De Moergestelse busondernemingen 1
AUTOBEDRIJF WOLFS VERKERK B.V.
te overleven
(Jg) TOYOTA
Een verhaal over ondernemersdurf en gevechten om
Tilburgseweg 111-113, Oisierwijk. Telefoon: 04242-86116.
Overdekte kuil
In 'n drietal afleveringen brengen wij u het volledige verhaal over
de Moergestelse busondernemingen zoals dat geschreven werd
door oud-Moergestelnaar Ad Wolfs, tegenwoordij
Eindhoven. Voor de totstandkoming van de geschiedenis
AUTOBUS te water.
g woonachtig in
•hiedenis van de
busondernemingen sprak hij o.a. met Jan van Beers en Rien
Bertens. Vandaag de eerste aflevering.
De E.M.A.D.
w
PAGINA 11
MOERGESTEL-NIEUWS’ WOENSDAG 15 MAART 1995
Uit de Tilburgsche Courant 9 aug. 1926
OFF SUB DEALER VAN TOYOTA
voor:
Oisterwijk. Haaren. Udenhout
Moergestel. Oirschot
De kinderdroom van Jan om ook chauffeur te
worden op zulke bussen wordt bewaarheid,
alleen echter niet bij Presto, want daar heeft
Fick snel andere plannen mee.
Verder onderzoek leert dat Leo Fick, wonend
aan 'de Rootvenschestraat', inderdaad de ei
genaar van de Presto is. Hij is de zoon van
'meester' A.C. Fick, die vele jaren als school
hoofd de Moergestelse jeugd onder zijn hoede
heeft. Leo Fick (geboren in 1881) is ook nog
enige jaren onderwijzer in ons dorp geweest,
De droom van [an van Beers wordt werkelijk
heid, maar wel bij Vitesse.
aan de gemeenten waarin de inspecties wor
den aangekondigd: "Het enige wat hij nodig
heeft is een overdekte kuil, welke in de mees
te gemeenten wel in een of andere vorm te
vinden is". In 1926 wordt voor het rijden van
een lijndienst een vergunning van G.S. een
vereiste.
Van den Biggelaar besluit samen met zijn
knecht Jan Helmer een autobusdienst te be
ginnen. De medevennoot wordt echter An-
toon Helmer, de vader van Jan, die over de
financiële middelen beschikt. Jan Helmer
wordt de bedrijfsvoerder.
Rini Bertens kan hierover uit betrouwbare
bron het volgende vertellen: 'In Tilburg bij
Knegtel kopen zij op kaal chassis een Ford en
een Studebaker. Jan Helmer gaat ze halen.
Hij bezit geen rijbewijs, maar dat is in deze
tijd geen probleem. Als koetsenbouwers bou
wen zij zelf een carosserie, die geschikt is
voor vervoer van resp. 12 en 15 personen'.
de vrede in 1918 gaat de ontwikkeling snel;
er is dan ook een ruime keus aan bussen van
de in het buitenland volop producerende au-
tofabrieken. Aanschaf wordt ook vergemak
kelijkt door het grote aanbod van goedkope
legertrucks en -bussen.
Begin jaren twintig is het openen van een
buslijn een simpele aangelegenheid. Er is
geen enkele vergunning nodig, behalve toe
stemming van de gemeenten, waarin begin-
en eindpunt van de lijn liggen. Tevens moet
de opening van de dienst met het aangeven
van de route en de tarieven in de plaatselijke
bladen worden aangekondigd.
Vanaf 1924 is voor bussen een keuringsbe
wijs vereist. Een door de provincie aangesteld
deskundige komt dan in de (grotere) gemeen
ten de controles uitvoeren. De opzet is nog
primitief, getuige een zinsnede uit een brief
'De Prestobussen waren van Leo Fick, die le
raar was aan de H.B.S. in Tilburg. Hij bouwde
naast ons ouderlijk huis aan de Oisterwijkse-
weg (huidige nr. 62) een houten garage op een
stenen fundering. De drie bussen die hij had
werden daar 's-avonds ingereden. In de win
ter tapten de chauffeurs 's avonds het koel
water af. Elke morgen om 6 uur ging mijn
vader met een emmer heet water de garage in
om de radiatoren weer te vullen. Ik heb daar
mee vaak mogen helpen. Als de chauffeurs
een half uur later kwamen konden zij met
een starten en wegrijden. Wat vader daar voor
beurde weet ik niet, maar we hadden wel vrij
vervoer'.
