slecht is ook gelijk
even
6
vrouwen mogen nachtarbeid verrichten
diskussies
arbeidswetgeving
Rond de eeuwwisseling vonden vele diskussies
plaats tussen voor- en tegenstanders van de
Arbeidswet van 1889. Voorvechtsters van de
vrouwenemancipatie vonden de wet schandelijk
Zij vreesden dat vrouwen door de wet 'wegbe-
schertnd' zouden worden naar sektoren waar de
arbeidsomstandigheden nog slechter en de
lonen nog lager zouden zijn. Binnen de vrouwen
beweging waren echter ook andere geluiden te
horen: de wet was een eerste stap naar de
bescherming van alle arbeiders. De vrouwen
beweging zou door vast te houden aan een
onbeperkte vrijheid een anti-sociaal karakter
krijgen
Een van de achtergronden van de standpunt
bepaling van de vrouwenbeweging uit die tijd
was, dat zij voornamelijk de vrouwen uit de
kleine en de grote burgerij representeerde. De
vrouwen uit deze klasse hadden strijd moeten
voeren om een opleiding te kunnen volgen,
terwijl de toegang tot het arbeidsproces voor
alsnog voor haar gesloten bleef. Het vervullen
van maatschappelijke arbeid, al dan niet
betaald, kon aan het leven van deze vrouwen
zin en betekenis geven.
De situatie van de vrouwen uit de arbei
dersklasse was heel anders: werken was een
ekonomiese noodzaak. Omdat ze nauwelijks of
niet geschoold waren en evenmin een vak hadden
geleerd, bleef voor haar het minst geschoolde
werk over.
De diskussie over de arbeidsbescherming van
vrouwen die de laatste jaren is gevoerd,
vertoont op een aantal punten overeenkomsten
met die in de 19e en het begin van de 20
eeuw. Vanuit de vrouwenbeweging vond een toe
nemende druk plaats om vrouwen in het arbeids
proces en op de arbeidsmarkt gelijke rechten
en een gelijke behandeling te geven. Bij het
streven naar een gelijke positie van vrou
wen en mannen zou het niet meer
Op 11 juni jongstleden stemde de Tweede Kamer
vóór een wijziging in de Arbeidswet, die het
verbod op nachtarbeid voor vrouwen opheft. Aan
deze wetswijziging lijken emancipatoriese motieven
ten grondslag te liggen - ze komt tot stand
onder druk van de richtlijnen van de Europese
Gemeenschap over de gelijke behandeling van
mannen en vrouwen, die in 1 976 zijn uitgevaar
digd. Door het verbod op nachtarbeid op te
heffen moet de arbeidsmarkt voor vrouwen meer
toegankelijk worden.
Het is echter duidelijk dat ook het ekonomies
belang, dat bedrijven hebben bij opheffing van
het verbod, groot is. Volkontlnue ploegendienst
is voor veel bedrijven noodzakelijk, willen de
kostbare machines met haar kunstmatig kort
gehouden levensduur het beoogde hoge rendement
opleveren. Hoogovens kreeg in 1976 als eerste
vergunning om vrouwen aan te nemen voor nacht
arbeid, toen bleek dat er te weinig mannen
waren die dit wilden of konden doen.
Tot nu toe werkten de vrouwen vrijwillig in de
nachtdienst, maar de macht blijft in handen van
de werkgever, die nu kan 'eisen' dat vrouwen
's nachts werken. De kleine linkse .partijen hebben
dan ook een amendement ingediend, dat nacht
arbeid noch voor vrouwen, noch voor mannen als
'passende arbeid' mag worden gezien, om te voor
komen dat nachtarbeid afgedwongen kan worden.
De wet was in principe goed, maar omdat haar
bereik beperkt was, kon ze gemakkelijk worden
ontdoken en misbruikt. Het grootste deel van de
vrouwelijke arbeiders bleef onbeschermd, aan
gezien de wet alleen betrekking had op fabrieken
en werkplaatsen, terwijl het apparaat voor het
toezicht op de naleving van de wet onvoldoende
was. Bovendien moesten de volwassen mannelijke
arbeiders het vooralsnog zonder enige bescher
ming stellen, terwijl ook hun arbeidsomstandig
heden bizonder slecht waren.
De Arbeidswet van 1889 was het begin van een
lange reeks pogingen om de arbeidswetgeving aan
de ene kant uit te breiden en te verbeteren en
aan de andere kant in te perken en uit te hol
len. In 1919 kwam er een wet waarin de arbeids
tijden van alle arbeiders geregeld werden. Deze
Arbeidswet regelde de arbelds- en rusttijden van
alle werknemers in ondernemingen en met onder
nemingen gelijkgestelde inrichtingen. Het was
een raamwet: in een groot aantal artikelen
kreeg de minister van Sociale Zaken de bevoegd
heid om via algemene maatregelen van bestuur
nadere regels te stellen (lees: uitzonderingen
te verlenen). Opmerkelijk hierbij is, dat de
mogelijkheden ten aanzien van mannen aanmerkelijk
ruimer waren dan die ten aanzien van vrouwen.
In tegenstelling tot andere westerse landen
heeft Nederland in de tweede helft van de vorige
eeuw slechts een trage industriële ontwikkeling
doorgemaakt. In landen als Engeland werden veel
goedkope, vrouwelijke arbeidskrachten aangetrok
ken, waarbij vooral de reserve aan gehuwde vrou
wen werd aangesproken. In Nederland was geen
sprake van een toeneming van het aantal werken
de vrouwen, maar er vond alleen een lichte ver
schuiving plaats binnen het arbeidsgebied. Rond
de eeuwwisseling was slechts een kwart van de
vrouwelijke arbeidskrachten gehuwd.
De toestand van de arbeiders was zeer slecht:
lage lonen, lange werktijden, slechte arbeidsom
standigheden. De ellende van de arbeiders werd
lange tijd gezien als een armoedevraagstuk, maar
uiteindelijk ging men in fabrikantenkringen in
zien dat een beter gevoede, beter onderlegde
arbeidersklasse ook een ondernemersbelang was.
In 187A werd de zogenaamde kinderwet van Van
Houten aangenomen, die arbeid van kinderen onder
twaalf jaar verbood. Er volgde een wetsontwerp
dat de maksimale arbeidsduur voor kinderen tus
sen 12 en 18 jaar en vrouwen bevatte en nacht
arbeid verbood voor deze kategorieën. Vooral
van ondernemerszijde kwam er echter zoveel
tegenstand tegen een regeling voor de vrouwen
arbeid, dat. van een behandeling van het wets
ontwerp niets kwam.
Wel werd in 1886 een voorstel aangenomen tot
het houden van een parlementaire enquête, die
misstanden in de industrie moest opsporen. De
bevindingen van de enquêtekommissie leidden
tot een arbeidswet, die in 1889 werd aangenomen.
Deze wet bevatte verschillende bepalingen voor
jeugdigen jonger dan 16 jaar en vrouwen, waar
onder een beperking van de arbeidsduur tot 11
uur per etmaal, een verbod van nachtarbeid en
arbeid op zondag en een verplicht zwangerschaps
verlof van vier weken.
