8©
WIJZE
Palliatieve zorg als
alternatief voor pijnlijke
dood of euthanasie
‘Goede keuze over pijnbestrijding geeft ruimte voor rustig en waardig afscheid’
BO
Gratis met de bus
COLOFON
Informatie
Thebe
rde
Lezing over Brabantse landschappen
Roze senioren, gezocht
lïiSS >7-^-
Vallen voorkomen
Ontspanning
(Ver)zorgen voor de dood.
Dag van de Ouderen
Veiligheid en weerbaarheid
Inloop voor mantelzorgers in 't Kievitslaer
Alzheimercafé
fTILBURGSE KOERIER
DONDERDAG 28 SEPTEMBER 2006 - PAGINA 15
28 SEPTEMBER 2006-p^
laatste levensfase.
een andere manier kunt behandelen.
jer je
FOTO PIET DEN BLANKEN
men,
y Ho
0416 - 652734
•6 oktober 2006.
nei yiaus uus>veivuei uiijh in ene iiiunieiiteei iuiiii ‘to.uuu oo-piu&bt
_l geval tot 1 juli volgend jaar bestaan, zo'n 24 procent van de bevolking
janisatie
:asseren
delijks met het
s het makkelijker om
iren-50-muziek
iden nuttigen of het
sren. De kinderen
gkussen en de tent
geboden aan hettuin-
■d werd door de bewo-
Ave Maria aan de
:er is omgebouwd tot
wel huur- als
arbecue en een
sfeer in de binnentuin
De
Jatie,
eslis-
mmissles
t computercursussen
den op dinsdag-en
Sant aan de Beneluxlaan
em dan contact op met
Voorzieningen
De meeste mensen willen thuis
sterven, in de omgeving waar ze
Kh op hun gemak voelen en hun
doorbrenc
verpleeg!
spoor
in de chauf-
Ber-
tellen
Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ)
Contour, Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg
Dienstapotheek
Hospice De Sporen Tilburg
Hospice De VolckaertDongen
Hospice Francinus de Wind, Waalwijk
Informatiecentrum Oncologie Tweesteden Ziekenhuis
Stichting Mantelzorg Midden-Brabant
Patiëntenservicebureau Elisabeth Ziekenhuis
Regionaal Patiënten Consumenten
Platform Midden-Brabant
Thebe, thuiszorg
Toon Hermanshuis Waalwijk,
inloophuis voor mensen met kanker
013 - 5952020
013 - 5434572
0900 - 2357323
013 - 4628450
0162 - 72500
0416 - 315800
013 - 4655921
013 - 5443343
013 - 5392721
g zoveel
jvensfa-
een Platformvergadering.
ers,Vijverlaan2enstart
mda staan onder andere
HBO nodigt huurders
;n. Uw aanwezigheid
rban is het namelijkvoor
vertegenwoordigen.
uurvan de HBO. Deze
leden. Het Platform is
n het Platform mee te
het huurbeleid en
BO@tiwos.nl. U kunt ons
B Tilburg.
onen in het Platform
3 genezir
een zwe
de don-
wijkcen-
jstellenden kunnen zich
r Horst, tel. 5435909.
013 - 5942170
0900 - 8806
i pra-
zelf
con-
en ontwikkelinger
mantelzorg^
fase na de r
3ld. Deze
praktijk,
ziekenhui;
een andere manier kunt
Euthanasie betekent het
op ver-
hem of
haar verder ondraaglijk lijden te
besparen."
Belangrijk bij euthanasie is boven
gemeente de
is dat deze
Van lerlantstr 5 tr
rg (2005/3478/25/,,,
‘lenweg 24 partycentrum
80/25/01)
ing van zond;
55-plussers
Iburg
enige
is een pasf
ïitskaart aar
uwvergunningen
hebben burgemees
volgende t
leend:
burgemeester en
e tijdelijke bouwver.
Club '92 organiseert op woensdag 11 oktober een themaochtend
over de natuur in onze provincie. Vic Bakker van stichting Brabants
Landschap houdt een lezing over de ontwikkeling, het herstel en
beheer van natuurgebieden. De bijeenkomst in de kantine van De
Blaak (Grebbe 63) is vrij toegankelijk.
