1
1
1
I
li
Revival van de
heteluchtballon
Ion en heteluchtballon
Al sinds mensenheugenis proberen eenvoudige stervelingen zich van de aarde te verheffen
en te vliegen als een vogel. Uit de Griekse mythologie kennen we het verhaal van Daidalos
en zijn zoon Ikaros, die Kreta ontvluchtten met eigen gemaakte vleugels. Aangezien hun
vlucht zeer voorspoedig verliep, werd Ikaros overmoedig en vloog hij te hoog. Hij kwam zo
te dicht bij de zon waardoor de was van zijn vleugels smolt: hij viel in zee en verdronk.
Ook Leonardo da Vinei hield zich bezig met de vliegerij. Echter pas in 1783 zweefden de
eerste bemande ballons door het zwerk. Daarmee werd het startschot gelost voor de
moderne lucht- en ruimtevaart. Heel wat revolutionaire ontwikkelingen bleken nodig voor
de Amerikaanse astronaut Neil Amstrong die in juli 1969 als eerste mens voet op de maan
kon zetten met z’n ’kleine stap voor een mens, maar een reuzesprong voor de mensheid’.
B
Dit komt er voor kijken
Veiligheid
Ballonvaart in Nederland
Montgolfières en
Charlières
a
Besturen
De moderne
heteluchtballon
Hoogtepunten
uit de ballonvaart
A 6
"MOERGESTEL-NIEUWS" - WOENSDAG 13 JULI 1988
Sinds de eerste vlucht van de gasbal
lon, de Charliere in 1783, beheerste
vooral dit type ballon het luchtruim.
In het begin van deze eeuw werden de
zeppelins als het nieuwe vervoermid
del beschouwd tot in 1936 de ramp
met de 236 meter lange Hindenburg
na een vlucht met 72 passagiers van
Frankfurt naar Lakehurst in de V.S.
een einde maakte aan deze vorm van
het eerst in de geschiedenis in per bal
lon de Atlantische Oceaan over te ste
ken. Hun vlucht duurt 137 uur en zij
leggen een afstand af van 5900 km.
Overigens hebben de zo goed als on
bestuurbare ballonnen als ’speelballen’
Tussen de hedendaagse gasballon, de
nazaat van de Charlières, en de moder-
luchtvaart.
Voornaamste probleem van zowel de
gasballonnen als de zeppelins is het
waterstofgas, dit gas namelijk snel ont
vlambaar. Het alternatief hiervoor, on
brandbaar helium, is moeilijk verkrijg
baar en dus bijna onbetaalbaar.
In de loop van de jaren ’50 pikken de
Amerikanen de vondst van de gebroe
ders Montgolfier weer op. In het kader
van het United States Research wor
den voor onder meer NASA, onder
zoekingen verricht om vluchten te ma
ken met een heteluchtballon, waarvan
de ballon bestaat uit vlamdovend ny
lon met een polyurethaan coating.
Sindsdien is het heteluchtballonvaren
in vrijwel de gehele wereld tot een wa
re rage uitgegroeid. In de VS zijn er
momenteel circa 2000 gebrevetteerde
piloten voor heteluchtballonnen, West
Duitsland en Frankrijk tellen ieder
zo’n 400 ballonvaarders, in Groot-
Brittanië zijn er ongeveer 600 terwijl in
Nederland 30 ballonvaarders in het be
zit zijn van een brevet.
ne heteluchtballon, als afstammeling
van de Montgolfières, bestaan enige
opvallende verschillen. De gasballon is
kleiner dan de gemiddelde hetelucht
ballon. Er komt een tankauto met
uiterst brandbaar waterstofgas of heli
um aan te pas. Het vullen van een gas
ballon vergt enige uren en de kosten
van zo’n vulling bedragen al ras een
paar duizend gulden. Als tijdens het
vullen de weersomstandigheden ver
slechteren, waardoor de vaart moet
worden geannuleerd, dan zijn geld en
moeite verspild.
