I J z E
W
9
‘Hoe groter de
baas, hoe kleiner
de knecht’
J
r
z
COLOFON
s'.
Kaarten in de Reit
I Trefpunt ‘t Sant
Carnaval
Rik- enjokerconcours
Meidenkist en boekenkast
r
|l
i
i
I
I
I
I
I
Volksdansinstuif 55+
Excursie naar Textielmuseum
Project Ouderen en Inkomen Oud-Noordoost
Vogeltentoonstelling
Lezing studievereniging 50-plussers
Bingo in Wandelbos
1
II
I
I
I
i
OF
bSö
DONDERDAG 31 JANUARI 2002 - PAGINA 19
2002 - PAGINA 18
DE TILBURGSE KOERIER
■■■■Hl
Cees Prinsen, schrijft boek over dienstbodes in Zuid-Nederland
Een oma die goed op zichzelf past
POSTSCRIPTUM
ïrnemers,
deze
deze editie
45. Deze
/olgende
ons.
riLBURG
5354100
■51531185
een vorige
verschillende
’’T
februari een bingo-ochtend met mooie prijzen. Kosten 3,50 euro
voor een kaart van tien ronden. Aanvang 10.00 uur.
Ouderenwerk De Reit organiseert een kaartmiddag op donder-
JE-ES
HOUT
JE-ES.COM
SAGE
URG
(Flipse-Tiemens,
Wilma Hurkens,
'.uiijf (eindredacteur),
iters, Mat de Vries
HET WOORD
IS AAN...
Informatie over het vrijwilligerswerk
van dit project: projectmedewerkers
Ouderenwerk ONO, Pablo van der
Horst en Dani van Oosterhout. Zij zijn
te bereiken via wijkcentrum De
Baselaer, Hoefstraat 175, 5014 NK
Tilburg; tel. 5435909.
Redactie:
r':~/vanBladel-Verbunt, Riek!
van Groos (voorzitter), V
Joop Janmaat, Karei Luiijf
Barth Noordzij, Genie Peters J
rdring 77
HH TILBURG
13-5432429
13-5356924
Verdiensten
Het waren de ouders die een dienstje voor
hun dochters uitzochten; de meisjes zelf
hadden daar nog niets over te zeggen. Als
ze aangenomen waren, moesten ze een
heel jaar uitdienen, goedschiks of kwaad-
k De nieuwe gemeentelijke nota
K Ouderenbeleid krijgt steun van
alle acht partijen. Gemakkelijk,
want er wordt wel in gesteld dat
Q extra geld nodig is, maar nog niks
gereserveerd. Ik ben benieuwd wie er
na de raadsverkiezingen van maart
daadwerkelijk boter bij de vis doen.
Drop Oud
over dit onderwerp steeds verder gegroeid.
Prinsen heeft veel gehoord over het werk
van dienstbodes op boerenbedrijven. Nu
wil hij vooral pastoorsmeiden en dienst
meisjes uit de stad interviewen en daarna
materiaal verzamelen in regionale archie
ven. Het boek zal naar verwachting over cir
ca twee jaar uitkomen.
schiks. Want een meisje dat er voor die tijd In Tilburg Oud-Noordoost (ONO) is op
de brui aan gaf, kwam in de wijde omtrek dit moment het project Ouderen en
Inkomen 75+ in voorbereiding. Dit pro
ject van het Ouderenwerk van de
Twern is bedoeld om financiële en an
dere problemen van deze ouderen op
te sporen en te verhelpen. De Twern
zoekt vrijwilligers die - na een korte
cursus - de 75-plussers thuis willen
gaan enquêteren.
De gesprekken van de ouderen met de
geschoolde vrijwilligers verlopen aan de
hand van een vragenlijst. Ze moeten in
formatie opleveren over de invloed van de
financiaele positie van de 75-plussers op
wonen, zorg, welzijn, veiligheid, dienst
verlening en deelname aan activiteiten.