Overzicht palliatieve zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen: www.zmbr.nl/soci-
ale kaart/palliatieve zorg of bel het Zorgkantoor Midden-Brabant: 013-5376212.
Homo-organisatie Embrace Pink zoekt enthousiaste 50-plussers die
haar seniorenteam willen versterken. Dit team wil roze senioren uit
hun isolement halen. Samen met ANBO-roze en De Twern gaat het
seniorenteam gespreks- en gezelligheidsgroepen organiseren. Ook
wil het de belangen van de ouderwordende homo/lesbo behartigen,
onder meer door voorlichting te geven aan personeel in zorgcentra.
Meer informatie: e-mail senioren@embracepink.nl of tel. 013-
5455717.
samenwerking met de acti-
grote herfstmarkt. Die dag
It op het terrein van z,.8„
gratis diens1-
;unningen
hebben burgemeester en
volgende gebruiksvergun-
sen patiënt en arts ter
gebracht moet zijn gekomer
ven: "Het moet duideli"
Met ingar
kunnen
gemeente Tilbi
reizen. Het e,
hoeft te doen, i
wijs of identiter
Sterfscenario's
Het is verstandig om goed met de
huisarts over palliatieve zorg te
ten, benadrukt Mick Raeven,
huisarts en lid van het palliatief 1
sultatieteam Midden-Brabant. "De
actieve relatie met de huisarts is tij
dens de behandeling door specia
listen vaak wat op de achtergrond
kosten. De schatting
Vaak gebeurt dat in de laatste tien tot sen patiënt en arts ter sprake
veertien dagen die iemand nog te gebracht moet zijn gekomen. Rae-
leven heeft. Het is een lastige inschat- ven: "Het moet duidelijk een wel
ting. We nemen aan dat het bewust- overwogen beslissing van de pati-
zijn uitgeschakeld is, als de patiënt in ënt zijn, die hij al in een vroeg stadi-
J:-=- Hij is zich dan um moet aankaarten bjj de arts En
min. Het iseigenlijk de arts moet er natuurlijk ook achter
staan. Bovendien gaat er een heel
traject van wettelijke voorwaarden
aan vooraf."
De dood van een patiënt in diepe
catie op te voeren, is in principe fout,
stelt Raeven. "Dat is een moeilijk
onderwerp. Het zou inderdaad een
Euthanasie
De grens tussen terminale sedatie
(diepe sedatie in de laatste levens-
gaai, is nei ue uuiuer uie uiieinaeiijK dagen)
beslist. Die beslissing is vooral afhan- m33r is
kelijk van hoe draaglijk het lijden voor verschil in de doelstellir
de patiënt is. Wordt het lijden groot. Sedatie doe je
ondraaglijk, dan kan de arts palliatie- -,!!J-J-
ve sedatie (lichte of zware verdoving)
inzetten. Die kan ervoor zorgen
de patiënt soezerig wordt of in sl<
men? Sinds kort kunt u cd- begrip palliatiöve zorg,
isultatiebureau voor senioren
kraamzorg thuis en in Thet»
Meiboom aan. Natuurlijk is
igezondheidszorg paraat m,
ir voor opvoedingsvragen.l
d van het lijf vragen over het
'-•-"-s'. Verder zult 11
ouders en km-
- aj de vooruitgang 11
wetenschap en tec
en Dieet geeftu
ter eten en tó
om te proeven. OoU
kennis te fa
benieuwta
e dag rato
de thuisi^
ie e ,"1 andelijk en regionaal aandacht
tiburg" eschonken aan mensen in hun
"'■nskan ^ste levensfase.
eigen huisarts zorgt in sommige
hospices voor de medische begelei
ding en behandeling.
Wen dichtbij zijn. Vaak is dat Is de zorg thuis of in een hospice (tij-
Werkgroep 55+ De Baselaer en het Ouderenwerk van de Twern
organiseren dinsdag 10 oktober een voorlichtingsbijeenkomst over
valpreventie. Fysiotherapeut Tom van Eijck vertelt en toont hóe je
als oudere valpartijen kunt voorkomen en hoe je schade zoveel
mogelijk beperkt, mocht je toch vallen. Ook besteedt hij aandacht
aan het gebruik van hulpmiddelen, zoals de hoogte van een loop-
kruk of rollator. De bijeenkomst in wijkcentrum de Baselaer
(Hoefstraat 175) duurt van 14 tot 15 uur. Na een pauze is er een
bingo. De toegang is gratis.
zijn uitgeschakeld is, als de patiënt in
diepe sedatie is. Hij is zich dan ook
niet bewust van pijn,
net als bij narcose, dan wordt ook het
bewustzijn uitgeschakeld."
