r
Wandelend wegdromen in landschapspark D’n Steenakker in Gilze
JJ
16
I kJ Molenheide
MET HOLLANDSE PRINSEN EN SPAANSE MANSCHAPPEN IN PROCESSIE
E
Van Pieterboom naar
kselfie-boom’
Jachtslot Prinsen
van Oranje
De Giïzese
Strijpakkers
Hudson neergestort
Vierhonderd jaar
vóór Christus
Spaanse Spinola en de
Tachtigjarige oorlog
Tussen de bloemenweides
Bronnen: ‘Veldnamen in de ge
meente Gilze en Rijen deel I’; ‘Gilze
van Vossenberg tot Valkenberg’;
De historische canon van Gilze
en Rijen; Kwartaalblad De Mulder
nr 42; https://barbararoozen.
nl; www.natuurlijkgilzerijen.nl;
www.heemkringmolenheide.nl/
tweedewereldoorlog-gilze-rijen;
www.tijdmachinegilzerijen.nl.
Met dank aan Corné Machielsen
en Walter de Vet.
Sm
^Heemkring
1^1 V
--
Fig. 12.1, situatie 1762
k-«s/
WEEKBLAD GILZE EN RIJEN - WOENSDAG 23 JUNI 2021
PAGINA ij
NUMMER
12
1'
o
3'
O« 12®
124
Situatie Steenakkers in 1762 en in 1996 (getekend door Jan de Vet], Wat in 1762 nog Bredaghsenweg heette, is nu de Ridderstraat
Archeologen oon het werk bij de opgravingen in 2000
r
I
6
TEKST:
MARIËLLE VAN HEZEWUK;
FOTOREDACTIE:
PIET WETERINGS
Maar eerst de recente voor
geschiedenis, ook niet onbe
langrijk. Het waren Natuur- en
Landschapsvereniging Gilze en
Rijen (NLGR) en Kern’75 die het
initiatief namen voor de aanleg
van het park. Als onderdeel van
het grotere Groenkwaliteitsplan
dat zij voor de hele gemeente
hebben uitgedacht. Uitgangs
punt was om gekapte bomen
met kwaliteitsgroen te compen
seren. Zij vroegen de Gilse land
schapsarchitect Barbara Roozen
om een ontwerp te maken. En
behalve dat die een prachtige
groene buffer tussen het dorp
heeft ontworpen met glooiende
heuvels, zorgvuldig gekozen be
planting en aandacht voor bio
diversiteit, blijkt zijzélf meteen al
een bruggetje naar de geschiede
nis te maken. Haar meisjesnaam
Barbara Hoevenaars kom je - ge
loof het of niet - al in 1832 bij een
van de percelen op de kadaster-
kaart van D’n Steenakker tegen.
Wandelend of fietsend langs Ridderstraat en Water aan de
Warande zag je het de laatste maanden langzaam gebeuren.
Met de aanleg van D’n Steenakker - 2,5 hectare groot - zijn we
net buiten Gilze een mooi wijds landschapspark rijker. Niet
alleen de naam van het park verwijst naar de historie, drie (nog
kleine) zomerlindes op een heuvel brengen de heilige Pieter-
boom in herinnering die daar in vroeger tijden stond. En er
valt nog veel meer te vertellen over wat er in deze omgeving
allemaal voorbijtrok. Van Prinsen van Oranje tot Spinola en
zijn Spaanse manschappen en van een neergestorte Engelse
Hudson tot Merovingische kralen en paalsporen uit de Ijzer
tijd. Lees hoe historisch de grond hier is en weet waar je loopt.
Akkers met keien
Waar komt trouwens die naam
vandaan, D’n Steenakker? Tussen
Ridderstraat, Nieuwstraat en de
Warande had je vroeger akkers,
die samen de Gilzesche Steenak
kers heetten. Al in het cijnsboek
van 1456 (cijns belasting) vind
je de benaming ‘Steenacker’.
