Nieuw
Nieuw
THIELEN
D
Stoffenpaleis „HET RAADHUIS”
ARMENZORG IN GILZE EN RIJEN.
AFWEZIG
Voor ruwe handen:
Bioscoop Kath. Kring - Gilze
Bioscoop Kath. Leven - Rijen
van het
Raadhuisplein”
Trouwringen „Romantica”
1
„De Drogist
ACHT EN DERTIGSTE JAARGANG
No.
UITGAVE VAN: DRUKKERIJ NICO HOBBELEN - RIJEN - TELEFOON 343 (01692) - POSTGIROREKENING 1094472
Nu moet U profiteren van deze unieke kans.
Verschillende kleuren in voorraad.
Deze bijzondere aanbieding is maar alleen deze week geldig.
Zeer gemakkelijke betaling.
Voor een moderne trouwring naar:
Tel. 367
GILZE
Nieuwstr. 42
RIJEN
Fa. M. LUIJKX
De zaak met 100°/0 service.
Ook avond-service.
Aristona - Bell
Bandrecorders
Philips - Erres - Marijnen - Linde
Koelkasten - Diepvrieskasten-kisten
Philips - Novak
T.V.’s - Radio’s
TANDARTS B. FEUTH
Rechtstreeks uit de statenkamer
eerste keuze 100%
zuivere wollen wevenit (dubbeibreed)
SLECHTS f 12,50 PER METER.
Komt U eens vrijblijvend
een kijkje nemen.
van vrijdag 12 t/m maandag
22 februari.
Erres - Miele - A.E.G. - Zanussi
Wasmachines - Wasautom. - Centrif.
f DONDERDAG 11 FEBR. 1965
Weekblad QilzeRijen
MADAME ZONDER SCHAAMTE
DE BEUL VAN VENETIE
dat be-
Collegae nemen waar.
Telefoon 854
Rijens Winkelcentrum „Raadhuisplein”
R
urn
:en
n:
k’
d
927
'2
0
Glycerona
Atrix
Clipp
Nertzane
Glyca
Mildona
Hamea
enz. enz.
Een eigen ontwerp. Dit vindt U nergens. Wij hebben de alleenverkoop
voor Gilze en omgeving.
de
een
re
na-
Stationsstraat - Rijen
het z.g. Bur-
op 22 juli
Armenwet
Zaterdag 13 Febr. 8 uur en Zondag 14
Febr. 8 uur
Zaterdag 13 Febr. 8 uur en Zondag 14
Febr. 8.30 uur
met Robert Taylor, Joan Caulfield, Ro
bert Loggia.
Een pittige Western over de strijd van
de veeboeren van Texas en Wyoming
om de vrije weg. Een geschiedenis vol
aktie, tempo en sensatie. Toegang 14
jaar.
met Lex Barker, Guy Madison, Sandia
Panaro, Mario Petri.
De sinistere schaduw van een beulswa-
pen bedreigde het geluk van twee jonge
mensen. Moord, chantage en afschuwe
lijke folteringen werden bedreven in
naam van de Republiek van Venetië.
Toegang 14 jaar.
steeds door subsidies uit de gemeentekas moes
ten worden gedekt.
Niet iedereen kwam voor ondersteuning in
aanmerking. Zij die elders geboren waren moes
ten door het Armbestuur van hun geboorte
plaats onderhouden worden Hierover ontston
den vele geschillen tussen de verschillende Arm
besturen. In de 17e eeuw stelde men daarom
vast, dat ieder die naar elders verhuisde van
het gemeente- of armbestuur van zijn geboorte
plaats een akte moest medebrengen, waarbij de
ze besturen zich bij voorbaat verplichten bij
het ontstaan van armoede voor het onderhoud
te zullen zorg dragen, z.g. borgbrieven. Om
evenwel aan het veelvuldig uitschrijven van
dergelijke akten te ontkomen sloten vele dorps
besturen onderling algemene overeenkomsten
voor hun wederzijdse inwoners. Gilz-Rijen ging
tussen 1716 en 1740 dergelijke overeenkomsten
aan met Ginneken, Alphen, Baarle-Nassau en
-Hertog, Chaam, Dongen, Princenhage, Hoeven,
Meerle, Meir, Oosterhout, Turnhout, Rijsber-
gen en Zundert.
Aan de afgifte van borgbrieven maakte de
invoering van de Burgerlijke Stand in 1811 een
einde. Hierdoor konden immers de geboorte
plaatsen gemakkelijker achterhaald worden. De
algemeen overeenkomsten werden eerst in 1871
teniet gedaan.
De ondersteuning kon zowel in geld als in
natura geschieden. Zij die nog in staat tot wer
ken waren kregen landarbeid of huisarbeid te
verrichten. In de 19e eeuw liet de gemeente
door de armen tegen vergoeding ook wel grind
rapen op de heide om daarmede de wegen te
verharden; een soort van werkverschaffing dus.
Voor het vervoer van zieke behoeftigen naar
hun geboorteplaats beschikte iedere gemeente
met Annie Girardot, Marie Bell, Bernard
Blier.
