De Tip in Gilze door de jaren heen
Kt
M olenheide
s i
GETEKEND DOOR DE TIJD
IAA
C
I
Vijfsprong
De oude kom
Reconstructies
en Hl
herke
pinkel
kijken
Molen:
brnua
pan he
Naar c
Inogve
kamer
een av
ma: 'V;
|naar e
bijen’,
haamr
Ideavo
Lelijk:
Loor s
Iren. D
■alle aa
iProgr;
Iheid v;
Ine var
Li hee
fatie rt
Heemkring
Tekst Walter de Vet
„Fotoredactie:.Piet„Wteterings
Een echt Plein
'1
Sm
PAGINA 16
WEEKBLAD GILZE EN RIJEN - WOENSDAG 1 JUNI 2022
J
Het nieuwe Plein in Gilze kort na 1956. (bron: ansichtkaart Jan Simons)
Panorama Gilze, de Tip rond 1925 (bron: ansichtkaart/uitgave onbekend)
Afbraak oud postkantoor 1955 (foto: Heemkring Molenheide)
I
5
nummer
I
We hebben het allemaal kunnen zien en meebeleven. Afgelopen maan
den is het Bisschop de Vetplein in Gilze helemaal opnieuw ingericht. Op
maandag 6 juni aanstaande opent wethouder Corné Machielsen de Tip
officieel. Aanleiding om eens in de geschiedenis van het Plein te duiken.
Al eeuwenlang is de kruising waar vroe
ger de Groote Kerkstraat (nu Raad
huisstraat) en de Kleine Kerkstraat (nu
Kerkstraat) samenkwamen, het cen
trum van het dorp Gilze. Het was een
punt waar vijf wegen in een stervorm bij
elkaar kwamen. Het werd en wordt in de
volksmond ‘de Tip’ genoemd.
Behalve de Groote Kerkstraat en de
Kleine Kerkstraat kwamen er dus nog
drie wegen uit op de Tip. Eén daarvan,
de Ridderstraat, was vroeger een zand
weg die aansloot op de Tip en naar het
buurtschap Verhoven voerde. Daar liep
de weg verder naar Breda. Een afsplit
sing leidde naarde heidemolen en naar
Oosterhout. De andere twee wegen
waren karrensporen door de akkers,
de ene naar de buurtschap Nerhoven
(nu Nieuwstraat) en de andere naar de
buurtschap Biestraat (nu Oranjestraat).
Tot midden 19e eeuw had de kom van
Gilze een min of meer aaneengesloten
bebouwing, ongeveer van de Heuvel tot
aan het begin van de huidige Oranjes
traat. Wat we nu Bisschop de Vetplein
noemen was onderdeel van die Groote
Kerkstraat.
Om een beeld te vormen van hoe die
kom eruit zag, moeten we even terug
naar wat schoolmeester Gregorius
Schrauwen hierover in 1828 schreef.
“De Kleine Kerkstraat is een krom en
smal straatje. De Groote Kerkstraatdie
eigenlijk het dorp uitmaakt, is mede niet
regt, op de eene plaats wel iets breder
dan op de andere, doch over het alge
meen smal."
Hij legt uit dat de straten met keistenen
belegd waren. Inwoners verzamelden
die keien van tijd tot tijd op de Molen
heide: “zoodat bijna elk jaar de steen
weg, nu aan dit en dan aan geen einde
verlengd wordt.” De eerste bestrating
in de kom van Gilze werd dus door de
inwoners zelf gelegd.
pleintje. De Tip was een kruispunt van
smalle wegen met de bebouwing heel
kort op de rijweg.
Op de splitsing van de weg naar de
van het plein.
De oude woning ernaast werd later
bewoond door de familie Bezems,
naderhand Sikkenga-Bezems. Bij het
bombardement van 5 juli 1944 werd
het winkel-woonhuis van Sikkenga
volledig verwoest. Moeder en de zes
jongste kinderen die in de schuilkel
der zaten, kwamen daarbij om. Het er
naast gelegen winkelpand van Schee
pens liep grote schade op.
De hoek Raadhuisstraat-Kerkstraat is
een dorpsgezicht dat de afgelopen
eeuw nauwelijks veranderde. Op de
locatie van café ‘de Tip’ stond meer
dan tweehonderd jaar een herberg.
