Indrukwekkende documentaire
na barre tocht door Bosnië
J. PERSOONS
Lbovag
vL
Gefielieseteerd
Noud!
I
PEUGEOT
’Salih lijkt verlost van zijn oorlogssyndroom’...
'MOERGESTEL-NIEUWS' - WOENSDAG 19 NOVEMBER 1997
MO.
De familie van Salih in Gras (op de foto met zonnebril Salih).
Hans en Damir inTuzla.
KI
BOVAG
BOVAG
BOVAG
Allee, haawdoe èn saluu war!
Corrie van den Heuvel
Gespecialiseerd in
Peugeot en Ford
Tevens vakkundig
schade-reparatiebedrijf
Het monument ter herinnering aan de
oorlogsslachtoffers op de markt in Tuzla.
Erkend APK II
en WN-bedrijf
Bij et Tilburgs Groot Diktee
van de Tilburgse Taol
wast bij Boerke Mutsaers
en stampvolle zaol.
Wè waar et zwaor
èn wè waster wèèrem,
dur et veul schrèève
kreege we ene lamme èèrem.
Wè waarde gij frêet
meej oewe dèrde prèès
nèè, gehèt gin kaojkes in oewen kóp
al zèn oew haorkes grèès.
Mar Noud, wégge vurrege week
vertélde in deeze kraant,
zèg naa zèllef, goeien meens
dè rokt toch wal noch kaant:
'VOLGEND JAAR GA IK
VOOR DE EERSTE PLAATS’.
Asget hèt oover de Tilburgse Taol
Dan paastoe nie dè bekakt gedoe,
Èn dannerbij, et koomend jaor
Bréng IK den Beeker nor Gèèssel toe!
Et schouw naa mar en haonekulleke
mar... alles óp zene tèèd,
der is gin maand oover gestolpt
dè IK den irste prèès wègslèèp.
Èen ding is zeeker, et waar bij Den Boer
hêel schoon, presies nor onzen taand
Èn, öf gij van mèn gaot verlieze
(of ik van jou messchient)
dès hillemaol gin schaand.
want;
'Dè nukt de baoker nie,
ast kiendje mar gezond is!’
(oud Tilburgs gezegde)
(Dialect volgens het 'Groot woordenboek van
de Tilburgse Taol’)
Plannen voor uitzending op MTV
Het is haast onvoorstelbaar wat Hans van
Brunschot en zijn collega’s in een week
Bosnië ervaren hebben. Om daar enig in
zicht in te krijgen zouden we het hele dag
boek (43 pagina’s) moeten kunnen publice
ren.
Diverse meten Michelin-benden:
gratis montage en balanceren. Scherpe prijzen!
AUTOMOBIELBEDRIJF
REPARATIES VAN ALLE AUTO-MERKEN
INDUSTRIEWEG 24 TELEFOON 013 -513 1404
De dag erna wordt de reis vervolgd, ’...we be
landen in een naargeestig gebied waar het ons
niet altijd duidelijk is wie ons controleert. We
komen via bijzonder norse douaniers bij de
veerpont die een gebombardeerde brug ver
vangt. We zien de resten van die brug die, vlak
nadat Salih die tijdens z’n vlucht had overge
stoken, gebombardeerd werd door Servische
vliegtuigen. Als we door ’n stelletje ’zeerovers’
zijn overgezet worden we wéér gecontroleerd.
Als de bewuste douanier, Serviër of Kroaat,
met zijn blik had kunnen doden, waren we er
alledrie geweest!’... zo schrijft Hans in zijn dag
boek.
Samen met twee collega-leraren, Hans Schoenmaker en Jan van Esch, trok Hans
van Brunschot op zaterdag 28 juni jl. naar Bosnië. In hun gezelschap bevond zich
tevens Salih Nozinovic, oud-leerling van ’De Westhoeve’. Doel van hun reis, die
ongemeen zwaar en spannend zou worden, was de geboorteplaats van Salih: Zvor-
nik. Via Kroatië kwam de familie Nozinovic vijf jaar geleden naar Nederland:
weggejaagd en gevlucht voor het idiote en zinloze oorlogsgeweld in hun geboorte
land. Èen oorlog die niks en niemand ontzag, getuige het reisverslag dat Hans
optekende in zijn dagboek.
