HOUT
eenvoudig en
betrouwbaar
HENK BOOGAERS
Frans van Velthoven
RADIO - T.V. - ELEKTRO
nu
Hout en
bouwmaterialen
Dagelijks aanvoer van
verse groenten:
champignons, boontjes, aardbeien,
komkommers enz.
tegen dagprijzen!
Plantenbelichtings-
armatuur, compleet,
f49,50
V
Bach’s
Mattheus-
passion,
250 jaar
.4'mi
«3 I
v/h Hoevenaars
INDUSTRIEWEG 10 MOERGESTEL - TEL. 04243-2389
Uw leverancier voor:
Onze machinale afdeling staat graag voor U klaar.
Rootven 5 - Moergestel
Levering aan particulieren mogelijk.
Industrieweg 1 - Moergestel - Telefoon 04243-2560
A. van Elsdingen.
SPECIALE AANBIEDING:
Schoolstraat 7 - Moergestel - Telefoon 04243-1245
DIV. PROFIELSCHROTEN
RABATDELEN
ALLE SOORTEN PLAATMATERIALEN
BINNEN- EN BUITENDEUREN
GOLFPLATEN
VURENHOUT
HARDHOUT
ter de behoefte om de dramatische mo-
mentenjn de passie verder te dramatise
ren en wel door aan het verhaal op de be
treffende plaatsen nieuwe teksten toe te
voegen van beschouwende aard, die als
doel hebben het zojuist gehoorde gegeven
uit het evangelieverhaal nader uit te
werken of te bemediteren. Dergelijke toe
voegingen konden dan óf door het koor
gezongen worden in de vorm van een pro
testants koraal maar dan meerstemmig
gezet, óf in de vorm van een aria met
M
di
w
ht
nt
of
Vc
0\
te
te
t/
of
S'
O|
sc
ui
jei
wi
st<
pr
St(
dit
gr<
Je
Dt
he
pe
bn
va
de
gi<
cli
vo
toi
zijl
hit
fur
eei
jor
grt
aai
elk
eei
Wi
len
no
vai
werd gebracht tot nu toe eenstemmig en
is deze, zoals wij boven zagen, in de Ka
tholieke Kerk zo gebleven, zo ontstond en
dan met name in de Protestantse kerken
een meerstemmige of polyphone versie,
de polyphone passie, waarbij de verschil
lende stemmen, dus ook die van enkele
personen, inclusief die van Christus zelf,
door een heel koor meerstemmig werden
gezongen. We zijn dan al ia het begin van
de 16e eeuw, waarin de meerstemmigheid
al op ruimere schaal wordt toegepast.
3. Het begrip "Passie"
Voor we ons gaan bezighouden met de
Mattheus-Passion zelf, is het nuttig om
eerst eens stil te staan bij het begrip "pas
sie".
Onder passie verstaan we een toonzetting
van het lijdensverhaal van Jezus Christus,
met als uitgangspunt de tekst hiervan zo
als die door de evangelisten is vastgelegd.
Reeds in de vroegste eeuwen van het
christendom was het al gebruikelijk om in
een eenvoudige vorm het lijdensverhaal
aanleiding. Hierbij werden de woorden
van Christus toevertrouwd aan een pries
ter met een lage stem, die deze woorden
sonoor en waardig kon weergeven, de
woorden van de evangelist die het verhaal
van de gebeurtenissen weergeeft aan een
priester met een hoger stemgeluid, die dit
verhaal op een normaal reciterende toon
weergaf en de woorden van de overigen,
Pilatus, Petrus, etc. en vooral ook de jo
denkoren aan een derde priester met een
hoog en rauw stemgeluid.
Deze vorm van de gregoriaanse passie is
de meesten onder ons nog bekend, omdat
de passie tot een aantal jaren terug nog
regelmatig in alle kerken werd uitgevoerd,
op Palmzondag die naar het evangelie van
Mattheus en op Goede Vrijdag de passie
naar het evangelie van Johannes. Het is
eigenlijk verschrikkelijk spijtig dat deze al
vanaf de dertiende eeuw gevestigde tradi
tie na zeven eeuwen langzamerhand in
onbruik is geraakt.
Was de muzikale vorm waarin de passie
Ook deze ontwikkeling, met name in de
Protestantse kerken, zette zich door en
leidde tot een combinatievorm van de gre
goriaanse passie en de polyphone passie,
waarbij als logische ontwikkeling de woor
den van de enkele personen en dus ook
die van de evangelist door solisten werden
vertolkt en waarbij de woorden van meer
dere personen tegelijk meerstemmig door
het koor werden gezongen. Bovendien
werd aan het geheel een openingskoer
(Exordium) en een slotkoor (Conclusio)
toegevoegd. Het geheel vond niet meer
plaats in het Latijn maar in de landstaal.
U ziet, we zijn al dicht genaderd tot de
vorm waarin de passionen van o.a. Bach
werden gecomponeerd.
Tot nu toe werd bij de vorm van de passie
echter uitgegaan van alléén de woorden
van de evangelisten. Geleidelijk aan ont
stond bij de componisten van die tijd ech-
voorafgaand recitatief, zoals in die tijd in
opera en oratorium gebruikelijk was.
Deze vernieuwde vorm van de passio die
bij de componisten van de 17e en 18e
eeuw en dus ook bij J.S. Bach geliefd
was, heet dan ook de oratorische passie.
De Mattheus-Passion is in deze vorm ge
schreven.
Een laatste vorm van passie werd bereikt
door voor het verhaal alleen vrijgedichte
teksten te gebruiken en dus het evangelie
verhaal in het geheel niet te benutten.
Dergelijke gezongen overwegingen bij het
lijden en de dood van Jezus Christus,
worden wel Passie-cantates genoemd.
In de volgende afleveringen zullen we
overgaan tot bespreking van de Mattheus-
Passion van Bach zelf.
dan op een muzikaal reciterende manier,
waarbij de melodie zich bewoog rondom
een vaste grondtoon; een dergelijke ma
nier van voordragen wordt de psalmodië
rende voordracht genoemd. Reeds spoe
dig ontstond de behoefte om bij momen
ten in het lijdensverhaal met een grote
dramatische spanning extra accenten aan
te brengen in de melodische voordracht,
teneinde deze spanning ook muzikaal
weer te geven. Als voorbeeld hiervan kan
bijvoorbeeld worden genoemd de klacht
van Jezus aan het kruis, het "Eli, eli, lama
asabthani", waarbij Jezus even volledig
mens is geworden. Op deze plaatsen werd
die eenvoudig reciterende voordracht
even opgegeven om plaats te maken voor
een sterker melodische lijn. Een dergelijke
passie wordt genoemd gregoriaanse pas
sie.
De in de vorige alinea geschilderde ont
wikkeling, de dramatisering van de passie,
ging verder en leidde ertoe dat rond de
13e eeuw de muzikale voordracht van de
passie werd verdeeld over meer personen;
de aard van het verhaal gaf hiertoe immers