Tegenover café de Tip stonden twee
herenhuizen. Het eerste, op de hoek
van de Kleine Kerkstraat, werd be
woond door de onderwijzer Gregori
us Schrauwen. Van 1894-1944 was er
een woning met postkantoor. Het sta
tige pand ernaast was in 1832 eigen
dom van rentenierster Helena Hoeve
naars en later notarisj. Verhoeven. Na
diens dood had Aug. Brouwers daar
een bakkerij.
Vooraan de Oranjestraat kocht pas
toor Coomans in 1790 een ‘huijsinge,
hoof, boomgaard en erve’. De pa
rochie liet daar in 1845 een nieuwe
pastorie bouwen. Het pand lag iets
terug van de rijweg met een voortuin
en fraai hekwerk. Deze pastorie werd
tijdens een bombardement in 1944
werden tijdens de werkzaamheden
dit jaar gevonden.
de Oranjestraat en Kerkstraat bleken
knelpunten. Afbraak bood de moge
lijkheid om het Plein te vergroten.
In 1947 werd een nieuwe pastorie
gebouwd die verder naar achteren
kwam te liggen. En in 1954 begon de
gemeente aan de westzijde met de
sloop van de woning met oude post
kantoor, het woonhuis van kapper J.
de Jong, de woningen met sigarenwin
kel van Fr. de Vet en twee aansluiten
de huisjes in de Oranjestraat.
De plannen waren niet onomstre
den. Het Nieuwsblad van het Zuiden
schreef daarover: “Ze zeggen in Gilze
dat het zonde is van de huizen, die
tegen de grond gaan, van de woon
ruimte die er aan wordt opgeofferd.
Ze zeggen ook dat er een karakteris
tiek stukje Gilze verdwijnt.” In het licht
van de grote woningnood na de oor
log een begrijpelijke reactie.
Maar het Plein deed voortaan zijn
naam eer aan. Het werd een echt plein
met rijweg, gazon met bomen en een
parellelweg langs de pastorie. Aan
deze weg verrees in 1955 het Wit-Ge-
le-Kruisgebouw en in 1961 een nieuw
woonhuis met postkantoor.
Op het terrein waar eerst de leder-
fabriek van Hoevenaars- v.d Noort
stond, kon de Abdis van Thornstraat
worden aangelegd, waardoor het stuk
Ridderstraat dat aansloot op de Tip
kon vervallen. Tegenover de pastorie
werden twee woonhuizen (met win
kel) gebouwd met daarvoor een bus
halte en parkeerplaatsen.
Vanaf 1946 deed Villa Mol tijdelijk
dienst als gemeentehuis. Villa en tuin
werden aanvankelijk door de familie
Mol aan de gemeente verhuurd. Toen
het gemeentehuis in 1961 naar Rijen
verhuisde, kocht de gemeente de villa
en tuin. Na een grondige verbouwing
werd beneden een hulpsecretarie
gevestigd. De tuin werd ingericht als
bordgroep mee over de plannen.
Hierbij werd het oude wegprofiel van
de Oranjestraat weer hersteld en de
kruising met de Kerkstraat verlegd.
Het plein werd ingericht met ruimte
voor de weekmarkt en evenemen
ten. Eind 1997 werd met het planten
van een rij van vijf platanen een begin
gemaakt met de herinrichting, waar
in ook de ongeveer 1000 jaar oude
boomput een plaats kreeg.
Nu 25 jaar later was opnieuw een re
constructie noodzakelijk. Met name
de inzichten over hoe om te gaan met
water zijn grondig gewijzigd. In het
nieuwe ontwerp is het riool vervan
gen, een groot regenwateropvang-
bassin geplaatst en ruimte gemaakt
voor veel meer groen. Door minder
parkeerplaatsen op het plein is er bo
vendien meer ruimte voor het terras
van De Huyskamer. De voorrangs-
kruising, ingesteld in 1975, is komen
te vervallen. De oude vijfsprong is op
een fraaie hedendaagse manier weer
in ere hersteld.
Bronnen.'
■««ze van Vbssenberg tot Wkenberg’:
‘Beschrfving van het dorp Gize ten nutte
der inwonende jeugd bearbeid door G.
Schrauwen schoolonderwfzer te Gilze, 1828:
artikel Nieuwsblad v/h Zuiden, 1954.
ntege
;esprc
en om
ampi
poien
erst e
ia het
mwo
>mge\
olgen
esseei
In de tachtiger jaren lagen er een plan
voor een rigoureuze herinrichting
van het centrum van Gilze. Diverse
panden aan de Raadhuisstraat en
Kerkstraat werden al gesloopt. In 1984
was er een voorgenomen besluit voor
sloop van café de Tip. Dat stuitte op
massaal verzet van bewoners en de
gemeente trok de plannen dan ook
ijlings in.
