Komt er een achtste raadhuis in Gilze en Rijen?
Civ
I Molenheide
nL R';
I
Brede kloof
pILZE protesteert. Omdat in de toe-
komst beide kerkdorpen wel zelf
standig zullen moeten worden, wordt
voorgesteld het raadhuis in Gilze te her
bouwen en later kan Rijen dan een
eigen gemeentehuis bouwen; dat is
voordeliger, temeer omdat herbouw van
het raadhuis minder zal kosten dan
nieuwbouw. „Raadhuizen bouwt men
voor eeuwen en het komt dus op jaren
niet aan,” is de strohalm waar Gilze zich
aan vastklemt. Als men duizend jaar oud
is kan men zover vooruit zien, maar in
de gemeenteraad heeft Rijen nu al acht
stemmen en het achterafgelegen Gilze
maar vijf. Rijen heeft de toekomst en
rokende fabrieksschoorstenen, Gilze is
door de onvermijdelijke samenloop van
vele omstandigheden de laatste decennia
geïsoleerd en (in het fatsoenlijke) aan
lager wal geraakt. Tussen beide kerkdor
pen gaapt een brede kloof, zowaar In de
vorm van een militair vliegveld. Donder-
ag beslist de raad. Acht tegen vijf....
ilze houdt het oude hart vast.
Hg
■Bfj
Bronnen:
wivuj.heemkringmolenheide.nl
Rijen-Ontstaan, Groei,
Ontwikkeling, 2004
Gilze Duizend jaar, 1992
De zeven raadhuizen van Gilze
en Rijen, 2007-
Krantencollectie Koninklijke
Bibliotheek via www.delpher.nl
Tekst: Kees van der Heijden
Fotoredactie: Piet Weterings
c
o
da,
Gi
Heemkring
Bk 3*-
SOK'
FF'JI
r
1
x
PAGINA 17
SINA
Güze. JUadhul?
De politieke strijd om het gemeentehuis is in alle hevigheid
De Volkskrant 11-10-1950
Het gemeentehuis in Rijen in 1961
l
Oorspronkelijk diende de plaat
selijke herberg in plattelandsge
meenten als raadhuis. In Gilze
was dat niet anders. De secreta
ris deed zijn werk thuis en schout
en schepenen vergaderden in de
doorgaans gezellige dorpshuiska
mer van de herbergier. De deur en
vensters stonden dan open en
de inwoners konden meeluiste
ren. Een eigen gebouw voor het
gemeentebestuur was niet nodig.
Gijsbrecht van Berckel, die in 1650
de katholieke secretaris Jacques
van Asten opvolgde, wenste dan
ook een eigen gebouw voor de
secretarie én de vergaderingen.
de noordzijde van de kerk.
Het was, nu de kerk in protestant
se handen was gevallen, ook ter
beschikking gekomen van schout
en schepenen.
Het gebouwtje was vijf bij tien
meter en had twee gelijkvloerse
vertrekken en een zolder. In één
van de vertrekken had de secreta
ris zijn onderkomen en in het an
dere het dorpsbestuur. Dit eerste
raadhuis zou anderhalve eeuw
dienst doen.
Van predikantswoning
naar raadhuis
In 1714 werd het fraaie woon
huis van de inmiddels overleden
schout-secretaris Van Berckel in
de Groote Kerkstraat (huidige
Raadhuisstraat) een predikants
woning. Dit bleef het tot 1794.
In dat jaar vluchtte de dominee
voor de naderende Franse le
gers. Het pand heeft nog even als
Frans hospitaal gediend en kwam
daarna leeg te staan. Het gemeen
tebestuur wilde het nu in gebruik
nemen, maar de dominee kwam
terug. Na lang touwtrekken tus
sen schout en predikant konden
er toch de vergaderingen van het
gemeentebestuur worden gehou
den. Zo is dit tweede raadhuis tot
1921 gebruikt.
Lang heeft het gemeentebestuur
er niet gezeten, het werd al snel te
klein. In 1937 besloot de raad om
nieuw te bouwen en in 1939 ver
rees er een karakteristiek pand op
Nerhoven, in de richting van Rijen,
daar waar ook de uitbreiding van
Gilze was gepland.
Het kerkbestuur was in 1920 op
zoek naar ruimte voor het inrich
ten van bijzonder onderwijs in
Gilze. Het had daarvoor naast de
bestaande schoollokalen voor
openbaar onderwijs, ook het
pand van het raadhuis nodig. De
kerk zette onder grote druk zijn
zin door. De gemeente moest
toegeven, zo ging dat nog in die
dagen. Het raadhuis en de school
lokalen werden ingeruild voor het
patronaatsgebouw aan de Nieuw-
straat. Na een verbouwing werd
dit in 1921 het nieuwe en derde
raadhuis.
