vol veranderingen
l\l
I
IDAG 8 MAART 2007 - PAGINA*
DONDERDAG 8 MAART 2007 - PAG IN AS
DE TILBURGSE KOERIER
i en arti
•egelma
FOTO: REGIONAAL ARCHIEF TILBURG
IOOST DE BEER
Henk van Doremalen
FOTO: TEAM MEDIA GEMEENTE TILBURG
lopulair*
enis van
et verie
/erdwenen
le centraal
stratenpa-
fabrieken.
gemeente-
i duidelijk
eurd is de
uis aan de
aat) en het
•riek Pieter
ekenhuis).
onder zijn
Voorst tot
s Indië die
in Tilburg,
en opmer-
sgrijpelijk,
het etiket
e vele ver-
De Cityring (een 'uitvinding' uit de jaren zestig) ondergaat een ingrijpend
anderingsproces en er zijn grootste plannen met de spoorzone. Hier het
moment waarop het eerste asfalt wordt gelegd; eind november 2006.
Ook elders veranderen steden voortdurend, maar Tilburg zag niet
alleen nieuwe wijken ontstaan, maar zag ook vrijwel zijn complete cen
trum omgegooid. Het proces is nog steeds gaande: er wordt volop
gewerkt aan een compleet nieuw winkelcentrum (Pieter Vreedeplein),
de Cityring (een 'uitvinding' uit de jaren zestig) ondergaat een ingrij
pend veranderingsproces en er zijn grootste plannen met de spoorzo-
ne, waar sinds mensenheugenis (1868) de werkplaats staat. Al wel tot
stand gekomen zijn nieuwe (boven)regionale voorzieningen als de
Concertzaal, pppcentrum 013, het stadion en Stappegoor sportcen
trum.
Naast de wolnijverheid, verdween ook de leerindustrie en wat recenter
de elektrotechnische industrie (Volt). Er voor in de plaats kwam de
transportsector met veel bedrijven in de stad, maar vooral dienstver
lening en onderwijs.
eschouwd.
o diep zat.
iofsbeleve-
iog nauwe-
id die veel
Niet alleen in Tilburg, maar ook in de omliggende dorpen vonden
ingrijpende veranderingen plaats. Ook Goirle ondervond de naweeën
van de afbrokkelende industrie. Grootste veranderingen in gemeenten
als Loon op Zand, Hilvarenbeek, Goirle en Berkel-Enschot waren toch
wel de grote uitbreidingen met nieuwbouw enerzijds voor de eigen
bevolking, maar vooral ook als opvang voor de talloze forensen die
deze gemeenten gingen bevolken (en vaak werkten in Tilburg).
Veel veranderingen in een halve eeuw
Het opvallende in een halve eeuw Tilburg is dat enkele grote verande
ringen zich gelijktijdig hebben voltrokken. De geloofsbelevenis en
inyloed van de almachtige katholieke kerk brokkelde af, een proces dat
zich vooral voltrok tussen 1960 en 1980. Sterker dan elders had dat
oök consequenties voor de bevolkingsontwikkeling. Het aanzien van
de stad veranderde door de vele ruimtelijke ingrepen. Het sociaaleco-
nomisch patroon wijzigde sterk door het verdwijnen van de textielin
dustrie. Van de grote werkgevers in de stad behoort alleen het Japanse
concern Fuji tot de industriële sector. Voor de rest is het dienstverle
ning zoals gezondheidszorg (de beide ziekenhuizen, maar ook Thebe),
onderwijs (Universiteit van Tilburg, Fontys, ROC), verzekeringen (Inter
polis), overheid (gemeente) en werkvoorziening (Diamantgroep).
Textielstad verdwijnt
Naast de geloofsbelevenis en
het aanzien van de stad is de derde grote verandering die Tilburg heeft
ondergaan die op sociaaleconomisch gebied.
Door tal van elkaar versterkende oorzaken ging de traditionele textiel
industrie verloren. Internationale ontwikkelingen die niet te keren
waren zoals een veranderend modebeeld (geen wol, maar katoen en
vooral kunststoffen), de EEG
(goedkopere productie in het
Italiaanse Prato), opkomende
derde wereldlanden met (nog)
lagere loonkosten. Daar kwam
bij de familiestructuur van de
bedrijven die efficiënt manage
ment bemoeilijkte: dikwijls een
zware topstructuur van de rela
tief kleine bedrijven, geringe
bereidheid tot samenwerking,
late toepassing van innovaties
en uitblijven van specialisatie.
Tussen 1963 en 1978 gingen
10.000 arbeidsplaatsen verlo
ren in de Tilburgse textielnij
verheid. In 1957 waren Eras aan
de Goirkestraat en Elias aan de
Noordhoek de eersten die hun
poorten sloten, vanaf 1960 was
het elk jaar raak met als drama
tische hoogtepunten 1972* toen
drie traditionele bedrijven uit
het begin van de 19e eeuw Die
pen, Van Dooren Dams en Pie
ter van Dooren hun poorten slo
ten, 1974 toen een van de gro
tere Enneking ophield en 1977
toen het experiment met Swabo
ten onder ging. De ondergang
van de textiel in enkele decen
nia heeft honderden individue
le drama's opgeleverd. Werkne
mers die van generatie op gene
ratie in de textiel hadden
gewerkt stonden buitenspel.
Vooral op de werkvloer vielen
de klappen.