Midden 90er jaren maakte de ge
meente een plan voor een reconstruc
tie van het Bisschop de Vetplein. In
de geest van die tijd dacht een klank
ipoor
lijen
'Spoo
>rofes
TB ffFTgvnJ"
Plein Gilze met zicht in Ridderstraat. Rechts villa Mol, toen gemeentehuis,
links pand van kapper Joh. de Jong. Iets verder op hoek Plein - Ridderstraat
het pand van de oompjes Hoevenaars (bron: ansichtkaart DRC ca. 1946)
‘Het Plein’ vroeger
Toen in 1915 de gemeenteraad de eerste
straten in de kom een officiële naam gaf,
kreeg ‘de open ruimte in het centrum’
de naam Plein. Maar tot 1954 was er
eigenlijk geen sprake van een plein of woonde. In 1925 werd de oude boerderij
vervangen door een nieuw ‘winkelhuis’
van J.C. Scheepens. Deze winkel werd
meer naar achter gebouwd, waardoor
het Plein iets groter werd. Ook de lin-
Biestraat (nu Oranjestraat) en de weg denboom werd geruimd. Het Plein werd
naar Verhoven en Breda (nu toegang tot in 1926 ‘verstraat met klein plaveisel’,
park met fietspad) stond de woning met Een eerste bescheiden herinrichting
herberg, winkel en leerlooierij van Aug.
de Bont. Zijn kleinzoon Aug. Hoevenaars
volgde hem op maar zag vooral moge
lijkheden als leerlooier. De oude herberg
werd in 1910 afgebroken en vervangen
door een fraai herenhuis. Naast zijn huis
liet hij een nieuwe leerlooierij bouwen
die zou uitgroeien tot een moderne
leerfabriek. In 1944 werd deze fabriek
door geallieerde bombardementen to
taal verwoest. Het herenhuis staat er nu
nog, links van de Villa Mol.
Achter de woning van Aug. de Bont
stond in 1826 de woning met winkel van
grutter Willem Otten. Dit is bijna twee
eeuwen lang een winkelpand gebleven,
totdat drogist Vroom de deuren sloot;
nu staan er drie nieuwe woningen.
Op de splitsing van nu Nieuwstraat en
toegang tot park met fietspad stond
vroeger een boerderij die later be
woond werd door de pastoor. Na de
grote dorpsbrand in 1762 werd het pand
weer opgebouwd. Vanaf 1778 woonde
er de chirurgijn Marijnus Mol. In 1892 liet
de weduwe van burgemeester Willem
Mol, het oude pand afbreken voor de
‘stichting van een Heerenhuis en de
aanleg van een pleziertuin’. De Villa Mol
zoals we die nu kennen.
Op de hoek Raadhuisstraat-Nieuwstraat
stond begin 19e eeuw een boerderij van
Antony de Jong met daar schuin tegen
aan de woning van leerlooier Peeter de
Kort. Beide woningen waren dicht tegen
de rijweg gebouwd. Op de hoek van de zwaar beschadigd. De fundamenten
boerderij stond een grote lindenboom,
de Bekse boom, genoemd naar wagen
maker Adriaan Beeckx die daar later
Het zal duidelijk zijn dat het Plein
door de bombardementen zwaar
gehavend de Tweede Wereldoorlog
uitkwam. Kort na de oorlog maakte
de gemeente een wederopbouwplan,
‘de Spiegel’. Het Plein kon het steeds
toenemende verkeer niet meer aan.
Vooral de smalle doorgangen naar openbaar park.
De twee door oorlogsgeweld bescha
digde winkelpanden van Scheepens
en Sikkenga werden nieuw gebouwd.
Beide panden verdwenen later weer
door bouwplannen voor de Rotter
damse Bank en later ABN-Amrobank.
Nu zit hier het Kruidvat.
In 1967 nam de gemeenteraad het be
sluit het Plein in Gilze te vernoemen
naar bisschop Gerardus de Vet. Deze
Gilzenaar van geboorte was kort daar
voor plotseling overleden.
■vent
leeft
lardg;
legev
fcptes
landei
Lijn o
Bame
[vier w
Kien, Hc
laan d<
Silze I
kond<
B>or\
nmir
naati
flima
legev
II 1
IEEKBI
F
w
Al
lil