Het “Actie-Comité-Gilze” wees
erop dat Gilze hét moederdorp
van de gemeente was en traditi
oneel de oudste rechten had op
de bestuurszetel. Beiden stonden
lijnrecht tegenover elkaar. Zelfs zo
dat het actiecomité een verzoek
indiende bij Gedeputeerde Sta
ten om de gemeente in tweeën
te splitsen.
Gedurende de tweestrijd heeft
het gemeentelijk apparaat in ver
schillende panden in Gilze onder
dak gevonden. Van 1944 tot 1946
in de burgemeesterswoning in de
Nieuwstraat, dat daarmee het vijf
de raadhuis werd en van 1946 tot
1961 in de villa van mejuffrouw M.
Mol in het centrum van het dorp;
raadhuis nummer zes. Uiteindelijk
werd de knoop door de raad op 12
oktober 1950 in het voordeel van
Rijen doorgehakt.
Het zevende raadhuis
Maar het nieuwe politiek-bestuur-
lijk centrum was nog niet zomaar
gerealiseerd. Voor de locatie van
Dit veranderde na de vrede van
Munster in 1648 toen het katho
lieke Brabant onder het directe
bestuur kwam van de calvinisti
sche Republiek der Verenigde Ne
derlanden. Nieuwe protestantse
regenten gingen hier de lakens uit
delen. Zij waren niet geliefd bij de
plaatselijke bevolking en voelden
zich niet thuis in de herberg waar
zij tussen de vijandige inwoners
hun bestuurlijke taken moesten
uitvoeren.
Een lange weg naar het
gemeentehuis in Rijen
In korte tijd was de vraag weer
actueel: “Waar moet het nieuwe
gemeentehuis komen?”. De be
antwoording daarvan heeft jaren
geduurd en leidde tot emoties en
"TS
W>
E
OJ
<L>
I
het gemeentehuis in Rijen moest
eerst nog een stedenbouwkundig
uitbreidingsplan worden ontwor
pen, waarin.het project zou pas
sen. Pas in 1959, negen jaar na
het raadsbesluit, kon de bouw
beginnen en de officiële opening
vond plaats op 29 april 1961. Zo
was ook het zevende raadhuis
een feit.
Maar de Tweede Wereldoor
log gooide roet in het eten. Al
na een jaar vorderde de Duitse
Bauleitung van het vliegveld het
inmiddels vierde raadhuis en op
10 oktober 1944 blies ds terug
trekkende bezetter het nog gloed
nieuwe pand op.
Van armenhuisje tot
secretarie bij de kerk
Zodra Van Berckel in 1655 naast
secretaris ook schout (burge
meester) geworden was - en
daarmee de hoogste gezagsdra
ger in het dorp - richtte hij het
Heilige Geesthuisje in Gilze in als
eerste raadhuis van de gemeente.
Dit oorspronkelijk voor de armen
zorg bestemde huisje stond tegen
De keuze voor de locatie van een
achtste raadhuis in de geschie
denis van Gilze en Rijen is er anno
2020 niet eenvoudiger op gewor
den. Ambtelijke samenwerking,
financiële beperkingen, bereik
baarheid en emoties spelen door
elkaar heen. Bovendien moeten
drie ABG-gemeenteraden er hun
zegje over doen. Er is veel wijsheid
nodig om tot een locatie te ko
men die nog jaren meegaat voor
de ambtenaren en ook rekening
houdt met de wensen van de in
woners van al onze dorpen.
Raadhuis in 1915. Destijds was een gedeelte ingericht als
hospitaal voor zieke militairen ingekwartierd in Gilze in de Eerste
Wereldoorlog. Het pand werd in de Tweede Wereldoorlog, op
5 juli 1944, tijdens een bombardement geheel verwoest.
Voormalig raadhuis aan de Nieuwstraat.
Nu het erf van Heemkring Molenheide.
gevoelens van tegenstelling tus
sen de inwoners van Gilze en Rij
en. Rijen was inmiddels door de
voortvarende industriële ontwik-
keli ng uitgegroeid tot het grootste
dorp en de vereniging “Rijens Be
lang" pleitte voor huisvesting in
deze kern.
‘1 Een oud patronaat en
losgebarsten. Ook in het verleden ging de overgang van het nieuwbouw op Nerhoven
gemeentebestuur naar een ander gebouw niet altijd zon
der slag of stoot. Er gingen zeven raadhuizen vooraf aan
de huidige discussie over een nieuw onderkomen voor de
vertegenwoordigers van onze gemeenschap.
nummer 07
-
Raadhuis op Nerhoven (1939 - 1944)
k i-
(EEKBLAD GILZE EN RIJEN - WOENSDAG 26 AUGUSTUS 2020
- I. V
tt
|W
te te