De voordelen van de gasballon zijn de
relatief veel grotere draagkracht, waar
door meer passagiers mee kunnen, de
langere vluchtduur en dus grote actie
radius en het feit dat er geen branders
aan boord zijn, zodat de vlucht in stilte
verloopt, wat als een van de grote char
mes van deze vorm van ballonvaren
geldt.
Gasballon is dus duur, maar de pret is
van lange duur en veel mensen kunnen
er van meegenieten.
Bij de heteluchtballon is het belang
rijkste voordeel, dat de ballon in enke
le tientallen minuten startklaar is.
Ballonvaarders trekken er dan ook ’s
zomers vaak na het avondeten op uit
om een paar uur te gaan varen.
De brandstofkosten voor een vaart zijn
verhoudingsgewijs laag. De gemiddel
de vluchtduur beloopt 1 Vi a 2 uur.
Een nadeel van de heteluchtballon is
de kleinere actieradius.
Op 19 september 1783 volgt te Versail
les de eerste ballonvaart in de geschie
denis met levende wezens aan boord.
Een schaap een haan en een eend wor
den in een mand gezet en ongeveer 2
kilometer verder ongeschonden op de
aarde neergezet. Deze gebeurtenissen
laten het Frankrijk van die dagen niet
onberoerd en er ontstaat grote opwin
ding als op 21 november van dat zelf
de jaar de eerste bemande vaart plaats
vindt. De vraag rees wie deze dappe
re zou moeten zijn en koning Lode-
wijk XVI stelde voor een tot levens
lang veroordeelde misdadiger aan te
wijzen, die op deze manier gratie zou
kunnen krijgen. Francois Pilatre de
Voordat een ballonvaarder zelfstandig
het aardse gekrioel mag ontstijgen,
dienen hij en zijn ballon aan enige
eisen te voldoen.
De ballonvaarder moet in het bezit zijn
van een officieel Bewijs van Bevoegd
heid (een zogeheten B.v.B.) als ballon
vaarder. Om dit brevet te krijgen dient
hij/zij het officiële staatsexamen van de
Examencommissie Ballonvaarder met
goed gevolg af te leggen. Als er radio
apparatuur aan boord is, dient de
schipper tevens een Bewijs van Be
voegdheid als boordtelefonist te bezit
ten.
In de zin der wet is een luchtballon een
luchtvaartuig, dat officieel bij de
Rijksluchtvaartdienst (RLD) moet
worden geregistreerd. De RLD geeft
voor een geregistreerd ballon een Be
wijs van Luchtwaardigheid af en een
Bewijs van Inschrijving in het Lucht
vaartuigenregister
Voor het voeren van communicatieap
paratuur aan boord van een luchtbal
lon is een zendmachtiging van de radi-
ocontroledienst van de PTT vereist.
Voorts is het gebruikelijk de ballon en
passagiers te verzekeren tegen wettelij- ^rafen toe’debrandérinwëridng
ke aansprakelijkheidvoor derdenivoor de ballon 0D de Bewenste hooate
minimaal 1.000.000,— per schade
geval.
Hoewel veel mensen het nogal eng vin
den om in zo’n klein mandje de aarde
te verlaten, is de ballonvaart een erg
veilige sport. Het goede opleidingsni
veau in Nederland, met de hoogst
denkbare eisen ter wereld op theore
tisch gebied met vakken als meteoro
logie, aërodynamica en luchtvaartwet
ten, als in de praktijk, vormt een waar
borg voor optimale vliegveiligheid. Als
enige luchtvaartsport heeft de ballon
vaart in Nederland nog nimmer een fa
taal ongeluk beleefd.
In Nederland doet in 1804 de Amster
dammer Hopman pogingen om met
een zelfgemaakte luchtballon de eerste
Nederlandse luchtreiziger te worden.