PAGINA 9
Feit blijft dat bij alle betrokkenen ’het avon
tuur’ een enorme indruk heeft nagelaten. In
drukken die voor eeuwig op het netvlies van
de makers zijn gegrifd en die nooit meer zul
len verdwijnen. Situaties doormaken soms met
gevaar voor eigen leven, we kunnen het ons
nauwelijks voorstellen in het vredige westen...
Misschien hebben we door dit korte overzicht
van de innemende reis een klein beetje de sfeer
weer kunnen geven van de omstandigheden
waaronder de documentaire tot stand is kun
nen komen.
Het hoogtepunt, of eigenlijk ’de opdracht’, is
een schitterende documentaire geworden. Is
uw nieuwsgierigheid gewekt over wat er o.a.
met de rivierkeien precies is gebeurd, en hoe
Salih, zijn zus Dzenita en neef Damir vertel
len over hun vreselijke verleden, dan raden
we u aan het televisieprogramma van MTV
met de kerstdagen in de gaten te houden.
MTV zendt deze 25 minuten durende docu
mentaire waarschijnlijk uit met Kerstmis,
voorafgegaan door een interview met de ma
kers.
Naar Zvomik
Woensdag 2 juli: De tocht naar Zvomik, de
vroegere woonplaats van Salih, van waaruit ze
door de Serviërs, ook hun Servische buren,
werden verjaagd zonder ook maar iets mee te
kunnen nemen. Vanwege ieders veiligheid
wordt het besluit genomen dat Salih en Damir
niet mee naar zullen gaan. De meest verschrik
kelijke verwoestingen trekken onderweg van
Tuzla naar Zvornik aan de drie collega’s voor
bij. Rijen huizen, hele dorpen met de grond
gelijk gemaakt... verbrand... kapotgeslagen...
terwijl ook de ’weg’ veel gelijkenis vertoont met
een maanlandschap.
Bij het naderen van Zvomik ziet het drietal
de Drina: de droom van elke gevluchte Mos
lim uit die stad. In de verte zien ze de brug
die Servië met Srpska verbindt. Vanaf die
brug werden vrienden en kennissen van Sa
lih in het water gegooid.
Terwijl er gefilmd wordt worden Hans en zijn
collega’s lastig gevallen door opdringerige Ser-
vieërs. Hans besluit echter gewoon door te fil
men omdat hij Dalih beloofd heeft videobeel
den mee te brengen van de Drina, het huis waar
hij gewoond heeft, van zijn school en de omge
ving. Salih, die zo graag terugwilde naar zijn
geboortedorp, maar die dat waarschijnlijk met
de dood zou hebben moeten bekopen...
Op de muur van de oude school ontdekt men
de letters ’SALIH C.C.’... naam en bijnaam
van de toen 11-jarige Moslimjongen... door
boord door ontelbare kogelinslagen...
De gang door Svomik gaat niet zonder proble
men voorbij. Steeds wordt men achterdochtig
achtervolgd en diverse keren zijn de filmopna
men stiekem gemaakt, de camera quasi-non-
chalant aan de hand meezeulend... De bedrei
gingen in woord en gebaar zijn ronduit geang-
stigend.
Bij de Drina worden twee rivierkeien voor Sa
lih en Damir meegenomen. Al filmend, en on
dertussen wegduikend voor de Servische poli
tie en boze boeren, bereikt men weer het veili
ge gebied en keert men terug naar Tuzla.
dat hij hier terugkomt. Hij was bij de granaat-
inslag en beschermde toen 2 meisjes. Zij wer-
de gewond, hij niet. Hij verloor veel vrienden
en zijn beste vriendin bij de granaatinslag.
Damir, groot, sterk en ogenschijnlijk onaan
tastbaar is kapot bij het aanschouwen van de
71 graven. Hier doet hij zijn verhaal over de
inslag terwijl de camera het relaas en de ge
voelige momenten vastlegt.
