IIII
w
'Informatie van naasten is
essentieel bij een delier'
I EB ?B
BIEBI^
I
Acute verwardheid kan voor ouderen een traumatische ervaring zijn
Tips voor naasten
ES
ÉcittA
COLOFON
r
hj
r
DONDERDAG 20 NOVEMBER 2008 - PAGINA 13
DE TILBURGSE KOERIER
OVEMBER 2008-PAGINA 12
FOTO'S: SINAS HAARLEM
van familieleden bij de zorg.1'
Petra Jansen
sstraat 38/40
jmber tot 20 december
DED
euvel 12
luari 2009
iurvers
Meer infor-
j Twern, tel.
i, ook bij
)aarnaast
EL NEMERLAER
laan 2, Haaren
iecember
mexpositie 10-jarig
n van Galerie IN-ART
TON REIJNEN
ïat78
imber
renken
IDIEPING
nastraat
tand november
childer Dion Tatsakis
JYS VAN VOSKENS
5
jruari 2009
Clerkx, Olieverfschil-
6
i Speel, Gerdine Ber-
ran Amelsfort
SCHALM
>sch 1Berkel-Enschot
Iecember
e Frans Sijogo
LBARE KUNST
eweg 51
pende exposities
.IER MARCO MATHIEU
Iplein 32
luari 2009
ie Man
net zo
een hartinfarct of een ernstige
"Het delier op
slijk, maar juist in
•bij de patiënt vaak
anderen niet zien,
i op zo'n moment
sitstaan, weet De
n zijn jonge begeleid-
verloor haar kind en is
ofwel respijtzorg,
-15.30 uur) in wijk-
>&zo
itraat
luan 2009
ie Man
Als je je fantasie de vrije loop laat, kan het leuk zijn om op onver
wachte plaatsen ‘gezichten’ en ‘gedaanten’ te herkennen. Som
mige kunstenaars en vormgevers zijn zelfs actief op zoek naar dit
soort ‘ponems’. Maar voor mensen met acute verwardheid door
een delier kan zoiets juist erg angstaanjagend zijn.
i zien die anderen niet
sbben. Voor deze pro-
geriaters (ouderenartsen) van het TweeSteden dint
in toenemende mate om hulp gevraagd.
LMUSEUM
treat 96
Mtiari 2009
nen belicht, damast van
ibantse weverij
ook belangrijk dat iedereen op tijd
aan de bel trekt."
"Verder hebben we voor patiën
ten en naasten een speciale fol-
sn, uit der met informatie. Mensen met
acute verwardheid hebben zelf
meestal niet dö'or dat ze ver
ward zijn, maar hun omgeving
i is
NT
linapark 1
uni 2009
d Richter
oot Antink
geven,
jeven is ook
t betrekken
jc mon Jardinier
ilder (Daniël Auteuil)
itrek in zijn ouderlijk
platteland. Hij wil de
in van zijn overleden
herstellen en plaatst een
tarin hij vraagt om een
ene die reageert is Léo
Jarroussin). Ze blijken
te zijn en al snel her-
vroegere vriendschap.
iwe film Blindness liet
nando Meirelles zich
r de roman De Stad Der
e Portugese Nobelprijs-
Saramago. In een niet
ide moderne metropool
en epidemie van 'witte
met vreselijke gevolgen
lers.
horen. Altijd is de informatie van
naasten voor ons belangrijk. Die
kennen de patiënt in de normale
situatie en zien het als iemand
zich ineens anders gedraagt dan
gewoonlijk."
bril, horloge en eventueel boorapparaat
mogelijk bij de realiteit te betrekken,
elier zo min mogelijk alleen, zeker als hij
aor de Koning
r
4.00-16^30-19.30 uur
Ke"h*Xdder7zonden
6.30- 19.30 uur
Chimps
st Friend's Girl
laas en het geheim van
SK
/m wo: 19.30 uur
iyne
630-20.30 uur
Rolla
Bond: Quantum of
5.30- 17.00-19.00-20.30-
Lose Friends
6.30- 19.30 uur
in Rodanthe
pr
6.30- 19.00-22.00 uur
Spinnen
Een delier is het beste te omschrij
ven als een acute staat van verwar
ring. "Bij zo'n gedragsverandering
praat de patiënt vaak verward
en onsamenhangend", vertelt ver
pleegkundig specialist Petra de
Jong. "De mate van verwardheid
wisselt en is het ene moment
erger dan het andere. Gelukkig
is de verwardheid meestal niet
blijvend. Dat is ook meteen het
verschil met dementie; die gaat
nooit meer over. Maar iemand
met een delier verliest wel tijdelijk
Kwetsbaarheid
Een delier kan overal optreden:
thuis, in het ziekenhuis en in het
verpleeghuis. Eerenberg: "Oude
ren zijn vaak toch al kwetsbaar. In
combinatie met een lichamelijke
aandoening kan dan een delier
ontstaan. Veel mensen denken
dat het met alcohol te maken
heeft. Dat kan, maar het delier
heeft bijna altijd een lichamelijke
oorzaak en kan het gevolg zijn van
bijvoorbeeld een longontsteking,
een blaasontsteking, bijwerking
van medicijnen of een botbreuk
na een val. Wat er bij een delier
in de hersenen precies gebeurt, is
overigens nog niet bekend."