Wantoestanden
De meeste voormalige dienstmeisjes die hij tot nu toe
geïnterviewd heeft, hebben geen slechte herinnerin
gen aan die tijd, maar het aantal vrouwen dat minder
goed behandeld werd was toch ook niet gering. Zij
kregen tweederangs eten, werden afgesnauwd en
gekleineerd. Tijdens de interviews kwamen er af en
toe ook herinneringen boven aan seksueel misbruik.
Vrouwen die tussen 1910 en 1950 als dienstbode werkzaam waren
en hun ervaringen daarover willen vertellen, kunnen contact
opnemen met Cees Prinsen: e-mail: prinsenvd@noknok.nl. of tel.
5056480. Desgewenst kunnen verhalen ook anoniem in het boek op
genomen worden. Wie een afspraak wil maken voor een lezing over
de meidenkist kan ook bellen of mailen.
Op 24 februari van 12.00 tot 16.00 uur houdt Cees Prinsen in de
Openbare Bibliotheek aan het Koningsplein zijn voordracht over de
meidenkist. De toegang is gratis.
Sunlight, Rinus van Berkel, Louis Boer en een carnavalsorkest.
Aanvang 13.30 uur, einde 17.30 uur. Entree 3,50 euro, incl. een
kopje koffie of thee. Kaarten zijn te koop bij J. Kiesenbrink
(Bartokstraat 41en W. v.d. Wouw (Ledeackerstraat 26).
De Flepsteppers organiseren een carnavalsfist voor senioren
met De Deurzakkers, Frank Smeeken, Urn en Urn, tonpraoter
Walter Doorakkers en de orkesten De Frutblaoze, Biste
Bend(e) en Blaos&Pieplust. Het fist in de Schouwburg op vrij
dag 8 februari begint om 13.00 uur. Kaarten a 4,50 euro (incl.
I koffie-gebak) zijn te koop bij de kassa van de Schouwburg.
In Ouderentrefpunt ‘t Sant (Beneluxlaan 74) is op woensdag 13
Cees Prinsen uit Hilvarenbeek, onlangs geridderd voor zijn heemkundige activiteiten, is be
zig met een boek over het leven van dienstmeisjes tussen 1910 en 1950. Daarvoor is hij op
zoek naar dienstbodes die werkten bij de boer, bij ‘dure’ families in de stad of bij meneer pas
toor. Aan de Seniorenwijzer gaf hij een voorproefje op dit boek, op grond van zijn uitgebrei
de kennis over dit onderwerp en aan de hand van verhalen die hem al ter ore gekomen zijn.
In deze rubriek kan iedereen van 55 jaar en ouder zijn of
haar mening geven over allerlei zaken. Schrijf uw verhaal
op in ongeveer tweehonderd woorden en stuur dat naar
de redactie van de Seniorenwijzer, p/a Tilburgse Koerier,
Postbus 10001, 5000 JA Tilburg, onder vermelding van
'Het woord is aan...' Inzenden betekent niet dat uw brief
automatisch geplaatst wordt.
Ook kunnen individuele problemen zo
veel mogelijk verholpen worden. Dat kan
onder meer door het onder de aandacht
brengen van bestaande regelingen en
voorzieningen.
De ouderen krijgen alleen bezoek van
een vrijwilliger als zij dat wensen; daar
over krijgen ze eerst een brief. De vrijwil
ligers hebben een legitimatiebewijs van
het Ouderenwerk. De ouderen kunnen
ook kwijt wat hen verder bezig houdt, zo
als hobby’s en bezigheden, wat ze mis
sen in de wijk, e.d. Alle informatie wordt
met vertrouwelijkheid behandeld; anoni
miteit is dus gewaarborgd. Aan de hand
van de verkregen informatie wordt beke
ken hoe de positie van de ouderen in de
wijken verbeterd kan worden.
De eerste wettelijke richtlijnen voor dienstbodes kwamen er pas aan het
eind van de 19e eeuw; tot 1926 stond nog in de wet dat een dienstbode
met lichaam en geest aan haar werkgever toebehoort. “Als hen misstan
den ter ore kwamen, kwamen notabelen soms op voor de belangen van
dienstmeisjes. Vooral omdat ze dat, gezien hun vooraanstaande plaats
in de dorpen, als hun morele plicht beschouwden”, weet Cees Prinsen.
