ll
75 jaar bevrijd
11
J J
lib;
I
Oorlog, verzet en bevrijding in Tilburg
ISI
Een bevrijdingsherinnering
«j9^
zo ging het eraan toe in Tilburg tljclerï^êlë bezetting
KOERIER
TILBURGSE KÖÊRIÉR ÖÖNÖERdAG 24 OKTOBER 2ÖÏ9
5
75 JAAR VRIJ
Vervolg van voorpagina.
3m
A
5'
I
lan-
e
tending in TW
J Louis Sparidans (81) woont inmiddels in Gra\
ive.
I
(lijke
ees-
en
Ie
van
te
e
van
Tweede Wereldoor
het front achter Goir.
vonden bij voorkeur 's nachts plaats
stond best tolerant ten
van de Joodse gemeen-
•h-
ars
I
en
>m
ivel.
ens,
be-
het
e die in 1941
tegen de Jo-
erd door de
Je
Roy
antal
arin hij
grens
i."Daar
ge-
eent
Tilburg - In het kader van 75 jaar bevrijding schreef oud-
Tilburger Louis Sparidans deze bevrijdingsherinnering.
f
Een leugentje om bestwil
1943 de Slag
jen zelfs
liep. En
ook.
eten,
c om te reizen en
ade maatregelen
Tilburg - De Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuur-
goed heeft een bij
zonder themanummer
van'Tilburg'. Tijd
schrift voor geschie
denis, monumenten
en cultuur' uitgegeven.
Het themanummer is
een extra dikke uitgave I
en draagt de titel'Oor-
log, verzet en bevrij
ding in Tilburg'.
naast de
d, red.]. Zij
de Heuvel-
ar gezin
het tij-
I een bordje op
ie tekst'besmet-
absurde
aats."
"Tilburg
opzichte
'Tilburg'(72 blz., 83 afb.) is
verkrijgbaar bij Boekhandel
Gianotten-Mutsaers.
"Toen de nazi's begin
om Stalingrad verloren, zage
de Duitsers in dat het fout li
dat merkten ze in Tilburg
Mensen kregen minder te
het werd moeilijk
andere beperkenc
werden getroffen. Mannen wer
den opgeroepen voor de Arbeits-
einsatz, eerst vrijwillig en daarna
gedwongen", vertelt de historicus.
zich er met die bossen heel goed
voor", zegt Bijsterveld. "Het was
voor de Duitsers onmogelijk om
die grens goed te controleren."
jangsplaats
voor de oc"1~'
doorgangsplaa
vluchtelingen",
ier.'ln
yrlog 1944. Een gecamoufleerde Duitse Tiger-tank passeert het kruispunt Bredaseweg - Lange Schijfstraat op weg naar
ioirle. Alleen bij slecht vliegweer waagden de Duitsers het om zich te verplaatsen. Hergroeperingen en aflossingen
FOTO: Boek 1940-1945 Regionaal Archief Tilburg
75 jaar na de Bevrijding van Til
burg is er immers alle reden om te
herdenken en bijvoorbeeld nog
eens stil te staan en te lezen over
de vrouwen en mannen in het
Doorg<
"Al voor de oorlog was Tilburg
een doorgangsplaats voor Jood
se vluchtelingen" gaat Bijsterveld
verder."In 1933 komen hier de eer
ste grote groepen Joden. Vanuit
de textiel- en leerindustrie waren
er veel zakelijke banden. Er waren
altijd handelsrelaties geweest tus
sen de plaatselijke textielindustrie
en Duitsland. De textielfabrikan
ten profiteerden aanzienlijk van de
oorlog - er zijn hier bijvoorbeeld
uniformen gemaakt voor het Duit
se leger. Maar er waren ook fami
liebanden. In de loop der jaren zijn
er honderden joden naar Tilburg
gekomen. De meesten van hen
wilden’van hier naar Engeland of
de Verenigde Staten, maar dat was
moeilijk, dus veel mensen wilden
ook naar België."
zesjarige daarvan kon meekrijgen. heelg°ed'althans watie als
°nlChhO°i k°rt daarvoor 'n onze Wat (Minister van Sonstraat)
Snn had 'k nümelijk pas n°3 miJ" merite CommuSe-
Daardoor zijn er veel verhalen van
Joden die hier te voet de grens
overstaken. Cees Donders - d«
opa van televisiebekendheid F
Donders - publiceerde een aar
jaar geleden een boek waar'
vertelde Joodse mensen de
over te hebben gesmokkeld,
is heel weinig onderzoek naar c
daan maar het landschap leer
voedselbonnen of laat iemand een
keer overnachten. In Tilburg werd
vrij veel illegaal geslacht - slach
ten mocht niet zomaar want alles
móest officieel geregistreerd wor
den. Zo ontstond er zwarte han
del maar was dat ook verzet? Die
grens is heel vaag."