Een delier kan zich snel ontwik
kelen; een totaal verwarde patiënt
kan kort voor opname nog vol
ledig zelfredzaam zijn geweest.
Het ziektebeeld kan bovendien
langer duren door diverse omge- van familieleden bij de zorg." is het delier niet altijd te voorko-
vingsfactoren, legt Eerenberg uit. men, maar hierdoor kunnen wel
"Mensen komen in het ziekenhuis, Gevaarlijk de ernst, de duur en de schade
een vreemde omgeving. Ze blijven Volgens Eerenberg is een delier beperkt blijven. Met behulp van
langer verward door bijvoorbeeld net zo gevaarlijk als bijvoorbeeld de voorschriften in het delier-pro-
het felle licht op de intensive care, een hartinfarct of een ernstige tocol voor het hele ziekenhuis
het infuus dat ze hebben, harde bloedvergiftiging. "Het delier op werken geriaters, psychiaters,
geluiden, of andere prikkels." zich is niet dodelijk, maar juist in verpleegkundigen en overige
combinatie met kwetsbaarheid en afdelingen nauw samen. Het is
een ernstig lichamelijk probleem ook belangrijk dat iedereen op tijd
kan dat wel zo zijn. Daarbij bevor
dert verwardheid de genezing
niet. Het is natuurlijk niet goed als
mensen 's nacht gaan spoker
bed vallen, hun infuus eruit trek
ken of nog erger: hun voedings-
sonde. De patiënt belemmert zo
zijn eigen herstel. Een delier zorgt des te meer. Voor familieleden
voor een langere opnameduur, de verwardheid meestal een grote
verlies van zelfredzaamheid, een schok. Ze zijn soms zelfs bang
verhoogd risico op complicaties dat de verwarde persoon voor-
en een hogere kans op overlijden, goed zijn verstand heeft verloren,
zowel tijdens de -7<m
name als daarna.
Uit een recent onderzoek van
ouderenbond PCOB blijkt dat er
nog steeds veel onbekendheid is
met delier, niet alleen bij patiën
ten en hun omgeving maar zelfs
bij beroepskrachten in de zorg.
Deze onbekendheid staat goede
zorg in de weg. Jaarlijks krijgt
maar liefst 25 tot 35 procent van
de patiënten boven de 65 jaar in
het ziekenhuis een delier. Dat zijn
40.000 tot 80.000 ouderen die dit
n het ziekenhuis krijgen.
Trudy Eerenberg is als neuroloog
en medisch manager werkzaam
binnen de zorgeenheid geriatrie
van het TweeSteden ziekenhuis.
Eerenberg herkent het gebrek aan
tennis omtrent het delier. "Veel
mensen denken dat verwardheid
na een opname of een operatie
irbij hoort, vooral als het gaat om
oudere, toch al wat vergeetach-
mensen. Maar het is niet nor
maal! Omdat veel van de sympto
men lijken op die van beginnende
dementie en ouderdomsdepres-
siviteit, wordt vaak de verkeerde
diagnose gesteld. Terwijl het juist
De Seniorenwijzer verschijnt
eenmaal in de twee weken in
De Tilburgse Koerier.
Redactie: Isabella de Boer-
Verheijen, André Coenen, Riek
Flipse-Tiemens, Gerry Hovers,
Petra Jansen, Karei Luiijf (eind
redacteur), Loes Mertens-Ver-
meer, Mat de Vries.
Redactieadres: Seniorenwijzer,
Stichting de Twern,
Vincentiusstraat 102, 5038 SR
Tilburg; tel. 013-5839999.
Kopij kan gestuurd worden
naar: Seniorenwijzer, p/a de
Twern, Postbus 3078, 5003 DB
Tilburg; e-mail seniorenwijzer®
twern.nl.