Het was aan de sociaaldemocraten te danken dat de situatie van dienst
bodes in de loop van de jaren dertig verbeterde. Toen werd de bond voor
dienstbodes opgericht die ervoor zorgde dat de meisjes AAn avond in de
week vrij kregen. Op de donderdagavonden konden ze bij de rooien te
recht in de soos, voor wat ontspanning. Maar er kwamen ook vaak spre
kers die nuttige informatie verschaften.
Meneer pastoor
De meid die het huishouden op de pastorie runde, was niet zo maar een
dienstmeid. De status van meneer pastoor straalde ook af op haar. Deze
vrijgezelle dienstbodes moesten vooral uitstekend kunnen koken: de
meeste pastoors waren gesteld op een goede maaltijd en een lekker glas
wijn.
Zeker voor deze dienstbodes gold de erecode dat er niet uit de school ge
klapt werd, want zij hoorden en zagen veel. Eén van deze meiden liet
Cees Prinsen haar kamer op de pastorie zien. Op de deur zaten drie ste
vige sloten, aan de binnenzijde. “Daaruit was af te leiden dat ze zich wa
penen moest tegen zaken die het daglicht niet verdragen konden”, geeft
Prinsen aan. “Maar zeker toen werd daarover gezwegen."
Zondag 3 februari om 13.30 uur begint in Boerke Mutsaers
het 55plus-bal van carnavalsvereniging De Tunnelplekkers.
Medewerking verlenen orkest Confetti, orkest en zanggroep
Zuutjes Aon, Opper Erik d’n Irste met zijn Raad van Elf en di-
verse artiesten. Kaarten a 2,50 euro zijn te koop bij J.
mede daardoor zijn eigen leven. Hij voelt
het helemaal niet als een beperking van
zijn vrijheid.
In het stukstelt Marian dat zij natuurlijkop-
past in onverwachte omstandigheden,
maar spreekt ze zich ook uit tegen de van
zelfsprekendheid waarmee tweeverdie
ners hun ouders als oppasoma en -opa
-
Nut voor de toekomst
Werken als dienstbode werd in die tijd beschouwd als
een praktische leerschool voor het toekomstige le
ven als huisvrouw. De katholieke kerk prees dit be
roep aan als een uitstekende voorbereiding op het
moederschap. Meisjes werden zo geschoold in huis
houdelijke vaardigheden als koken, naaien, bordu
ren, haken, schoonmaken, wassen en strijken. Soms
zorgden ze ook voor de kinderen en als ze bij een
boer werkten, hielpen ze mee op het land. Belangrijk
was dat hen op die manier deugden als trouw en toe
wijding werden bijgebracht. Die stonden in dit beroep
hoog aangeschreven.
In het midden van de jaren dertig werd de eerste kost
school voor dienstbodes opgericht. Rijke families uit
de stad stuurden daar hun dienstmeisjes heen. “Dat
gaf status aan het beroep en vooral aan de families
die zich goed opgeleide dienstmeisjes konden ver
oorloven”, aldus Prinsen.
leuke prijsjes. De middag begint om 14 uur in wijkcentrum ‘t I
Kievitslaer (Reinevaarstraat 55). Ook niet-leden kunnen aan- I
schuiven. Iedereen krijgt een gratis kopje koffie of thee.
De afdeling St Lucas van de KBO organiseert op dinsdag 5 fe
bruari een rik- enjokerconcours met leuekprijzen in wijkgebouw
‘t Sant (Beneluxlaan 74). Aanvang 14.00 uur. Entree 1,75 euro.
