Belgische vluchtelingen in Gilze en Rijen
I
Molenheide
Kii
1
- L'-
I.|
EEN HUMANITAIRE CRISIS RUIM HONDERD JAAR GELEDEN
r>
..J
Tekst Kees van der Heijden
Fotoredactie: Piet Weterings
Belgische militairen
Gewapend beton
“4
i2 I
*5
Heemkring
-
J
j ~t3
I
I "C
I
I .M-'' I
V' 'l
PAGINA 11
'EEKBLAD GILZE EN RIJEN - WOENSDAG 11 MEI 2022
GINAI
Militair tehuis, Ri,en
iii
3®
-TT»
Een houten gebouwtje als militair tehuis in Rijen
i
De 'Belse Fien' en haar bakfiets vol groente en fruit
Op de vlucht
t
Nederland wist in 1914-1918 buiten het wa
pengekletter van de Eerste Wereldoorlog te
blijven. De Duitse troepen lieten Nederland
links liggen. Dat betekende niet dat onze
bevolking helemaal niet in aanraking zou
komen met het oorlogsleed. Een miljoen
vluchtende Belgen klopten vooral tijdens en
na de gevechten om Antwerpen in oktober
1914 aan bij het ruim zes miljoen inwoners
tellende Nederland. Het grootste deel van
hen keerde voor het einde van het jaar weer
terug naar huis. Meer dan 100.000 Belgen
bleven achter, waarvan velen in verschillen
de opvangcentra. Een deel van de gevluchte
Belgen vond op den duur werk in de Neder
landse landbouw of industrie. In november
1918 werd de wapenstilstand getekend. Van-
de herberg van Constant Segers in Gilze en
in mei 1916 inspecteerde ze de troepen in
het kamp bij Rijen. Aanvankelijk moesten de
militairen de grens bewaken. Toen duidelijk
werd dat de Duitsers ons met rust lieten
werd er vooral wachtgelopen vanwege de
smokkelaars. In België hadden ze tekort aan
alles en vooral in de eerste twee jaren van
de oorlog werd er veel gesmokkeld. Daarna
sloten de Duitsers de grens tussen Neder-
weer bij het ministerie declareren. In oktober
en november 1914 keerde het steuncomité in
Gilze 389,10 gulden uit en dat in Rijen betaal
de 358,08 gulden. In Gilze en Rijen werd aan
over. Dat was een barre reis. Haar vader
leen
kruiwagen naar Nederland. Sjef mocht het
interneringskamp verlaten als hij in eigen on
derhoud kon voorzien. Samen met Fien ver
kreeg hij een stukje grond aan de Bavelseweg
Naast burgers vluchtten ook militairen naar
Net als nu werd in 1914 verschillend gedacht
over de opvang van vluchtelingen en over
vluchtelingen zelf: van begripvol en behulp
zaam tot grenzen aan de gastvrijheid en
angst voor financiële problemen. En net als
nu was er onenigheid in de vluchtelingen
kampen en was niet iedere vluchteling te
spreken over de maaltijden. Zo beschouw
den sommige Belgen erwtensoep bijvoor
beeld als ‘gewapend beton’.
Bronnen: (beeld)archief heemkring molenheide;
kwartaalblad ‘De Mulder';
www.tijdmachinegilzerijen.nl;
www.wikimiddenbrabant.nl; www.anderetijden.nl;
www.canonvannederland.nl;
www.historischnieuwsblad.nl;
www.eerstewereldoorlog.nu
in Gilze waar ze een kleine tuinderij hadden.
Fien moest het werk op het land enige tijd
alleen doen, omdat haar man na de oorlog in
een kazerne in Antwerpen werd opgesloten.
Het werd door België niet gewaardeerd, dat
hij uit het leger was gevlucht. Daar kreeg Sjef
de Spaanse griep. Hij genas, maar heeft er
de rest van zijn leven last van gehad. In 1930
verhuisden Sjef en Fien naar Rijen en gingen
in de Heikantsestraat wonen. Ze legden hier
een prachtige moestuin en boomgaard aan.
Door de zwakke gezondheid van Sjef regelde
Fien de verkoop van hun producten. Eerst
ging ze met haar hondenkar op stap, daar
na met paard en wagen en tenslotte met de
bakfiets. Iedereen in Rijen kende ‘Belse Fien’
met haar groenten en fruit. Ze was, ondanks
dat ze niet kon lezen en schrijven, een goede
zakenvrouw. Later ging Fien in de Irenestraat
wonen. Haar man was toen al overleden. Zelf
stierf ze in 1982,94jaar oud.