Verderop in de stad bevindt zich een vitrine
met daarin de foto’s van alle 71 gesneuvelde
jongeren.
’Privé-bodyguard’
’n Dag later voegt een neef van Salih, Damir,
zich bij het gezelschap. De 2.01 meter lange
Damir gebruikt hier en daar zijn over-
tuigings-kracht waardoor (soms) toestem
ming verkregen wordt om te filmen.
Verder op de dag maken Hans en zijn kornui
ten kennis met, wat zij noemen, ,’t jongste
soapsterretje van Tuzla’: Dennis. Zijn vader en
moeder blijken te zijn overleden. ...’Wij willen
dit manneke graag in de film en kopen z’n
medewerking voor 10 DM. Later op de avond
zien we hem terug en haalt hij theatraal z’n
binnenzakken uit z’n broek. Hij heeft zijn 10
Mark verloren en zou dat graag aangezuiverd
zien. Op dat moment schuiven Salih en Damir
aan. Na enkele kritische vragen van Damir
kiest hij eieren voor zijn geld en verdwijnt in
de donkere stad’... Hans c.s. vragen zich af of
ze hem nog terug zien voor de film...
Dinsdag 1 juli wordt er met privé-bodyguard
Damir gefilmd in de stad: diverse kerken en
monumenten en veel mensen. Later op de dag
gaat het hele gezelschap, inclusief Salih en
Damir, naar de begraafplaats waar de jeugd
begraven ligt die is gesneuveld bij de granaat
inslag in Tuzla. Voor Damir is het de eerste keer
’Een nest boven Zvornik’, de titel van de in het
totaal verwoeste land opgenomen videofilm,
werd woensdag 5 november gepresenteerd. In
de film staan Salih en zijn zusje Dzenita cen
traal. Vol emotie vertellen zijn hun verhaal
voor de camera, hoe ze op de vlucht sloegen
voor het zinloze geweld van de Serviërs. Ze
kwamen in Tilburg terecht en gingen er naar
school, maar hun precieze achtergrond werd
lang niet door alle medeleerlingen begrepen.
In samenwerking met o.a. de Stichting Til-
burg-Tuzla, het Regionaal Opleidingscen
trum Midden-Brabant en de Schoolbegelei
dingsdienst kwam het project, de videofilm,
tot stand. Vergezeld van lesmaterialen kan
de film door scholen worden besteld om leer
lingen bewust te maken van de situatie waar
in Idnderen, soms hun klasgenoten, terecht
komen als ze hun land ontvluchten.
Van gevaar niet ontbloot
De ’missie’ naar Bosnië was zeker niet van ge
varen ontbloot. Naast vriendelijke mensen
spreekt Hans in zijn dagboek ook van mensen
die blikken hebben die werkelijk kunnen do
den...
Maar eerst even terug naar het vertrek van het
viertal op zaterdag 28 juni. Zo schrijft Hans in
zijn dagboek: ’...naar oud gebruik gooit moe
der Nozinovic water over Salih: dat brengt ge
luk en een behouden thuiskomst. Salih heeft
veel bandjes met Bosnische muziek meegeno
men. Bij een van de nummers zit ik vrolijk mee
te lallen, tot Salih (die uitstekend Nederlands
spreekt) de tekst voor me vertaalt. Het gaat
over de door het bloed van Bosnische mensen
roodgekleurde rivier de Drina. Tranen vullen
zijn ogen...’
Het is trouwens juist die rivier die een belang
rijke rol zal gaan spelen in de videofilm.
De eerste nacht werd doorgebracht bij een
tante van Salih, in het Oostenrijkse Gras.
Vijfjaar lang had hij zijn familie niet gezien.
De taferelen die zich vervolgens afspeelden
bij de ontmoeting laten zich niet moeilijk
raden. Een emotievol begin van de reis.
1
- -
L
I
S ■'siV
S*
OVDJE SEMESVJSASta
O*MS€2rZJSJ3
cvott sc we zm SAfflo
OVÖJE 5t I UMtSe
0AM5C2NM1O
MOtXlW »MWU I
OKMRUm
er.