Meldactie Centrale Huisartsenpost
Het Informatie- en Klachtenbureau Gezondheidszorg Midden-
Brabant (IKG) houdt tot en met 7 februari een meldactie over de
dienstverlening van de Centrale Huisartsen Post (CHP). De
CHP verzorgt sinds april 2001 de waarneming van de huisart
sen bij urgente gevallen tijdens de avonden, nachten en week
ends. De post is er alleen voor gezondheidszorg die door de
huisarts gegeven wordt en die geen uitstel duldt. Geschoolde I
centralisten beoordelen de telefoontjes op urgentie. Indien no
dig, kunnen patiaenten naar de CHP of komt de dienstdoende
arts langs.
U kunt uw positieve en negatieve ervaringen met de CHP mee- J
delen aan het IKG: tel. 5421035 (tijdens kantooruren); per brief
(Piushaven 1-02, 5017 AN Tilburg), fax (5439710) of e-mail
(rpcp-mb@wanadoo.nl).
Wilt u naar aanleiding van De Meidenkist meer weten over het I
leven van meiden en knechten? Neem dan een kijkje bij de boe
ken over Noord-Brabant in een van de vestigingen van de
Openbare Bibliotheek Tilburg.
In de Brabantcollecties vindt u het boek Zij telt voor twee van
Annemiek van der Veen. Hierin komt zowel de boerenmeid als
de dienstbode aan bod. Over boerenarbeiders zijn geen aparte
boeken te vinden, maar ze worden in boeken als Het Brabant
van toen in een adem genoemd met de boeren.
Landleven van Ton de Joode biedt een historisch overzicht in
woord en beeld van boerenbestaan in Nederland. In Kaatje, ben
je boven?wordt het leven en werk van Nederlandse dienstbo
des tussen 1900 en 1940 uit de doeken gedaan. Nog ruimer van
opzet is het boek Vrouwenarbeid in Nederland, 1870-1940 van
Marjolein MorAe en Marjan Schwegman.
Wilt u liever iets luchtigers lezen? Wat dacht u van het Groot
geïllustreerd keukenmeidenzangboek of van een roman als
Hilde: herinneringen van een dienstbode van Lex Veldhoen?
Neem eens een kijkje in het leven van mensen van honderd jaar
geleden. Bijvoorbeeld in de Brabantcollectie.
gebruiken. Dat is terecht, want veel opa’s
en oma’s durven niet ‘nee’ te zeggen.
Er is natuurlijk niks tegen om met je klein
kinderen op te trekken, maar dan wel als
het jou uitkomt. En waarom zouden kin
deren die buitenshuis werken, hun op
pas niet een redelijke vergoeding geven,
ook al zijn het hun ouders? Oppassen is
immers een verantwoordelijke klus. En
zelf werken ze toch ook niet gratis?
Een kennis van mij kan op die manier fijn
op vakantie, hoewel ze alleen maar
AOW heeft. Bovendien kan ze soms met
de kleinkinderen dingen doen die geld
kosten. Over economie gesproken!
niet meer aan een behoorlijke betrekking.
Dienstbodes begonnen meestal op hun veertiende
jaar met dit werk, sommige al op hun elfde.
Cees Prinsen tekende schrijnende verhalen op over
de eenzaamheid van meisjes die op jonge leeftijd bij
vreemden in huis geplaatst werden. Alleen op zon
dag waren ze vrij, maar dan moesten ze ‘s middags
om vijf uur weer terug zijn om de koeien te melken.
Voor grote gezinnen was het pure noodzaak voor
dochters zo’n baan te zoeken. Een dienstbode ver
diende voor de oorlog 75 gulden per jaar en dat geld
moest ze thuis afgeven. Die inkomsten waren vooral
in de crisistijd meer dan welkom en de meiden kre
gen ook nog kost en inwoning.
Een bekend gezegde uit die tijd ‘Hoe groter de baas,
hoe kleiner de knecht’ geeft aan dat de bazen van
grote boerenbedrijven zich vaak ver verheven voel
den boven de meiden en de knechten. “Maar bij ons
at Dina altijd met het gezin”, vertelt Prinsen. “Dat was
bij de meeste zandboeren de gewoonte. Meiden en
knechten maakten in die kleinere boerenbedrijven
deel uit van het familieleven en de baas werd bij zijn
voornaam aangesproken.”