"In april '43 moeten de resterende
Joden zich melden en in septem
ber worden de laatste Joden ge
arresteerd. Daarna wordt Tilburg
'Judenrein' verklaard, maar dat
klopte helemaal niet want er wa
ren nog mensen die zaten onder
gedoken, mensen die gemengd
waren gehuwd en - heel opmer
kelijk - mensen die simpelweg de
dans ontsprongen. Een voorbeeld
daarvan is de oma van Helga Deen
[naar wie het pleintje
synagoge is vernoemd,
heeft de hele oorlog in o
straat gewoond. Een ander
ontsprong de dans omdat I
dens de bezetting 1
de deur hing met de
telijke ziekte'. Dat soort
voorvallen vonden ook pla<
"Over het verzet wordt vaak onge
nuanceerd gesproken. Vaak wordt
gedacht dat mensen op een mo
ment beslisten: en nu ga ik bij het
verzet, maar zo is het bijna nooit
gebeurd. Er waren heel veel men
sen die wel eens wat deden om
te helpen, maar die bijvoorbeeld
ook met de Duitsers moesten sa
menwerken om iets gedaan te
krijgen. Er is een groot grijs gebied
tussen verzet en collaboratie. In de
tijd werd dat ook niet 'het verzet'
genoemd - je deed gewoon iets,
maar zo is het achteraf pas ge
noemd. Het begon vaak met klei
ne dingetjes, je geeft mensen wat
vallen werden vermoord. Die brief
had wel invloed op de gemeen
schap hier, want de aartsbisschop
liet die brief voorlezen en zei dus:
de Jodenvervolging is slecht en
daar luisterden mensen naar. Hier
in Tilburg hebben mensen ook
wel hun nek uitgestoken. Zo is de
kapelaan van de Heuvelse kerk de
mensen afgegaan om onderduik
adressen te zoeken."
schap", zegt de historicus." Zo
schreef een redacteur in de 77/-
burgse Courant van 1933 dat de
Joden nergens in Nederland zo
gemoedelijk samenleefden met de
lokale bevolking als in Brabant. Dat
had er ook mee te maken dat het
relatief kleine gemeenschappen
waren. In Tilburg woonden aan het
begin van de oorlog ongeveer 350
tot 400 joden. En van hen heeft
de helft het overleefd, wat vrij veel
is. In heel Nederland heeft drie
kwart van de Joden het niet heeft
overleefd."
verzet. In dit nummer is er - ein
delijk - aandacht voor de vrouwen
in het verzet. Sinds oktober 2018
is de onderzoeksgroep 'Vrouwen
in het verzet' gestart (een project
van Regionaal Archief Tilburg en
het Tilburg Cobbenhagen Center).
Elke Tilburger kent Coba Pulskens
maar verder is er heel weinig
kend over andere vrouwen in
Tilburgse verzet. Gedurende het
onderzoek zijn veel nieuwe feiten 1
en namen aan het licht gekomen, i
Verder is er ook aandacht aan Piet I
Gerrits, Tilburgs meest gehate po- I
litieagent en er is een overzicht
van alle herinneringen aan oorlog,
verzeten bevrijding in hetTilburg
se straatbeeld.
Microkosmos
Toch is er nog een veel onbekend
over de tijd van de bezetting. "Zo
is er recent een artikel geschreven
over Tilburgse Spanjestrijders",
zegt de historicus. "In Tilburg had
je voorafgaand aan de Tweede
Wereldoorlog behoorlijk wat com
munistische arbeiders. In die tijd,
in 1935, vond er ook een grote
textielstaking plaats. Een aantal
van die arbeiders ging vechten in
de Spaanse burgeroorlog aan de
kant van de republikeinen en veel
van hen gingen na terugkomst
ook in het verzet. Vaak werden ze
al snel gearresteerd omdat ze bij
uitstek verdacht waren natuurlijk.
Maar die Spanjestrijders werden
hier ook lang niet door iedereen
gewaardeerd omdat ze ook anti
klerikaal waren. Het geeft de com
plexiteit aan van de verhoudingen
zoals die gedurende de oorlog tus
sen de verschillende stromingen
bestonden. Wat dat betreft is Til
burg een heel mooie microkosmos
die meer studie verdient", besluit
Bijsterveld.
Verzet
"Altruïsme speelde soms heus een
rol bij verzetsdaden", zegt Bijster
veld, "maar economische belan
gen speelde ook een rol. Zo werd
er voor de onderduik vaak geld
gevraagd en soms veel geld. Dan
vroegen ze een gulden per per
soon per dag. Mensen verdienden
toen 80 a 100 gulden per maand,
dus dat was een hoop geld. An
derzijds hadden de mensen die
onderduikers in huis namen, ook
geld nodig, want die onderduiker
moesten ook worden gevoed."
De kerk
Bij het verzet speelde-ook de kerk
een significante rol. "De rol van de
kerk wordt vaak negatief belicht,
maar dat is niet helemaal terecht.
De bewering dat de katholieke
kerk antisemitisch was klopt bij
voorbeeld niet. Ze was wel an-
ti-Joods, maar dat was gekeerd
tegen het joodse geloof en niet te
gen de Joden of het zogenaamde
Joodse ras. Op een vergelijkbare
manier waren de katholieken te
gen de protestanten, dat had geen
raciale achtergrond."
"Van de andere kant was de ka
tholieke kerk de enige
heeft geprotesteerd te
denvervolging. Er wer
Raad van Kerken eind juli 1947
een brief opgesteld die zou wor
den voorgelezen. De protestan
ten hebben het uiteindelijk niet
aangedurfd maar de katholieken
hebben hem wel voorgelezen. Dat
heeft er meteen toe geleid dat een
week later de katholiek gedoopte
Joden zijn opgepakt en in veel ge-