Een fysieke link met de historie is
dus de driedelige Pieter- of Pe
trusboom middenin het nieuwe
park. Welk verhaal daar achter
zit? Op datzelfde plattegrond-
je van 1762 zie je dat die heilige
boom eeuwen geleden net naast
het huidige parkgebied, in het
‘Kraayenbosch’ stond. Volgens
een akte was er in Gilze in 1416
al sprake van een ‘Sente Peters-
boem’. In 1851 schreef Meester
Schrauwen (hoofd van de school
in Gilze), dat er in vroeger tijden
processies gehouden werden,
van de kerk naar de boom en
weer terug. Dit gebruik stamde
al uit de tijd van de Germanen
en werd aangepast aan de chris
telijke traditie. Tegen het einde
van de 18e eeuw moet de boom
verdwenen zijn. Ontwerper van
het park, Barbara Roozen, schrijft
op haar website: ‘Het is nu tijd
om een oude traditie om te vor
men naar een nieuwe, zodat de
Het woord staat voor slechte
en moeilijk te bewerken grond
met veel keien en keitjes. Dat is
vast zwoegen geweest voor de
landbewerkers van toen. Leg je
twee plattegrondjes - van 1762 en
1996 - naast elkaar, dan zie je dat
het nieuwe park de laatste punt
van die Gilzesche Steenakker be
slaat. Het andere overgrote deel
is in de loop van de jaren al met
woningen bebouwd: de wijk de
Steenakkers.
Wat in 1456 ook al in het cijns
boek stond, was de aanduiding
‘aen de Warande’. Nóg een vin
gerwijzing naar de geschiedenis
die je terugvindt in het huidige
stratenplan. Een heel bijzondere
geschiedenis, want hiermee kom
je bij de Prinsen van Oranje uit.
Warande staat voor ‘beschermd
jachtgebied’ en vóór 1795 had
de Prins van Oranje hier in dit
bosgebied als Heer van Breda
het jachtrecht. Alleen de heer of
zijn gemachtigde mochten erop
grofwild zoals edelherten, wilde
zwijnen en reeën jagen. Waar
honden nu dagelijks bij Wa
ter aan de Warande weliswaar
aangelijnd maar tevreden hun
rondjes dribbelen, was het jacht-
reglement van 1751 van de Prins
heel wat hardvochtiger voor hen.
Het bepaalde dat iedereen in de
jachttijd verplicht was ‘sijne hon
den aan te hangen houte kluppe
len langh ten minste twee voeten
(60 cm)’. Want zie met een hou
ten kluppel om de nek maar eens
wild te achtervolgen.
Bij hun jachtgebied hadden de
Prinsen van Oranje in die tijd een
jachthuis staan, dat het Hooghuis
werd genoemd. In het Middelne
derlands betekent Hoochhuus,
‘slot of kasteel’. Waarschijnlijk
was het hier een stenen jachtslot
met verdieping, dat uitzicht gaf
op het jachtterrein. In 1758 stond
het slot er volgens bepaalde ge-
bomen vereerd blijven. Door
een fijne plek onder de boom
te creëren kan de mens in con
tact komen met de natuur. Maar
het zou ook een ’selfie-boom’
kunnen worden, waar mensen
zichzelf vereren met een mooie
instagramfoto, met de boom als
mooie groene achtergrond’.
schriften nog, in 1802, bij het
indelen van de jachtklampen
(het gebied waar iemand tegen
betaling mocht jagen) was het
verdwenen. Lang bestond het
vermoeden dat het in de nabij
heid van Verhoven heeft gestaan.
Meester Schrauwen schreef in
1854 zelfs specifiek ‘waar Rid
derstraat en Biestraat bij elkaar
komen’. Recenter onderzoek
wijst meer in de richting van
Klein Zwitserland, wat overigens
hemelsbreed ook niet zo ver van
het park verwijderd is; de A58 bij
wijze van spreken schuin overste
ken en je bent er. Tot 1940 bleef
het Warandegebied voorname
lijk uit dennenbos bestaan. De
Duitsers rooiden de bomen in
het eerste jaar van hun bezetting
voor de aanleg van het militaire
vliegveld (toen de Fliegerhorst).
En dat militaire vliegveld brengt
ons bij de Hudson bommen
werper, die tijdens de Tweede
Wereldoorlog in het huidige
wandelgebied brandend neer
stortte. In de nacht van 1 juni
1944 om 01.30 uur haalde het
afweergeschut van het vlieg
veld het laagvliegende Engelse
toestel neer. Het was een spi
onnenvliegtuig met geheime
bestemming en had ook twee
Nederlanders aan boord. Het
was de bedoeling dat zij met
hun parachutes zouden lan
den om vervolgens contact
te maken met het Nederlands
verzet. De Engelse piloot en zijn
navigator stuurden de Hudson
- waarschijnlijk door een navi-
gatiefout - dwars over vliegveld
Gilze-Rijen. Het toestel sloeg te
pletter in de korenvelden. Alle
zes inzittenden kwamen om
het leven. Vijf van hen waren
op slag dood, één overleed in
het ziekenhuis. De lichamen van
de bemanningsleden werden
voor identificatie met paard en
wagen naar het distributiekan
toor in de Nieuwstraat (huidige
heemgebouw) gebracht. Op
vrijdagmorgen werden ze, na
een sobere kerkdienst, in stilte
op het kerkhof in Gilze begraven.