Het verlies van de textielindustrie is uiteindelijk sociaaleconomisch
opgevangen, wat op zich een wonder mag heten. Er kwam nieuwe werk
gelegenheid, al was het niet de komst van 'de gigant' het grote industri
ële bedrijf dat Becht in de jaren zestig voorzag. Opvallend was dat tal
van bedrijven die afhankelijk waren van de textielindustie als vervoer
der of toeleverancier er in slaagden om de bakens te verzetten en
nieuwe afzetmarkten te creëren.
Groei van de bevolking
Die bevolkingsgroei in de laatste halve eeuw is op zijn minst opmer
kelijk te noemen. Vanaf 1900 toen Tilburg ruim 40.000 inwoners telde,
groeide de bevolking flink door met steeds sneller de volgende 10.000
er bij. Eind jaren vijftig was de verwachting dat Tilburg, dat in 1952 de
125.000e inwoner mocht begroeten, omstreeks 1975 de 200.000 inwo
ners zou passeren. In het jaar .2000 zou de stad zo'n kwart miljoen
inwoners tellen Het liep anders vooral omdat de natuurlijke aanwas
in de jaren zestig stagneerde. In de jaren zeventig begint de uitstroom
naar de omliggende dorpen. Tilburg kon in 1967 met Ad van Weereld
de 150.000e inwoner begroeten, de 160.000e liet tof 1991 op zich
wachten. In 2006 was de 200.000e inwoners een feit en dat is - niet
geheel toevallig - een studente. De groei van het laatste decennium
Wie anno 2007, nu de Tilburgse Koerier haar tweede halve eeuw ingaat,
van afstand naar de stad kijkt, ziet niet meer als in 1957 de kerken en
fabrieken, die nostalgisch bezongen worden in het Tilburgse volkslied
van pater Piet Heerkens. Naast de kerktorens van 'de Heuvel en het
Heike' bepalen gebouwen als de 'twintowers' van Het Cenakel, Interpo
lis, Westpoint en de Stadsheer de skyline.
komt anders dan in het verleden niet meer door een hoog geboorteo
verschot, maar door de annexatie en de toestroom van studenten. Til
burg was textielstad en kreeg vervolgens etiketten als transportstad,
moderne industriestad of onderwijsstad. De etiketten kloppen, want in
de laatste halve eeuw is de transportsector sterk gegroeid, de industrie
sterk gemoderniseerd en Tilburg uitgegroeid tot universiteitsstad met
door toedoen van Avans en Fontys ook veel hoger beroepsonderwijs.
Een multiculturele stad
Ingrijpend veranderde ook de
samenstelling van de bevolking,
niet alleen in Tilburg, maar ook
in de omliggende gemeenten, al
is die verandering daar veel
minder opzienbarend. Een halve
eeuw geleden waren Belgen,
enkele Duitsers, voormalig
Nederlands Indiërs en terugge
keerde missionarissen in de sta
tistieken de voornaamste
vreemdelingen. Vanaf medio
jaren zestig komen de gastarbei
ders. Aanvankelijk was hun
komst tijdelijk, maar al snel
bleek het blijvend. Tilburg is
een multiculturele stad gewor
den met tientallen nationalitei
ten, waaronder grote groepen
van Turkse, Marokkaanse, Suri
naamse, Antilliaanse en Indone
sische herkomst. In de 21e eeuw
voldoet ruim 20 procent van de
bevolking aan het criterium
allochtoon. Nog een veel groter
deel is van allochtone herkomst
als het criterium ruimer’ wordt
gesteld dan de afkomst in de
eerste of tweede generatie.
Weten dragers van Turkse
namen straks in de 22e eeuw
nog dat hun' voorouders in de
jaren zestig en zeventig van de
20e eeuw naar ‘Filffftrg'zijn
getrokken om daar te werken?
De overwegen ten oosten en ten westen van het grote spoorwegemplace
ment leken in de jaren vijftig meer dicht dan open. Hier de spoorwegovergang
Heuvel-Koestraat. Linksachter de torens van de kerk op de Heuvel. Bij de aan
leg van het hoogspoor in 1961 verdwenen deze spoorwegovergangen.
lechts de daadwerkelijke uitvoering van allerlei plannen rondom
de vernieuwing van de binnenstad, het hoogspoorproject, de
nieuwbouwwijken Wandelbos, de Reit en het Zand en later ook
Noord vielen onder zijn bewind. Er waren zaken bij die al vanaf
de jaren twintig gepland stonden, maar slechts door crisis, Tweede
Wereldoorlog en prioriteit voor de opbouw, voortdurend waren uitge
steld. Als het op de persoon wordt gericht heeft Becht meer gebouwd
dan gesloopt!
Of alles een verslechtering was, is een andere vraag. De neiging bestaat
bij sommigen om met iets te veel weemoed terug te denken aan de tijd
dat alles nog 'bij het oude' was. Maar de Koningswei was sterk verpau
perd en voldeed op geen enkele wijze meer aan moderne wooneisen.
Het hoogspoor waarmee de overwegen verdwenen, was bitter noodza
kelijk, de nieuwe schouwburg een al lang levende vurige wens, evenals
de betere bereikbaarheid van het centrum voor het toenemende auto
verkeer. En de herstructurering van de industrie was onontkoombaar.
In de visie van de bestuurders uit de jaren vijftig en zestig was de
modernisering van de stad bittere noodzaak en aan tegenspraak was
men niet gewend. Pas in de jaren zeventig klonk er meer protest en
werd de bevolking meer bij de plannen betrokken. Feitelijk is het pro
ces van modernisering ook onder de burgemeesters Letschert, Brokx,
Stekelenburg en Vreeman door blijven gaan.
ra»