Een film naar het bekende toneelstuk
„Hier met de Poet”. Het dagboek van
een vrouw van vederlichte zeden. Toe
gang 18 jaar.
Zondag 14 Febr 6.15 uur
HUURLINGEN VAN DE DOOD
steuning meer mocht worden verstrekt voordat
gebleken zou zijn, dat daartoe niet de kerke
lijke armbesturen verplicht waren. Tengevolge
van deze wet ontstonden overal R.K. Parochiale
Armbesturen, o.a. te Gilze op 1 mei 1856, te
Rijen op 30 mei 1860 en vóór het jaar 1879 ook
in het Rectoraat Molenschot.
Een ander gevolg van deze wet was de vast
stelling van een reglement voor het Algemeen
Armbestuur op 29 december 1854.
Een nieuw reglement, toen voor
gerlijk Armbestuur kwam tot stand
1913 als uitvloeisel van de nieuwe
van 1912.
De naam Burgerlijk Armbestuur werd bij
raadsbesluit van 2 mei 1963 gewijzigd in „In
stelling voor Maatschappelijke Bijstand Gilze en
Rijen".
Wijze van bedeling
De Armmeesters inden de inkomsten en
gelden de bedeling en uitbesteding onder
dere goedkeuring van het dorpsbestuur.
De inkomsten bestonden uit collectes, vrijwil
lige giften, de opbrengst van onroerende goe
deren en renten van uitgezette kapitalen. De
onroerende goederen verkreeg men door lega
ten, door aankoop en uit nalatenschappen van
bedeelden.
Uitbesteding van minderjarige weeskinderen
van onvermogende ouders geschiedde jaarlijks
bij aanbesteding aan degenen die daarvoor de
minste vergoeding eisten. Dat dit tot minder
prettige toestanden voor die kinderen kon leiden
behoeft nauwelijks enig betoog.
Vooral tengevolge van de Armenwet, die
grotere uitgaven meebracht, ontstonden in de
19e eeuw tekorten in de armenkas, die nadien
over een „armenkar”, die geregeld werd aan
besteed. De voerman kreeg enige stuivers voor
kostgeld en vervoer van dergelijke personen
naar de volgende gemeente.
Zieke behoeftige inwoners konden over me
dische en vroedkundige hulp beschikken. Een
chirurgijn of dorpsdokter en een vroedvrouw
kregen daarvoor jaarlijks uit de gemeente- en/
of armenkassen een toelage. Na de oprichting
van ziekenfondsen in het begin van deze eeuw
kwam hieraan een einde.
Onderwijs aan kinderen van minvermogenden
werd gratis verstrekt. De onderwijzers genoten
daarvoor een jaarlijkse bijdrage uit de gemeen
tekas. De bekende „meester Schrauwen” wilde
daarvoor geen betaling ontvangen.
Beheer en administratie
Zoals we zagen werden de armenfondsen be
heerd door armmeesters benoemd door het
dorpsbestuur. Zij kregen geen of een kleine
jaarlijkse vergoeding. Zo bepaalde het dorps
bestuur in 1727 dat de armmeester voortaan in
plaats van 3 gulden en 3 stuiver per jaar een
bedrag van 10 gulden zou worden verstrekt
voor een paar schoenen.
De jaarlijkse verkiezing voor Gilze en
tweejaarlijkse verkiezing voor Rijen van
armmeester was niet bevorderlijk voor het goe
de beheer van de fondsen. In 1784 stelde de
toenmalige armmeester van Gilze op schrift, dat
de volgende nadelen meebracht: 1. de lande
rijen e.d. werden om de zes jaar verpacht, in
de tussenliggende jaren keek men er dan niet
meer naar om, zodat ze ten nadele van de ar
menkas werden gebruikt; 2. door de jaarlijkse
wisseling van armmeesters kwam telkens een
ander aan de administratie, die niet wist hoe
zijn voorganger de zaken behartigde. De func
tionaris moest na een jaar aftreden, juist als hij
wat meer kennis van zaken verkregen had.
3. de armmeester mocht niets betalen, zonder
toestemming van het dorpsbestuur, hetgeen
overbodig was t.a.v. de vastgestelde kostgelden
en betalingen van onderhoudskosten van elders
wonende armlastigen. Hij stelde dan ook voor
om een permanente armmeester aan te stellen.
Inderdaad werd daartoe besloten, een in
structie ontworpen en op 12 januari 1785 vast
gesteld, doch een armmeester kon niet worden
benoemd, omdat de daartoe aangezochte perso
nen weigerden die functie op zich te nemen.
lelijk is reeds in dat jaar
leest voor Rijen van die
Mogen we blij zijn met de nieuwe Algemene
Bijstandswet, die op 1 januari j.l in werking
trad en waarbij de wijze en de aard der bij
stand werd aangepast aan de eisen van deze
tijd, toch stemt het tot weemoed dat een
eeuwenoude instelling als uitvloeisel van deze
wet moest worden opgeheven.