De stoffelijke overschotten van
de twee Nederlanders werden
na de oorlog naar hun vroegere
woonplaatsen (Roosendaal en
Beverwijk) overgebracht.
Aangemoedigd door deze bo
demvondsten, volgde Thom
Smekens ook in 2001 de graaf
werkzaamheden op zijn land op
de voet. De 45 kleurige kralen
die hij vond, zetten weer op
gravingen in gang, waarmee de
geschiedenis van Gilze er hon
derden jaren bij kreeg. Want
archeologen ontdekten een gr
afveld uit de Merovingische tijd,
dat ze op ongeveer vierhonderd
jaar na Christus dateerden. Zes
tien graven legden ze bloot. Be
halve de kralen vonden ze een
zwaard, een glazen beker, man
telspelden, maalstenen en delen
van een gesp.
Maar wat Gilze echt een stuk
eerder in de tijd zette, waren
honderd meter verderop de
sporen in de grond van twee
boerderijen uit de ijzertijd.
Want dan praat je over de peri
ode 800 tot 250 vóór Christus.
Kralenketting uit de Merovingische tijd,
gevonden bij de opgravingen in 2001
De archeologen ontdekten er
ook sporen van ‘spiekers’, ge
bouwtjes met een verhoogde
vloer, die als opslagschuur voor
akkerproducten dienst deden.
De paalsporen en enkele inge
graven voorraadpotten wezen
op langere bewoning. De oud
heidkundigen troffen ook nog
zaden, maalstenen, spinklosjes,
botten en stukken aardewerk
aan. Het aardewerk maakte een
vrij goede datering mogelijk en
leverde het bewijs dat er ter
hoogte van Gilze sinds vierhon
derd jaar vóór Christus bewo
ning is geweest.
Onbezwaard - het leven gaat
door - lieten Gilse kinderen in de
jaren ’50 op diezelfde akker langs
de Ridderstraat hun zelfgemaak
te vliegers weer op. Dat was dol
le pret, totdat de ‘witpetten’ (de
militaire politie) kwamen om hen
weg te sturen. Het speelgoed
vormde een gevaar voor de gele
Harvards die er in die tijd af en
aan vlogen.
Die kinderen zullen zich ook
niet bewust geweest zijn van de
mooie archeologische vondsten
die onder de grond op ontdek
king lagen te wachten. In 2000
was Thom Smekens daar tijdens
grondwerkzaamheden op zijn
land net naast D’n Steenakker,
gelukkig wel alert op. Zeven
werkdagen bogen archeologen
zich vervolgens over de grond
van het vroegere Kraayenbosch,
schraapten laagje voor laagje af
en legden negen skeletten, zes
knopen, stofresten en spijkers
(van de houten kisten) bloot. Het
waren resten uit de Tachtigjarige
Oorlog (1568-1648). Om precies
te zijn uit 1624/1625 van het leger
van Spinola. Deze Spaanse gene
raal belegerde lange tijd de stad
Breda en had (ook) in Gilze zijn
kampement opgeslagen. De mi
litairen gingen dood aan ziekte of
schotwonden.
Er is in de loop van de eeuwen
al heel wat voorbijgekomen in
en rond D’n Steenakker. En dan
nu heeft het, samen met Wa
ter aan de Warande, de mooie
meerwaarde als landschapspark
en recreatief uitloopgebied voor
wandelaars. Enkele weken gele
den vroeg een verslaggever op
Radio 1 aan Bredaas burgemees
ter Paul Depla, wat hij geleerd
had van deze coronacrisis. Hij
antwoordde te beseffen hoe be
langrijk het is dat we naar buiten
kunnen, kunnen recreëren. In
onze gemeente zijn we met een
groot buitengebied natuurlijk
toch al niet slecht bedeeld, maar
met D’n Steenakker worden we
nog eens extra op onze wenken
bediend. Want hoe relaxed wil
je het hebben, wandelen in een
glooiend landschap, tussen de
bloemenweides en wegdromen
naar het verleden.2000
NMk> la M
(X'
\7
Pion landschapspark D'n Steenakker ontworpen door Barbara Roozen
Definitief Schetsplan -10 januari 2019
12« 124 -
legenda
taiuad» bcnwn d* oaiQrrwt
r°*5 r°
0
BB
l L4a<l J l.WieKWn**
Warande
De Biestraat
*erkpaa
De Gilzesche
Strijpakkers
De Gilzesche
Steenakkers
O
-SiFAnd
fa
'-«VOEDSt LKOSbr