De vraag rijst of er dan nog wel
sprake is van kwaliteit van leven. r
Raeven is zeker in zijn uitleg: "Die sedatie bespoedigen door de medi
kwaliteit is er dan inderdaad niet. ---
Maar zonder de slaap, de diepe
sedatie, is er sprake van lijden. Dus
kun je wel spreken van een kwali
teitsverbetering, hoewel de patiënt
zich daar niet van bewust is."
De huisarts geeft aan dat tijdelijk of
permanent in slaap houden van de
patiënt ook voor de naasten vaak
goed is. "Ze zien dat de patiënt ont
spant en dat geeft hen ook rust."
igen 'schatjes'.
t Thebe jonge 01
te bieden heeft,
oekenpret', de cu
ik Video Home-training,z
et.
lebe Voeding
zond en lekke
nder om te
is er om u ker
euken. Bent u bv
lalte? U kunt die 1
eidscheck door d
fendhop- Bl) een ziekte is voor velen een
5/01) fschuwelijk vooruitzicht. Geluk
je er steeds meer mogelijk op
ei gebied van symptoom- en
recht lijnbestrijding. Op zaterdag 7
ekeSn' !®ber wordt daarom voor de
ring 99 verlengen tijdelijke
or noodlokalen
)/01)
janiseert op woensdé
jur in onze provincie.
lezing o1
gebieden. De
'alliatieve zorg betekent letterlijk
en is een ruim
jegrip. Veel mensen denken alleen
j. waarmee
JJnmige patiënten in de laatste
lagen van hun leven in slaap
ehouden worden. Maar in de prak-
jkgaat het om méér en is er niet
termijn: de patiënt komt in aan-
nerking voor palliatieve zorg vanaf
et moment dat hij of zij te horen
dLX ïijgt dat genezing niet mogelijk is.
izorga Ook het bijstaan van de mantelzor-
liensten en genieten ps en, na het overlijden, van de
nabestaanden vallen onder het
Open dag
Hospice de Volckaert organiseert
zaterdag 7 oktober, de Dag van de
Palliatieve Zorg, van 12.30 tot 16.00
uur een open dag. Adres: Donge-
park 1b, Dongen.Debby Struijk
Zondag 1 oktober is er in wijkcentrum de Reit (Westertorenlaan
4) van 14 tot 18 uur een dansmiddag met dj Cees. Entree gratis. Op
donderdag 5 oktober kunnen kaarters er rikken, jokeren en hoog-
jassen. Kosten 1,20, incl.usief een kopje koffie of thee. Aanvang
14.00 uur.
Ouderentrefpunt 't Sant (Beneluxlaan 74) organiseert op
woensdag 11 oktober een bingo. Kosten: 3,50 voor tien ronden,
inclusief een kopje koffie of thee. Aanvang 10 uur.
Netwerk
Het Netwerk Palliatieve Zorg Midden-Brabant zorgt ervoor dat de nieuw
ste kennis op het gebied van zorg voor stervenden snel aan huisartsen
en andere beroepskrachten wordt doorgespeeld. Deze professionals
kunnen er ook terecht met hun vragen uit de praktijk. Het netwerk
bestaat uit deskundige vertegenwoordigers van ziekenhuizen, specia
listen, huisartsen, de thuiszorg, verpleeg- en verzorgingshuizen, vrijwil
ligers- en mantelorganisaties.
jet het ouder worden krijg je in je
ingeving steeds vaker met de
öOtl te maken. Dus vragen we
us allemaal wel eens af: hoe
waar is het om te sterven? Voor-
s langzaam maar zeker bezwijken
«gelijk door goede samenwerking
van die naasten met huisarts, thuis
zorg en vrijwilligers. Steeds meer plee
pandelingen zijn thuis mogelijk, kan
Voorbeeld het toedienen van pijn- klad
Siers via een infuuspomp. Speci
aal opgeleide medewerkers van de
thuiszorg bieden niet alleen inten-
wat makkelijke manier zijn om
levensbeëindigend bezig te zijn.