Het massaal toegestroomde publiek
ziet Hopman’s inspanningen tot drie
maal toe mislukken, waardoor hij al
gauw de bijnaam ’Fopman’ krijgt. Na
de derde mislukte poging dreigen de
toeschouwers hem zelfs te stenigen en
Hopmans neemt de wijk naar Rotter
dam. Hier stijgt hij dan op 26 augus
tus 1804 met zijn ballon genaamd
’Lust tot Onderzoek’ en landt vervol
gens op het landgoed ’Backerhage’ te
Wassenaar. In de 20-ste eeuw bepalen
vooral Jan en Nini Boesman het ge
zicht van de Nederlandse ballonvaart.
Honderden malen doorkruisen ze met
hun gasballonnen het luchtruim. Te
genwoordig zijn er in Nederland nog
drie gasballonnen, allen in het bezit
van de door Nini Boesman geleide
Haagse Ballonclub.
In de jaren ’80 van de 18e eeuw wer
ken in Annonay, ten zuiden van Lyon,
de gebroeders Joseph en Etienne
Montgolfier als papierfabrikanten. Als
ze boven een vuur stukjes papier om
hoog zien kringelen, worden ze aan het
denken gezet. Hoe komt het dat die
papiersnippers opstijgen? Met hun
kennis van papiermaken slagen de
Montgolfières erin kleine proefballons
te maken, die gevuld met warme lucht
lichter is dan koude: zij menen dat de
ballon opstijgt dankzij de rook die vrij
komt uit het vuur onder de ballon.
Om nu zoveel mogelijk rook te krij
gen, verstoken zij van alles en nog wat,
vooral flinke hoeveelheden koemest
blijken goed te werken. Wanneer zij
op 4 juni 1783 in het openbaar een gro
te heteluchtballon van linnen en papier
oplaten, zat hieraan duidelijk een
luchtje.
f
Een gasballon kan men - in verticale
richting - besturen door zand over
boord te gooien, waardoor de ballon
stijgt of door enig gas te laten ontsnap
pen uit de ballon wat tot een stukje da
len leidt. Bij heteluchtballon zorgt het
al dan niet gebruiken van de branders
voor de meer of mindere stijging.
Door de lucht in de ballon te laten af
koelen of ietwat warme lucht te laten
ontsnappen kan men dalen. In hori
zontale richting valt er bij beide vor
men van ballonvaren nauwelijks iets te
besturen. Men is afhankelijk van de
grillen van de wind.
Heteluchtballonnen, zoals die tegen
woordig het luchtruim doorklieven,
zijn gemaakt van zeer lichte ballonstof,
bestaande uit speciaal geprepareerd
zogeheten ’vlamdovend’ nylon aan
binnen- en buitenkant voorzien van
een polyuethaan coating. In de rieten
mand onder de ballon zijn de branders
aangebracht. Iedere ballon heeft altijd
twee branders aan boord: een werkt,
de andere is reserve. De branders ver
stoken progaangas, waarvoor vier gas
flessen aan boord zijn van ieder 20 kg.
Per vlucht van 1 Vi a 2 uur worden ge
middeld vier gasflessen verbruikt. Na
een opbouwtijd van circa 20 minuten
kan er worden gevlogen, mits de bal
lonvaarder een opstijgvergunning
heeft.
Tijdens de vlucht werken de branders
niet constant. Ongeveer iedere 30 se
conden worden de branders even aan
gezet om de lucht in de ballon op de
gewenste temperatuur te houden. De
vijf meter hoge steekvlam verhit de
lucht boven in de ’koepel’ tot rond 90
graden Celsius. Maximaal kan de bal
lonstof een temperatuur van rond 120
graden Celsius verdragen.
De passagiersmand onder de ballon
wordt nog steeds van twijgen en riet
gemaakt. Er bestaat blijkbaar geen
kunststof, die veerkrachtig en taai ge
noeg is om de schokken bij de landing
op te vangen. De maximale daalsnel
heid van een heteluchtballon komt
overeen met die van een parachutist.
Afhankelijk van de grootte kost een
heteluchtballon tussen de 40 en 80 dui
zend gulden. Bij normaal gebruik gaat
een ballon zo’n 400 vlieguren mee.