'De chauffeurs kenden ons natuurlijk, zodat
we niet hoefden te betalen als we bijv, naar
Tilburg gingen. Voor het geval dat er eens
eens 'vreemde' chauffeur was moest vader een
foto laten zien, die als vrijkaart gold. Op die
foto stonden behalve vader en moeder alléén
die kinderen op die nog thuis waren, voor wie
dat gratis vervoer alleen geaccepteerd werd'.
Een derde bus moet in mei 1923 klaar zijn,
het geheel vraagt een forse investering. De
drie bussen kosten samen 6000 gulden. Daar
voor hebben de compagnons elk 1500 gulden
als bedrijfskapitaal in het bedrijf moeten ste
ken. In februari 1923 gaan zij van start. Aan
vankelijk drie maal per dag van Eindhoven
naar Tilburg. Kort daarna laat men het traject
Eindhoven-Oirschot vallen, waarschijnlijk
omdat de Oirschotse vervoersmaatschappij
(Verhoeven) daar al reed. E.M.A.D. legt zich
dan helemaal toe op de lijn Oirschot-Tilburg.
Het eerste jaar is moeilijk, zoals de exploita
tierekening laat zien.
Men heeft wel een subsidie ontvangen van
de gemeente Moergestel ter hoogte van 100
gulden, maar het verlies over het eerste half
jaar van 1923 bedraagt toch 1278 gulden.
Rini Bertens vervolgt: 'Vooral de onderhouds
kosten van de wagens waren hoog. Zij had
den stevige maar ook zware wagens gebouwd.
De weg was nog niet geasfalteerd, maar be
stond uit grint met vele kuilen. Het laat zich
raden dat de veren van de wagens en de ban
den veel te lijden hadden'.
De nieuwe onderneming zit nog in de aan
loopproblemen als de concurrent - de Presto-
om de hoek komt kijken.
wordt vervolgd...
Het ligt voor de hand dat
Van den Biggelaar heeft
zitten overwegen om over
te schakelen op carrosse-
riebouw voor autobussen
of een autobusdienst te
beginnen. De eerste over
weging ligt voor de hand;
immers verschillende rijtuigbouwers, waar
onder de bekende Den Oudsten in Woerden
en Verheul in Waddinxveen wagen die stap
ook. Een ander alternatief is het starten met
een autobusdienst.
In 1923 kent Moergestel nog geen dagelijkse
verbinding met Tilburg. Verhoeven en Zonen
uit Oirschot rijden in de zomermaanden op
vrijdag al wel een personendienst op Tilburg
en daarnaast een autovrachtdienst op vrijdag
en alle dagen van de maandmarkten.
Het openen van een autobusdienst is in de
jaren vóór en tijdens de eerste wereldoorlog
nog een hele gebeurtenis waar de kranten veel
aandacht aan besteden. Na het sluiten van
Verschillende oudere Moergestelnaren heb
ben mij het afgelopen jaar gevraagd te schrij
ven over de E.M.A.D. (Eerste Moergestelse
Autobusonderneming) en de Vitesse. Ook
Presto - de maatschappij, waarvan de naam
later veranderd zou zijn in Vitesse - wordt
dan genoemd.
Bij een eerste oriëntatie blijken de busonder
nemingen sterk te leven, maar de Moergeste
lnaren weten er toch niet veel over te vertel
len. In hun verhalen klinkt wel steeds iets
door van de 'roemruchte tijden van weleer',
voldoende in ieder geval om mijn nieuwsg
ierigheid te wekken. Het resultaat van mijn
onderzoek blijkt dermate interessant, dat ik
U dit niet wil onthouden.
De eerste bij wie ik mijn licht opsteek is Jan
tje van Beers, die een groot deel van zijn le
ven chauffeur is geweest bij de Vitesse. Jan
zit snel op zijn praatstoel. Hij is geen chauf
feur geweest bij de Presto, maar enige ervarin
gen zijn nog zo in zijn geheugen gegrift dat
hij zich die als de dag van vandaag herinnert.