Maar je bent dan als arts fout bezig.
Vooral juridisch gesproken, want door
patiënt en familie wordt dit niet zo
ervaren. Maar volgens mij gaan art
sen meestal zeer zorgvuldig te werk.
Juist om niet de schijn op te roepen
dat ze het overlijden bespoedigen."
Raeven benadrukt nogmaals dat
euthanasie en palliatieve sedatie
verschillend zijn. "Ik ben wel eens
bang dat de leek alles op een hoop
gooit en zegt: 'Ik heb er recht op!'
patiënt kan wel vragen om sedc
maar het blijft een medische beslis
sing van de arts. Ook kan
Van genezen is geen sprake meer, alleen van 'misschien nog
maanden, weken of dagen'. De kwaliteit van deze laatste lev
se wordt een laatste zorg van de naaste(n). De openbare biblio
theek heeft informatie over zaken als pijnbestrijding, psychosociale
problematiek, alternatieve geneeswijzen, zingeving en religie, rouw
en rouwverwerking en euthanasie.
M.W.H. Steemers - Van Winkoop schreef in 2003 Geloven in leven:
spirituele zorg voor stervenden en hun naasten. Ze beschrijft hoe
mensen in de loop van de geschiedenis zijn omgegaan met sterven
en dood. Ingegaan wordt op palliatieve zorg aan stervenden uit
diverse godsdiensten en op spirituele zorg in de laatste levensfase.
In hetzelfde jaar bracht Huub Buijssen Einde goed, allen goed? Oog
voorzorgenden in de palliatieve zorg uit. Het bevat ervaringsverha
len van stervensbegeleiders, gevolgd door reflecties en adviezen
om dit werk vol te houden.
De uitgave Palliatieve zorg thuis; een praktische handleiding voor
de zorg aan een ernstig zieke beantwoordt vragen over lichamelijke,
psychische, sociale en levenbeschouwelijke problemen. Wat kun
nen naasten doen?
Rob Bruntink schreef Een goede plek om te sterven: palliatieve zorg
in Nederland, een wegwijzer. Het boek is geschreven voor hulp
verleners, maar ook interessant voor anderen bij de thema's com
municatie, pijn(bestrijding) en zorg (emotioneel en spiritueel). Het
bevat een uitgebreide adressenlijst van palliatieve zorgvoorzienin
gen.
Een boek dat dit jaar is uitgegeven, is van de hand van W. Zuur
mond en heet Als genezen niet meer mogelijk is: laatste hulp bij snel
voortschrijdende ziekten. De kwaliteit van leven staat centraal: pijn
bestrijding, alternatieve geneeswijzen, zingeving en religie, psycho
sociale problematiek.
Voor de professionele zorgverlening is er het nieuwe boek Mantel
zorg in de palliatief terminale fase: aanbevelingen voor ondersteu
ning van mantelzorgers van Geraldine Visser. Dit gaat over beleid
“"“.gen, belasting en behoeften van palliatief terminale
jers. Met tips voor huisartsen en zorgaanbieders, voor de
mantelzorg.
delijk) niet toereikend, dan biedt het
ziekenhuis de medische en ver
pleegkundige zorg die nodig is. Dat
i voor een korte opname zijn om
klachten te verminderen en zo de
kwaliteit van leven te verbeteren of
te behouden. Het kan ook om een
permanente opname gaan tot het
moment van overlijden.
een patiënt een arts niet verplichten
tot euthanasie. Werkt de arts daar
om principiële redenen niet aan
mee, dan zal de patiënt een andere
arts moeten benaderen. Daarom
ook is het zo belangrijk deze zaken
al in een vroeg stadium bij de eigen
huisarts aan te kaarten!"
Op zondag 1 oktober organiseren een groep oudere vrijwilligers en
het Ouderenwerk van de Twern van 10.00 tot 16.30 uur een Senio
renbeurs in De Druiventros Bosscheweg 11, Berkel-Enschot). De
toegang is gratis. De BBA laat een gratis bus rijden tussen het Cen
traal Station in Tilburg en De Druiventros.
Behalve de kraampjes van organisaties, instellingen en bedrijven
zijn er ook interviews rond het thema zorg, o.a. met wethouder Els
Aarts over de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO).
