent de geschiktheid van de gronden van
Heijzen, om aangelegd te worden tot vloeiwei
den, vroegen B. en W. een advies aan de Heide
maatschappij; volgens den hoofdopzichter
Sissing/ (met wien de landbouwleraar Lips het
geheel eens was) zijn de gronden niet geschikt
voor vloeiweiden, maar zeer geschikt voor na-
tuurweiden.
De ingezetenen zijn er niet toe te bewegen om
eenige verandering in den ouden toestand te
brengen; de weide is nu zeer slecht; het gras
is ongeschikt voor melkvee; alleen geschikt
voor paarden en jong vee; alle jaren wordt er
minder vee in die weide gedaan; verleden
jaar niet meer dan 30 stuks. In voorjaar 1903
zou er daarom een gedeelte gehooid worden;
de ingezetenen van Heijzen beklaagden zich
deswege bij G.S.; het bestuur gaf toen toe en
alles bleef bij het oude. Alleen het jonge gras
is iets waard voor het vee; als het ouder en
grooter wordt, dan is het te hard, de beesten
laten het dan staan; desniettegenstaande
wilden de menschen geene verandering. De
toestand is nu deze, dat het wiland evt om
streeks half augustus beweid wordt; wat er dan
aan gras staat, wordt verpacht als strooisel;
uit de opbrengst (delgh)? Men renten en
aflossing van schuld, door de afdeeling aange
gaan om wegen en dijken te maken, bruggen
te bouwen enz. enz.
De gemeente Moergestel heeft plm. 160 ha
gronden, waarvan 130 ha dennenbosch, en de
rest heide. Die gronden liggen aan een blok,
links van de grintweg naar Tilburg, in de Kerk-
eindsche of Beertsche heide.
De heele gemeente is katholiek op één gezin na;
de pastoor van Rijckevorsel, die op audiëntie
harden in aansluiting naar Diessen, en de
Heuvelstraat in aansluiting met Biest.
De raadsleden kunnen het daarover niet eens
worden; voor het plan van den burgemeester -
2 wegen- waren slechts 2 raadsleden; voor het
verharden van een van de 2 wegen zijn ook
slechts 2 radsleden. Men denkt echter dat er nu
bij de aanstaande verkiezing twee leden wegens
ziekte zullen bedanken, en dat hunne opvolgers
zeker voorstanders van de harde wegen zullen
zijn. Men vreest, dat het nu bij de verkiezin
gen erg zal spannen; vroeger waren de kasteleins
baas bij de verkiezingen, terwijl dat juist in
den laatsten tijd zoveel beter ging.
’DE GÈSSELSE’ - WOENSDAG 16 JULI 2003
Commissaris der Koningin in Noord-Brabant, toegangsnr. 1085, inv.nr. 335.
Moergestelnaar Frans Goris (Oirschotseweg) las het boek ’Uit en thuis in Brabant’, met de Commissaris der Koningin mr.
Athur E.J. van Voorst tot Voorst op werkbezoek 1894-1928, reisnotities bezorgd door Joep L.M. Baartmans-van den
Boogaart, uitgeverij Boom, Amsterdam 2001.
GEMEENTE MOERGESTEL.
K\\<
MO
- .ffeule.'
reb\-2iroe^'
Hatfkortf
mutcnt ’5treurt Auftjrbv+tf
-*■ ■- (rtHwe wey.
füelprrrl
Afri
AM™.-
Ijisave van llngc Surinfar le Lww.iiilii
Srlumi van 1 150.000
f'rtM qaan*
--