Deze weemoed dreef mij er toe in het kort de
geschiedenis van de armenzorg in deze ge
meente op schrift te stellen.
In de 16e eeuw is het bestaan van armbe
sturen zowel te Gilze als te Rijen aan te wijzen.
Zij moeten echter van veel vroeger datum ge
weest zijn. Iedere parochie had oudtijds im
mers een eigen armenzorg, die in de dertiende
eeuw een andere organisatievorm kreeg. Het
werden nieuwe parochiële armenfondsen op
burgerlijke leest geschoeid, de z.g. Tafels van
de H. Geest, die bestuurd werden door eigen
parochianen, de z.g. H. Geestmeesters en waar
op de pastoors een grote invloed uitoefenden,
doch ook de wereldlijke overheid verkreeg toen
medezeggenschap.
De Tafels der H. Geest ontleenden hun naam
aan de H. Geest, de Vader der armen, en de
tafels meestal in de kerk geplaatst, waaraan de
armen spijzen werden uitgereikt.
Deze tafels in de kerk raakten later in on
bruik; de armenfondsen kregen de beschikking
over eigen huisjes waar de bedeling plaats
vond. Zo'n H. Geesthuis stond te Gilze op het
kerkhof tegen de kerk aangebouwd, het werd
in 1655 als dorpssecretarie in gebruik genomen.
In Rijen verkreeg de pastoor in de 17e eeuw
het H. Geesthuis als pastorie in gebruik.
Gilze, waar in 1100 nog de enige kerk van
het land van Breda stond, zal zeker geen uit
zonderingspositie hebben ingenomen en ook in
die tijd reeds een parochiële armenzorg hebben
gekend. Vermoedelijk is ook hier deze vorm
van armenzorg in de 13e eeuw omgezet in een
Tafel van de H. Geest. De parochie Rijen werd
in 1464 opgericht, m<
de Tafel van de H.
van Gilze afgesplitst.
Sedert de 16e eeuw zijn ons geschreven bron
nen overgeleverd, waaruit valt op te maken,
dat de beide 'Lateis van de H. Geest werden
geadministreerd door Arm- of H. Geestmees
ters, die door het dorpsbestuur werden be
noemd en jaarlijks rekening en verantwoording
van hun beheer moesten afleggen aan
stuur in aanwezigheid van de pastoor.
De Vrede van Munster in 1648 gesloten
maakte weliswaar een einde aan de Tachtig
jarige Oorlog, maar bracht voor het katholieke
volksdeel een periode van onderdrukking met
zich mede. Niet alleen werd de katholieke ere
dienst verboden, maar ook de kerken moesten
worden afgegeven. Later werd aan de geeste
lijkheid de bediening van hun ambt oogluikend
toegelaten, zij het dan in schuurkerken en te
gen betaling van jaarlijkse hoge afkoopsommen.
Voor de armbesturen van Gilze en van Rijen
betekende deze verandering, dat voortaan de
predikant i.p.v. de pastoor bij de afhoring van
de armenrekening aanwezig was.
Dit duurde tot aan de Franse tijd, die een
einde maakte aan de onderdrukking. De katho
lieken werden weer volwaardige staatsburgers.
In 1797 was dan ook weer de pastoor naast de
predikant bij het afhoren van de armenreke
ning aanwezig.
In Gilze en Rijen woonden toen nauwelijks 12
protestanten, die in de Diaconie-Armen over
een eigen armenzorg beschikten.
Na de inlijving van ons land bij Frankrijk
werd van hogerhand bevolen een Bureau van
Weldadigheid in te stellen en daarin de eigen
dommen en inkomsten van de bestaande arm
besturen onder te brengen. Dit geschiedde in
derdaad met de bezittingen van de Armbestu
ren van Gilze en Rijen; de Diaconie-Armen
wisten zoals overal elders daaraan te ontkomen.
Tot leden van het Bureau werden benoemd
de pastoors van Gilze en van Rijen en 8 leden
met een ontvanger.
Deze instelling was geen lang leven bescho
ren, want na het ontstaan van het Koninkrijk
der Nederlanden bepaalde Koning Willem I in
december 1814 de opheffing van de Bureaus en
beval de teruggave van de eigendommen aan
de oude instellingen. In Gilze-Rijen veranderde
er weinig, de oude leden van het Bureau bleven
in hun functie gehandhaafd, men gaf alleen de
instelling een andere naam t.w. de Algemeene
Armen van Gilze en Rijen.
In 1819 trachtten pastoor en enige parochia
nen van Rijen gedaan te krijgen dat dit alge
meen armbestuur wederom zou worden ge
splitst in een armbestuur voor Gilze en een
voor Rijen, doch hun verzoek werd na inge
wonnen adviezen door Gedeputeerde Staten af
gewezen.
In hetzelfde jaar kregen de katholieken van
Gilze en van Rijen hun kerken terug en de
Hervormde Gemeente werd opgeheven, de fond
sen daarvan werden verenigd met die van
Chaam ook die van de Diaconie-Armen.
De Armenwet van 1854 schreef voor, dat
door de Algemene Armbesturen geen onder-
