L
r w
MARX
F 4
5
6(
r 7
r 8
F 9
f ii
F 12
r 13
r 16
r 17
F 30
r 3i
F 34
1 F35
F 37
F 2
F21
>22
j“23
i f - -
F 25
l
F 24
F 14
tl5
F 26
-27
pö
F 29
18X
j~ 19
f20
1 F32
F 33
it 36
f-
Andere mogelijkheden?
van
De toekomst
i
b
kunnen
Kortom
niet
zuIlen
nodig
gaat,
deel
Hel aas
nog
met
en
het
een
die
de
i n
is
de
elkaar
ook
i n
zich
dolen
rond
op
I I
We
wat
F
c
t
F
v
l<
s
e
v
r
v
VI
e
A
a
b
de
social istische
vorige eeuw.
een
Iedereen I
en
3
i n
werken
i n een
samen
langer onder
samen levi ng
gemeenschap
u i toefenen
onmi skenbaar
het aantal
i neemt
er
aan
I even
de
de
i edereen
met
Nog
be-
al len
i ntussen
en
de
de
het dan ook
ger
Elke
op
de
er
bij
dat
"ge-
voor-
4 -
zou komen
weerhoudt
wel kritiek
onderdelen van
samenlevi ng
tussen
tot
antwoord
de maat-
In deze
zoveel
leiden kun-
Overheidsingrijpen
uiterste beperkt
en
er onmiskenbaar een
van het aantal mensen
genoegen neemt met een
laag inkomen.. Het aantal alter
natieve bedrijfjes groeit. Daarin
staat niet een maximale winst
voorop maar valt de nadruk
op goede onderlinge verhoudin
gen, kwaliteit van het produkt
en een milieuvriendelijke pro-
duktiewijze.
Ik geloof dan ook dat de klein
schaligheid vooral kansen heeft
als het om partiële kleinscha-
stroming heeft
één of meer
huidige samenleving, maar
kunnen tussen stromingen
grote onderlinge tegenstellingen
zijn. Bovendien is het gemakke
lijker te zeggen wat fout is dan
aan te geven hoe 't in de sa
menleving beter kan. Voorlopig
is een groene partij dus eerder
een verzameling kritici dan een
partij met een welomschreven
maatschappijopvatting
Een bijzonder probleem
groene partijvormi ng is
zo'n partij de fouten van
wone" partijen niet mogen
komen. In de politieke cultuur
-de bijeenkomsten, de interne
democratie, etc.- wil men reeds
een afspiegeling zijn van dat
gene wat men voorstaat.
van de
is juist het
kleinschal ige
vooru i tstrevend?
Mensen
i n een
I eder
kan i
op de
ting van
i s
ligheid gaat. Mensen kunnen
dan een deel van hun leven
kleinschalig en autonoom leiden
terwijl ze voor het overige aan
de normale maatschappij deelne
men. Als die officiële maat
schappij echter niet verandert,
dan is dat op den duur natuur
lijk niet met elkaar te rijmen.
Er zullen dus ook veranderin
gen nodig zijn in het totale
systeem
Een ding is mij wel duidelijk:
de gedachten van Marx I kun
nen ons in de huidige situatie
geroepen om
om iemand
leveren voor deze
heeft
niet
zn
zijn
élan
van
I uit
had
stuk eenvoudi-
kon de onrecht
vaardigheid en onmenselijkheid
van het ongebreidelde kapita
lisme duidelijk zien. Ook de
aanpak lag voor de hand: sa
menwerking
Zo veroverde de arbeiderskIasse
(een deel van) de macht en
kon ze een groot deel van de
oorspronkelijke doelstelling rea
liseren. Nu is die arbeiders
klasse echter belanghebbend
geworden bij het bestaande sys
teem. Het valt haar moeilijk
om de structurele fouten ervan
in te zien, laat staan die in
haar politiek te vertalen. Zeker
nu de economie stagneert con
centreert traditioneel links zich
weer geheel op de oude proble
men. Maar intussen is de sa
menleving grondig van karakter
veranderd. De problemen liggen
veel minder duidelijk. Ook is
het niet eenvoudig om te zien
wie er tot "onze" partij behoren
en wie tot de tegenpartij. Is,
bijvoorbeeld, het stimuleren van
technologische ontwikkeling nu
progressief omdat het de mens
arbeid vrijmaakt? Of
teruggaan naar
ambachtelijkhei d
de
ik
schaduwkanten
is het samen
niet eenvoudig;
gemakkelijk in
en niet
duur tevreden
van bezit,
lijkt mij het
dat de materiële welvaart
alternatieve samenleving
lager zou komen te
Dat weerhoudt veel
Er is al eens
nieuwe Marx;
de ideeën kan
veranderingen,
zo'n Marx
aangediend
maar
jaloers
strijdvaardigheid
beweging
Maar die
uit het feit dat er
weinig van dergelijke
samenlevingen van de grond
gekomen zijn begrijp ik dat
toch ook
zitten. Zo
en werken
privacy kan
knel komen
op den
gel ijkhei d
belangrijken
zwaar
i n de
een stuk
I iggen
mensen
T och i s
toename
dat
Natuurlijk is het (ook) tegen
strijdig om tégen het bestaande
stelsel te zijn en toch het par
lementaire spel mee te spelen.
De soc i aa I-demok ra t i e is in de
ogen van velen door die deel
name ongeloofwaardig geworden.
Den Uyl mag dan pogen te ver
bloemen door te spreken van
de "smalle marges van de de
mocratie", in de ogen van te
genstanders bewijst dat juist
dat een partij als de PvdA in
het bestaande systeem ingekap-
seld is.
In kringen van alternatieven
bestaat een sterke neiging
het anarchisme als
op het probleem van
schappelijke ordening,
opvatting moeten mensen
mogelijk hun eigen
nen leiden,
moet tot het
worden. Ook bedrijven en mas-
saproduktie passen niet in deze
visie. Hier raakt de anarchis
tische stroming aan de klein
schal i ghei dsbewegi ng en aan
groeperingen als de Kleine Aar
de die zich o.a. richten op zo
veel mogelijk zelfvoorziening.
Er zit veel aantrekkelijks
zulke gedachten. Wonen,
en vrije tijd komen weer
overzichtelijk geheel
gaan niet
anonieme
lid van een
direct invloed
gang van zaken. Uitput-
energie en grondstof
fen is niet langer nodig; a-
toomenergie en de daarbij beho
rende kontrolesy sternen
achterwege blijven, etc.
het paradijs.
Maar ja,
hog maar