Naast informatie zijn er ook muzikale optredens en andere presen
taties. Op het programma staan seniorenorkest MCC met zang van
Gérard Verhoof, het Antilliaans koor Praise in Harmony, koor De
Reydt, demonstraties zelfverdediging en valpreventie door sport
school Van Eyk, en meezingliedjes over kleding en (de) textiel.
Kwaliteit van leven
Deze zorg is er dus niet op gericht
om de ziekte te vertragen en zo het
1 w te verlengen. Wel is het de
bedoeling de kwaliteit van leven zo
goed mogelijk te houden. Daarbij is
^tegenwoordig veel mogelijk dank-
--'•nn in de medische
r .ichniek van de
'aatste twintig jaar, onder meer op
W gebied van bestrijding van pijn,
benauwdheid en misselijkheid. Ook
aandacht voor de patiënt als per-
soon is een wezenlijk onderdeel van
pafcfeve zorg.
"Nadat'is vastgesteld dat je onge-
neeslijk ziek bent en er dus geen
ifcicht is op genezing, vallen veel
nensen in een zwart gat", zegt
tonde Bie van het Netwerk Pallia
te Zorg Midden-Brabant. "Dik-
|s zijn er daarvóór intensieve
derzoeken geweest, eventueel
ik een of meer operaties. De aan-
ïhtvan specialisten en verple-
ind personeel valt ineens weg, lijkt
t Je komt gedesillusioneerd thuis
waagt je af: hoe nu verder?"
Inveel gevallen duurt het dan geluk-
Üg nog even voordat de klachten
is gevolg van de ziekte zwaar wor
tel en de laatste levensfase echt
aanbreekt. De Bie: "Juist in die peri
ode moeten mensen goed op de
hoogte worden gebracht van wat
hen te wachten staat. Over de
mogelijkheden die er zijn om de pijn
te verlichten. Ook belangrijk is dat
de patiënt dan nadenkt op welke
jfekhij het liefst wil sterven.
Over deze onderwerpen goede keu
zes kunnen maken schept ruimte
ween rustig en waardig afscheid
ijdens de laatste levensfase."
en euthanasie lijkt dun,
maar is dat niet, aldus Raeven. "Het
ing is levens-
alleen wan
neer je het lijden van de patiënt niet
1 dat verlichten.
slaap beëindigen van het leven
gehouden blijft. Eten en drinken kan zoek van de patiënt, om
in deze allerlaatste fase niet meer, de
mond vochtig houden wel.
Raeven: "Palliatieve sedatie doe je _.j
alleen wanneer je een klacht niet op dien dat dit verzoek van de patiënt
oen andere manier kunt behandelen, al veel eerder en met regelmaat tus-
Het Ouderenwerk van de Twern organiseert op maandag 2
oktober om 10.00 uur in buurthuis Hoogvenne (Kazernehof 76)
een voorlichtingsbijeenkomst over veiligheid en weerbaarheid.
Sprekers zijn een wijkagent en Ferry van Mourik, die de cursus Op
een andere manier sterk geeft. Geïnteresseerden kunnen zich dan
ook opgeven voor deze gratis cursus die in buurthuis Hoogvenne
gegeven wordt op de donderdagen 19 oktober, 29 oktober en 2
november, steeds van 13.30 tot 16.00 uur. Meer informatie: oude
renwerker Edwin Franken, tel. 5422730 of 06-42428199.
Het Ouderenwerk van de Twern organiseert dezelfde cursus
binnenkort voor ouderen in Loven-Besterd/Theresia: op
derdagen 16, 23 en 30 november van 13.30 tot 16 uur in
trum Loven-Besterd (Koestraat 164). Belangs
aanmelden bij ouderenwerker Pablo van der
De Seniorenwijzer verschijnt
eenmaal in de twee weken in I
DeTilburgse Koerier.
Redactie: André Coenen, Riek I
Flipse-Tiemens, Gerry Hovers,
Petra Jansen, Karei Luiijf (eind-1
redacteur), Loes Mertens-Ver-
meer, Denise van de Pas, I
Debby Struijk-Buitelaar, Mat de
Redactieadres: Seniorenwij-
zer, Stichting de Twern, I
Vincentiusstraat 102, 5038 SR
Tilburg; tel. 013-5839999.