Kopijsluiting: donderdag in de
even weken om 12 uur.
iging van de mantelzorger,
o vrijdag 21 november (13.30-'
w >u u<De Ypelaer (Corellistraat 10).
Je thuis voelen in je eigen huis, ondanks bijvoorbeelckeen bed
en apparatuur in de huiskamer, is het thema op dinsdag 25 novem
ber (19.30-21.30 uur) in wijkcentrum Heyhoef (Kerkenbosplaats 1)
- Kepaal je als mantelzorger waar je grenzen liggen?
is er beschikbaar en hoe kun je die krijgen? Daarover
op woensdag 26 november (10.00-12.00 uur) in wijkcen-
Poorten (Hasseltstraat 194).
Goedkope njbewijskeuring voor 70-plussers
Elke vierde maandag van de maand verricht arts Lodewijk Crijns in
wijkcentrum De Nieuwe Stede (Capucijnenstraat 156) goedkope rij
bewijskeuringen voor 70-plussers uit Tilburg en omgeving. De kos
ten bedragen €30,- incl. BTW (elders kost het vaak meer dan het
dubbele). De komende keuringsdata zijn 24 november, 22 decem
ber en 26 januari. Vooraf aanmelden is nodig: tel. (013) 5436664.
3 voor c
zijn namelijk ouderen die e
I blijven. Dat wil zeggen
traumatische ervaring ter
te komt. Of ze herinneren z._..
ier helemaal niks van hun gedr°"
ontstaat. De Jong: "We hebben in dat moment: ook daarvan ku..
het TweeSteden-ziekenhuis een ouderen bang worden."
beleid dat juist daarop gericht is.
Met goede voorzorgsmaatregelen
nog ingewikkelder als iemand al
dement is. Dementerenden .heb
ben namelijk een verhoogde kans W1WIW1
op delier. Vaak wordt dan gedacht jn de p|afondplaat. Vreselijk toch!
dat de b'- e d®mentie Een ander meende terug te zijn in
kz' ai+..z4 .o het concenfrafiekamp ny verzette
zich tegen mensen in witte jassen,
want hij dacht dat die hem kwa
men ophalen."
Bioscoopmiddog 50-plussers
Op dinsdagmiddag 2 december om 14.00 uur is de derde editie van
de 50-Plus bioscoop in Euroscoop. Deze keer wordt de romanti
sche komedie Alles is Liefde vertoond. Toegangsprijs €6,-, inclusief
een kopje koffie met iets lekkers vóór de film. Aangeraden wordt
op tijd te reserveren. Dat kan via tel. (013) 5812820 (12 -22 uur).
Euroscoop is met buslijnen 1 (richting Goirle) en 3 (Stappegoor) te
bereiken; halte Ijsbaan. Automobilisten kunnen gratis onder het
bioscoopcomplex parkeren.
De kunst van het ouder worden
Leven met plezier, gezond én positief blijven. Daarover houdt het
Ouderenwerk van de Twern twee voorlichtingsbijeenkomsten in
ontmoetingsruimte De Driehoek in de Reyshoeve Passage (Gen-
dringenlaan 179). Bezoekers krijgen op maandag 1 december van
13.30 tot 15.30 uur tien tips over gezond ouder worden,
tegenslagen en ziekte, en doen daarbij wat oefeningen. Da
kunnen ze ervaringen uitwisselen.
‘Omgaan met tegenslagen’ is het thema op maandag 15 december
(ook 13.30-15.30 uur). Na de film De Kunst van het ouder worden
praten de deelnemers in kleine groepen verder met behulp van
aangereikte vragen. Beide middagen worden begeleid door mede
werkers van GGZ Midden-Brabant. Meer informatie: ouderenwerker
Marleen Appels, tel. (013) 5728383 (ma., wo. en do. 9.15-14.00 uur).
Hulp en voorzieningen voor dementerenden
Zo lang mogelijk thuis blijven wonen met dementie: daarover gaat
op woensdag 3 december een voorlichtingsbijeenkomst van de
Twern in zorgcentrum Zonnehof (Professor Gimbrèrelaan 30). De
middag duurt van 14 tot 16 uur. Dementieconsulente Marian van
Dijk geeft uitleg over het verschil tussen gewone vergeetachtigheid
en (verschillende soorten) dementie. Ook besteedt ze aandacht
aan hulp en voorzieningen, zoals de dementieconsulenten en het
ontmoetingscentrum Dennenheuvel in wijkcentrum De Reit voor
beginnend dementerenden en hun mantelzorgers. Na de pauze
kunnen de bezoekers doorpraten, o.a. met Elma Smulders van
Dennenheuvel.