Geen ernstige peraconijk» on^elul'k^.
Hcdciunorflcn is ecu Autubv-i van de
EM A I). nut .>n;;vvrcr acht pc.*" .uiiers ten-
Zcvoije van een defect tan de ituurinrieh-
t:n.: tusschen Idburg *.n Moergestel n.ibij
Oude Wielerbaan van den weg af ia cm
...out gereden. De inzittenden, waarvan
meevtcn niet ernstige verwondingen
p'n, konden slechtte met moeite uit de
nee' omgekeerd liggende bos worden Cered.
De G. G D. van Tilburg -vas spoedig ter
p'-tamc. maar behoefde slechts een der pc;-
MRiert ie verbinden, do overigen hadden
hun reis p< r auto aaar Moergestel voc.t-
Al vele jaren heeft Constant van den Biggel
aar een bloeiende rijtuigenfabriek. Begin 1900
is hij de eerste Moergestelse ondernemer die
een stoommachine aanschaft. Hij loopt dan
voor op de andere fabrieken zoals de melkfab
riek St. Ermelindus en Cevabo. Waarschijn
lijk is het echter een zuiggasmotor geweest.
Dit is in feite een gasgenerator die een gas
motor aandrijft. Zijn bedrijf is gevestigd in
het pand dat later de garage van J. Bertens in
de Raadhuisstraat wordt. Hij bezit ook een
remise aan het Rootven. Hij heeft in deze ja
ren een twintigtal arbeiders in dienst, waaron
der Theo Willems en Kees van Oirschot die
hun vak van respectievelijk zadelmaker en
autobekleder daar moeten hebben geleerd. Jan
Helmer is dan voerman die de rijtuigen naar
hun plaats van bestemming rijdt.
Maar in 1920 is het einde van zijn bedrijf in
zicht. De auto is dan aan zijn opmars begon
nen. Rond de eeuwwisseling komen de spoor
wegen tot stand en tussen de minder grote
plaatsen gaan de buurtspoorwegen en
tramdiensten hun vervoersrol vervullen. Kort
daarna rijzen de autobusdiensten als padde
stoelen uit de grond om de overblijvende ge
bieden uit hun isolement te verlossen. In de
steden is ook de omschakeling van paarde-
busdiensten en paardetrams naar gemotori
seerde bussen in volle gang.
Rini Bertens: ‘We hebben nog lang een brief
gehad die de Vereniging
van Rijtuigfabrikanten
aan Van den Biggelaar
schreef. Hieruit werd
geadviseerd de bakens te
verzetten en om te zien
naar andere activiteiten,
omdat de dagen van rij-
tuigfabrieken voor tie het
bedrijf waren geteld'.
maar dan zoekt hij het hogerop. Hij is tussen
1917 en 1947 aardrijkskundeleraar van het
Odulphuslyceum in Tilburg. Hij woont daar
aanvankelijk, maar komt in 1920 naar Moer
gestel waar hij aan het Rootven in 'villa Jo
hanna' gaat wonen. Later bouwt hij op deze
plaats (nu Rootven 61) een nieuwe villa. Hij
heeft thuis al veel gehoord over busvervoer,
omdat zijn vader ermee te maken had, maar
dat is een verhaal op zich.
Leo Fick richt medio 1924 de Autobusdienst-
onderneming Presto op, maar wel op naam
van zijn vrouw Johanna Fick-van Beek. Hij
heeft waarschijnlijk geen ruzie willen heb
ben met het lyceum. Hij koopt enige auto
bussen en gaat de lijn Oirschot-Eindhoven
rijden.
Wat hij daar in heeft gezien, blijft een raad
sel want de E.M.A.D. van Jan Bertens reed
deze dienst al.
Enige maanden heeft Presto nog op Oister-
wijk gereden en wel op maandag en vrijdag
en dan drie maal per dag, maar dit zal wel
geen rendabele lijn zijn geweest, want hij
geeft die na korte tijd weer op.
Hoe vergaat het de Presto verder? Daarvoor
moeten we eerst terug naar de E.M.A.D., die
inderdaad de eerste Moergestelse autobuson
derneming is, zoals de naam zegt.
Het vrij-vervoersbewijs van de familie van
Beers.
De kinderen zijn fan, Anneke en Ciska.