I Kopij kan gestuurd worden
naar: Seniorenwijzer, p/a de I
1 Twern, Postbus 3078, 5003 DB
|Tl|burg; e-mai|
zer@twern.nl.
Kopijsluiting: donderdag in de
1 even weken om 12 uur.
Op woensdagmiddag 11 oktober is er van 13.30 tot 15.45 in wijk
centrum 1 Kievitslaer (Reinevaarstraat 55) een inloop voor mantel
zorgers. Bibian Hopmans van de Stichting Mantelzorg Midden-Bra
bant laat de video Ontspoorde zorg zien en geeft tips over hoe je als
familiezorger je grenzen kunt bewaken onder vaak moeilijke
omstandigheden. Bezoekers van de inloop kunnen ook met elkaar
ervaringen uitwisselen. De toegang is gratis.
Igemene wet bestuursrecht
lens belang rechtstreekse
ttroffen, binnen zes weken na WÜ,U‘ uaa,u'"
dit besluit is verzonden te weede keer de Dag van de Pallia-
schrifteiijk een gemotiveerd we Zorq gehouden; dan wordt
iwoMe^ en regionaal aandacht
en wethouders van TUL.
5000 LH Tilburg. Tevens’iss
n voorlopige voorziening
end bij de voorzieningenrech-
ireda, sector bestuursrecht
ingediend. u“l "“"«sr
--an de zware verdoving,
dag 1 oktober Of het daarna doorgaat, beslist de
binnen de provincie, omdat die na die datum
gratis met de bus verantwoordelijk wordt voor het bus-
wat de oudere vervoer.
)rt, rijbe- Tot die tijd betaalt de
110, jwo ul> wijs* ui luciiutciiancicui etetn uc ühaüf- kosten. De Schatting ia ueu uuz.u
seniorenwij-1 feur tonen. Ook 55-plussers van bui- maartregel in deze periode ongeveer
ten Tilburg kunnen zo hier voor niks 450.000 gaat kosten. Tilburg, Ber-
met de bus reizen. kel-Enschot en Udenhout tellen
Het gratis busvervoer blijft in elk momenteel ruim 48.000 55-plussers,
sieve zorg, maar tevens een luiste
rend oor, ook 's nachts. Wordt de
zorg voor de naasten thuis (te)
belastend, dan krijgen zij de gele
genheid even op adem te komen
door de inzet van de vrijwilligers pal
liatieve terminale zorg (VPTZ). Zo'n
vrijwilliger kan de familie enkele uren
aflossen, praten met de patiënt, hel
pen bij eten en drinken en toiletbe-
zoek, en waken bij een stervende.
Thuis sterven is echter niet altijd
mogelijk. Bijvoorbeeld doordat de
partner de situatie niet meer aankan,
of omdat er andere hulp nodig is dan
thuis geboden kan worden. Verblijf
in een hospice is dan een alternatief.
In zo'n voorziening, meestal een
grote woning of bijvoorbeeld een
vleugel van een voormalig klooster,
kunnen zes tot twaalf mensen
terecht met een levensverwachting
korter dan drie maanden. Deze
bewoners kunnen er in een huise
lijke sfeer hun laatste levensdagen
igen. Er is dag en nacht een
jkundige aanwezig. De
Op dinsdag 10 oktober is er weer een Alzheimercafé in de Nelson
Mandelahof (Korvelplein 60). Arjan Videler, psycholoog bij GGZ
Midden-Brabant, geeft dan uitleg over wat dementie is. Tijd: 19.30
tot 22.00 uur. Vooraf aanmelden is niet nodig. Meer informatie: tel.
013-5449466
geraakt. Maar door alles rond het
verloop van de ziekte en verschillen
de sterfscenario's bespreekbaar te
maken, wordt er rust gecreëerd.
Doordat de patiënt weet wat er
gedaan kan worden wanneer het
einde nadert, wordt een stuk angst
weggenomen. Sterven komt in een
ander perspectief te staan door pal
liatieve zorg."
Arts en patiënt overleggen dus welke
behandeling het beste is. Maar
omdat het om medisch handelen
gaat, is het de dokter die uiteindelijk
beslist. Die beslissing is vooral afhan
kelijk van hoe draaglijk l,!1J-
jrdt het