Ontspanning
Op vrijdag 21 november is er van 20 tot 24 uur een dansavond in
wijkcentrum De Ypelaer (Corellistraat 10). Entree €1-.
De Salon is een gezellige, maandelijkse ontmoetingsplek voor
lesbische en homoseksuele 50-plussers uit Tilburg en omgeving.
Deze maand is De Salon op zondag 23 november van 16 tot 19 uur
bij een van de Salongangers thuis. Informatie: Gerrie en Cobie, tel.
(013) 8507930 of Jan, tel. 5350029.
Donderdag 27 november is er in wijkcentrum de Reit (Wester-
torenlaan 4) een bingomiddag met in elk van de tien ronden drie
prijzen. Een kaart kost €2,50, incl. een kopje koffie of thee. Aanvang
14.00 uur.
In zorgcentrum Reyshoeve (Gendringenlaan 15) is er vrijdag 21
november van 15.00 tot 16.30 uur een dansmiddag; entree €1,-.
Zondag 23 november verzorgt het duo Fred van Dongen (keyboard,
saxofoon en gitaar) van 15.00 tot 16.30 uur een muzikale matinee;
entree €2,50. Woensdag 26 november wordt om 19.30 uur de film
Alles is liefde vertoond; entree €1,-. Kaartjes (en consumptiemunten
a €1,-) zijn vanaf een week voor de activiteit te koop bij de receptie
van Reyshoeve.
In ouderentrefpunt ‘t Sant (Beneluxlaan 74) kunnen kaartlief-
hebbers op woensdag 26 november rikken of jokeren. Kosten
€1,20; aanvang 10.00 uur.
Nieuwe website over dementie
Op de nieuwe website www.wegwijzerdementie.nl kunnen demen
terenden, hun familieleden en hulpverleners veel informatie vinden,
onder meer zorgproducten en -diensten die in de regio worden
aangeboden. De site gaat uit van de problemen en behoeften van
de dementerenden, en is een onderdeel van het Landelijk Demen-
tieprogramma in de regio Midden-Brabant.
Er even niet helemaal bij...
Een delirium als gevolg van ontwenningsverschijnselen is mis
schien wel de meest bekende variant van deze psychisch-organi-
sche stoornis. Maar bijvoorbeeld ook bij een ontsteking of na een
operatie kunnen deze verschijnselen zich voordoen: lees het artikel
hiernaast. Bibliotheek Midden-Brabant zocht voorbeelden van psy
chische problemen waarmee ouderen te maken kunnen krijgen.
Henk Veltkamp is geestelijk verzorger in een ziekenhuis. In de vorm
van een dagboek, getiteld Geen leven zonder bijwerkingen,schrijft
hij verhalen over patiënten. De schrijftrant doet denken aan die van
Carmiggelt, maar hij belicht heel wat vragen, zorgen, twijfels en
zekerheden van mensen rond ziekte en sterven, en doet dat op een
manier die aanzet tot nadenken maar ook troosten kan.
Henk Vink weet in heldere taal, en met duidelijke tips, verhalen uit
de praktijk over angstgevoelens te verwoorden. In zijn boek Het
monster dat angst heet wil hij de lezer leren hiermee om te gaan.
Wilt u het onderscheid weten tussen normale angstgevoelens en
sombere stemmingen en ziektes als depressies en pathologische
angstgevoelens? Maria-Elisabeth Lange-Ernst schreef Depressies
en angstgevoelens ovenvinnen.
Vergeetachtigheid is nog geen dementie. Geheugensteun, geschre
ven door Rudolf Ponds en Frans Verhey, is een praktische gids over
het geheugen, ouderdomsvergeetachtigheid, dementie, zelfvertrou
wen en gezondheid en ‘geheugenstrategieën’. De schrijvers geven
ook tips waardoor je minder last van ouderdomsvergeetachtigheid
ondervindt.
Minder ‘zwaar’ maar wel realistisch is de roman Valse Bingo van
Hans Beijer. Dit boek gaat over ervaringen in een verzorgingshuis,
gezien door de ogen van de bewoners, directie en familieleden. Met
de lichamelijke en geestelijke achteruitgang van de bewoners, het
afscheid nemen van de vertrouwde omgeving, kinderen die hun
ouders achteruit zien gaan. Humoristisch zijn de reacties van en
op dementerende medebewoners en de vaak hilarische situaties
waarin zij verzeild raken. Maar ook is er aandacht voor het (gebrek
aan) personeel en regelgeving waardoor mensen niet de nodige
aandacht en zorg krijgen.