aan in onze gemeente. In totaal zouden er
hier in die maand ruim driehonderd arrive
ren. De meesten werden bij particulieren
'J
fening en training. In december 1914 bezocht de rest paste de gemeente bij. Die kon dit
koningin Wilhelmina de Blauwe Huzaren in
Nederland. De neutraliteit vereiste dat Ne
derland alle militairen uit oorlogvoerende
landen op zijn grondgebied moest ontwape-
De Nederlandse bevolking is erg betrokken bij het leed in Oekraïne en velen zijn
bereid om een plekje in huis vrij te maken voor de Oekraïners die de verwoestende
oorlog ontvluchten. Dit is niet voor het eerst. Ruim honderd jaar geleden deed JgS
zich een vergelijkbare crisis voor toen de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog g||
België binnenvielen. De Nederlanders toonden zich destijds ook van hun beste
kant. Lokale particuliere hulpcomités vingen de Belgische vluchtelingen op, ook
in Gilze en Rijen.
ring waar een elektrische hoogspanning van
2000 volt op stond. Dit hield niet alle smok
kelaars tegen. Ze gingen creatief te werk door
droge wollen dekens om de draad te winden werd opgeroepen om dienst te doen in het
of er een houten raam tussen te plaatsen, regiment Jagers. Hij moest zijn land verdedi-
Toch stierven er heel wat burgers aan de‘do- gen tegen de invallende Duitsers. Sjef was
dendraad’, elke aanraking was fataal. getrouwd met Fien Bernaerts en ze hadden
samen een baby. Toen het Belgische leger
uiteengeslagen werd ontsnapte Sjef naar Ne
derland en werd in een kamp in Harderwijk
land en België af met een ijzerdraadversper- ‘Sjef den Beis' en de ‘Belse Fien’
Eén van die gevluchte Belgische soldaten
kwam in Gilze en Rijen terecht en bleef daar
wonen. Dit was Sjef van Looy die in 1914
Hl nen en interneren. Ons land mocht hen niet
laten terugkeren naar het front. Bij gebrek
k aan voldoende huisvesting verbleven som-
■j migen de eerste maanden in tentenkampen.
Na verloop van tijd kregen de geïnterneerde
S.' militairen meer bewegingsvrijheid en kon
den buiten de kampen op zoek gaan naar
werk. Zo herinnerde Piet Gerrits uit Gilze zich
in 1994 hiervan: “In 1917 werkten bij ons en
kele Belgische geïnterneerde militairen. Die
waren vanwege de oorlog gevlucht en werk
ten bij Frans Botermans op de steenoven. Ze
vonden dat ze niet genoeg verdienden en
vroegen wat loon bij maar dat kregen ze niet.
Toen hielden ze op met werken. De andere
arbeiders waren solidair met de Belgen. Toen
brak er een wilde staking uit“.
nummer 27
•VUr? ‘liefdegiften’ bijna 300 gulden opgehaald.
In vergelijking met de Brabantse steden bleef
de toestroom naar Gilze en Rijen beperkt.
Het waren vooral Roosendaal en Bergen op
Zoom die de meeste vluchtelingen kregen
te verwerken en daardoor veranderden in
Belgische steden. De toegangswegen tot
deze stadjes raakten verstopt door een kilo
meterslange stoet van hongerige, verzwakte
en paniekerige Belgen. Ook in Tilburg was de
toestand nijpend. Een verslaggever van de
Nieuwe Tilburgsche Courant meldde dat
in zijn stad niet alleen alle huizen en gebou
wen vol lagen met Belgen, maar dat zij ook
alle straten vulden, van gevel tot gevel, en
7- er geen open plekje meer te vinden was op
de Groote Markt.
varx’-ir
Soldaten, ingekwartierd bij de familie Thomassen in Hulten tijdens de mobilisatie
O
af december begonnen de vluchtelingen te- Belgische vluchtelingen
rug te keren naar hun land. Na de inkwartiering van Nederlandse militai
ren moesten de inwoners van Gilze en Rijen geïnterneerd. Ook Fien vluchtte de grens
Mobilisatie en inkwartiering onderdak bieden aan gevluchte Belgen. De
Door de oorlogsdreiging kondigden eind eersten van hen kwamen op 5 oktober 1914 vervoerde Fien samen met de baby in
juli 1914 de dorpsklokken in Gilze en Rijen de
mobilisatie aan. Een groot aantal mannen uit
onze gemeente werd onder de wapenen ge
roepen. In Gilze waren er dat zestig. De angst ondergebracht. In Gilze zaten op 64 adres
bij de bevolking zat er goed in. Ondanks onze sen vluchtelingen en in Rijen op 45. Onver-
neutraliteit waren velen bang dat de Duitsers mogende vluchtelingen kregen financiële
toch ons land binnen zouden vallen. In deze ondersteuning. Bijna tweehonderd van hen
streken hadden de boeren veel inkwartierin- kwamen hiervoor in aanmerking. Zij kregen
gen, vaak ging het om Blauwe Huzaren met dertig cent per dag voor een volwassene en
paarden. In Gilze deed een gedeelte van het vijftien cent voor een kind. Een steuncomité,
raadhuis dienst als ziekenzaal. In Rijen zaten dat zowel in Gilze als in Rijen was opgericht,
in de zomermaanden weer soldaten in het keerde het geld uit. De uitgaven werden ge-
kamp aan de Rijksweg. Zij kwamen voor oe- deeltelijk door particuliere giften gedekt en