Bij een windkracht van meer dan 4 op
de schaal van Beaufort is het eigenlijk
niet meer verantwoord om met een he
teluchtballon op pad te gaan.
In de mand heeft de ballonvaarder de
beschikking over een hoogtemeter,
stijgsnelheidsmeter en een kompas.
Tijdens de vlucht stelt de ballonvaar-
jom
de ballon op de gewenste hoogte te
houden. Voor de rest drijft de ballon
mee in de richting van de wind. Daar
bij wordt de ballon vanuit een auto ge-
Het verschil tussen gasbal- volgd door de grondploeg. Na de lan
ding pakt de grond-ploeg de ballon
met toebehoren in de auto. Vervolgens
wordt de ballon gereedgemaakt voor
een volgende vaart.
Rozier protesteerde hier heftig tegen;
hij was er zeer verbolgen over dat mis
dadigers de eer te beurt zou vallen als
eerste mensen van de aarde op te stij
gen en hij stelde zichzelf dan ook ter
beschikking. Samen met markies
d’Arlandes stijgt hij, terwijl heel Parijs
is uitgelopen om dit spektakel te zien,
op 21 november 1783 langzaam boven
de mensenmassa uit. Dit is zo indru
kwekkend dat de twee ballonvaarders
vergeten het vuur op te stoken, maar
na stro op het vuur gegooid te hebben
legt de Montgolfiere in 25 minuten een
afstand van circa 9 kilometer af. Pila
tre de Rozier, inmiddels een fervent
ballonvaartpionier, komt twee jaar la
ter om het leven als tijdens een vaart
de ballon vlam vat en brandend ter
aarde stort. Naast de eerste vaart heeft
De Rozier dus ook het eerste gere
gistreerde lüchtvaartongeluk op zijn
naam.
Eveneens in 1783 experimenteerde de
Franse natuurkundig Jacques Charles
met ’ontvlambare lucht’ - waterstofgas
- als ballonvulling.
Op 1 december van dat jaar stijgt
Charles persoonlijk vanaf de Tuile-
rieen met een ’gasballon’ op en over
treft de Montgolfières op alle fronten.
Hij blijft twee uur in de lucht, legt 40
kilometer af en breekt nog dezelfde
dag bij een tweede opstijging het hoog-
terekord: 3000 meter.
De hierna ontbrandende strijd tussen
de Montgolfières en de Charlières
wordt door de veelveiligere Charlières
beslist en vanaf dat moment tot in de
vijfiger jaren van deze eeuw beheersen
zij het luchtruim.
de Noordpool vliegt. In 1931 bereikt
de Belgische professor August Picard,
gekleed in een drukpak en ademend
via een zuurstoffles, een recordhoogte
van bijna 16.000 meter. Zijn prestatie
is inmiddels alweer ettelijke malen
overtroffen.
In 1978 slagen drie Amerikanen An
derson, Abruzzo en Newman er voor
Gedurende deze tijd vinden er een
aantal hoogtepunten plaats. Zo steekt
al in 1785 Dr. Jeffries uit Amerika Het
Kanaal van Frankrijk naar Engeland
over en wordt a Ia Lindberg ingehaald.
In 1836 varen ballonvaarders van Lon
den naar Nassau in Duitsland en in
1849 koersen koene avonturiers over
de Alpen.
Vervolgens maken de ballons met
hulpmotor (zeppelins) hun opwach
ting. Alberto Santos Dumont, een van
de populairste aviateurs van Europa,
vliegt op 19 september 1901 een rondje
om de Eiffeltoren in een door een ben
zinemotor aangedreven luchtschip. De
20-ste eeuw is er getuige van hoe het
gebruik van zeppelins een hoge vlucht
neemt. Grote opwinding ontstaat als in
1926 de zeppelin Norge als eerste over
van de wind voorrang op al het overi
ge gemotoriseerde luchtverkeer, in
drukwekkende jumbojets als een
DC-10 en Boeing 747 incluis.
PAGINA 7
Geschiedenis 200 jaar ballonvaart