- Spreekt of doet iemand plotseling vreemd, waarschuw dan een arts.
- Benader iemand met een delier rustig, met korte, duidelijke zinnen.
- Stel eenvoudige vragen die met 'ja' of 'nee' te beantwoorden zijn.
- Vertel steeds wie u bent, waarom u komt, waarom u blijft, en her
haal dit indien nodig.
- Zorg dat de patiënt zijn
draagt, om hem zoveel
- Laat iemand met een del
angstig is.
- Plaats een klok en kalender binnen zijn gezichtsveld.
- Praat over bekende personen en gebeurtenissen. Probeer niet te
veel in te gaan op de beelden die de patiënt ziet,
maar er in werkelijkheid niet zijn. Toon wel begrip voor de angst
die deze beelden kunnen oproepen.
- Als iemand tijdens een delier een helder moment heeft, vertel
hem dan dat hij lichamelijk ziek is en daardoor angstig en in
de war is. Leg uit dat dit tijdelijk is en overgaat.
- Zorg 's nachts voor gedempt licht in de slaapkamer.
- Geef uitleg als de periode van delier voorbij is.
Je ligt in een ziekenhuisbed en kijkt naar de muur. Plotseling zie je de greep op de werkelijkheid. Hij
daar honderden beestjes krioelen. Je staat op en pakt je pantoffel om heeft geen vat meer op zichzelf of
ze dood te slaan, maar dat lukt niet. Je raakt in paniek. de omgeving."
Voor tienduizenden ouderen per jaar is zo'n waandenkbeeld een van Zo'n acute verwardheid kan zich
de afschuwelijkste ervaringen van hun leven. Zij lijden aan een delier, uiten in haperingen in het geheu-
een acute verwardheid, waarbij ze vaak dingen zien die anderen niet gen, bewustzijn, denken en con-
zien. De aandoening kan ernstige gevolgen hebben. Voor deze pro- centreren, waarbij
blematiek worden de geriaters (ouderenartsen) van het TweeSteden dingen ziet die a.
ziekenhuis in Tilburg in toenemende mate om hulp gevraagd. Ouderen kunnen r
doodsangsten uitstaan, weet ue
zo belangrijk is dat een delier jong "We hadden bijvoorbeeld
op tijd wordt herkend. Het wordt een patiënt die een week |ang
-i» «i ge|00fde dat er vanaf het p|afond
drie spinnen naar hem loerden.
Het bleken drie punaises te zijn
- - 3Ch!
Medicijnen
Om een delier te behandelen moet
de oorzaak ervan weggenomen
worden. Als de verwardheid het
gevolg is van een lichamelijke aan
doening, zal de arts proberen de
aandoening op te sporen en te
behandelen. Daarnaast zijn er medi
cijnen die rechtstreeks inwerken op
de verschijnselen van het delier:
hallucinaties, onrust en angst.
De zorg door een verpleegkundige
is minstens zo belangrijk bij het en een hogere kans op overlijden, goed zijn verstand heeft verloren,
voorkomen en het genezen van zowel tijdens de ziekenhuisop- Zelf zijn wij binnen de geriatrie
een delier als de behandeling met name als daarna. bezig met het verbeteren van de
medicatie, zegt De Jong. "Ver- nazorg voor delirante patiënten,
pleegkundigen kunnen de patiënt Snelle behandeling Er zijn namelijk ouderen die ang-
structuur in zijn of haar dag geven Het is belangrijk dat artsen en ver- stig blijven. Dat wil zeggen dat
en rust bieden. Ze kunnen het pleegkundigen proberen delirante de traumatische ervaring terug-
dag- en nachtritme bewaken en de patiënten zo vroeg mogelijk op te komt. Of ze herinneren zich juist
patiënt een klok en agenda geven, sporen, of zelfs voordat het delier helemaal niks van hun gedrag op
Goede voorlichting geven is ook ontstaat. De Jong: "We hebben in dat moment: ook daarvan kunnen
belangrijk, evenals het
Inloopbijeenkomsten voor mantelzorgers
De komende weken organiseren de mantelzorgconsulenten van de
Twern weer inloopbijeenkomsten over verschillende onderwerpen.
De toegang is gratis; vooraf aanmelden is niet nodig, f
matie over inloopbijeenkomsten voor mantelzorgers: de
(013) 5839999.
Tijdelijke vervanc’--
is het onderwerp op vrijt
centrum De Ypele 'r
Je thuis voelen in
apparatuur in de
>r (19.'’''
Hoe bef
Welke hulp
gaat het
trum De