Dinyi
I Jan v
cfl.cfllbertö-2erjhub
'DIE GEDURENDE 25 JAREN
3, <41ur. <ff). Yê^L-XumL Fl
J te Karen Tj
L TROUUI EN/BETTOEÜJyDIHG J
I GEDIEND BEEFT, ®DEZEM
J HamEHS DBVBREHieiHC
pPRESIDEHTE. -SÉCRFTHR]BS3&|
Goed, dat artikel in
Seniorenwijzer over
oma’s en opa’s die op kleinkinderen pas
sen. Het verhaal van Kees maakt me
zelfs een beetje jaloers: je merkt dat hij
zich gelukkig voelt tussen dat jonge volk
je. Hij voegt wezenlijk wat toe aan de op
voeding van zijn kleinkinderen en verrijkt
dag 7 februari. De deelnemers kunnen rikken, jokeren of hoog- I
U jassen. Er is voor iedereen een prijsje en een kopje koffie of thee
I is gratis. Kosten zijn 1,20 euro. Aanvang 14.00 uur. Adres: I
Westertorenlaan 4.
Op zondag 3 februari is er weer een volksdansinstuif 55+in wijk- I
centrum De Baselaer (Hoefstraat 175). Zoals gewoonlijk wordt I
van 11.00 tot 13.00 uur een internationaal programma gedanst I
onder leiding van Netty Tönissen. Entree: 1,15 euro p.p.
De SOON (Samenwerkende Ouderen Organisaties Noord) or-
ganiseert op 20 februari een excursie naar het Nederlands I
Textielmuseum aan de Goirkestraat. Vertrek per bus vanaf De
Ypelaer om 13.15 uur. Vertrek vanaf het museum om 16.30 uur.
1 Kaarten a 2,27 euro (bus en entree) zijn op maandag 4 februa-
ri van 10.00 tot 12.00 uur te koon in De Yoelaer.
De bedoeling is alle 75-plussers in de wij
ken Theresia, Loven-Besterd en
Groeseind-Hoefstraat van begin dit jaar
tot halverwege 2003 te benaderen.
Waarschijnlijk wordt in maart in de wijk
Theresia begonnen. De vrijwilligers kun
nen uit de wijk zelf komen, maar ook van
daarbuiten. Belangrijk is natuurlijk dat ze
betrokken zijn bij ouderen.
DE HEDEREflHDSE
^EiwiGiHG^ymc
vverheent tsierevz. é-Ian
ïterdring 56
.013-5821430
/w.hajo.nl
ri van 10.00 tot 12.00 uur te koop in De Ypelaer.
Vogelvereniging De Vink houdt dit weekend in de zalen van café I
I Bet Kolen (Broekhovensweg 111) weer een tentoonstelling met I
exotische en Europese vogels. Ouderen kunnen vrijdag 1 fe- I
I bruari gratis de vogels bekijken van 13.00 tot 17.00 uur.
Senioren-studievereniging Sed Vitae verzorgt circa zes keer I
per jaar een lezing in Den Bosch, Eindhoven of Tilburg. Devol- I
gende lezing is vrijdag 8 februari in café-restaurant Boerke
Mutsaers, (Vijverlaan 2, bij station Tilburg-West). I
Studentenpredikant W. De Leeuw spreekt over ‘Rooms versus
reformatorisch denken’. Er is mogelijkheid tot discussie. De
middag duurt van 14.00 tot circa 16.00 uur. Toegangsprijs leden B
2,30 euro; niet-leden 4,60 euro.
Maandag 4 februari organiseert KBO Wandelbos een bingo met
Hultermans (Muiderslotstraat 24), Horizon Partycentrum
I (Anselmusstraat 26) en Boerke Mutsaers (Vijverlaan 2) en
I Haarmode van Mierlo (Westermarkt 20) en Hultermans
i Bloemen (Buurmalsenplein 13).
I Aktiviteiten-Commissie Groeseind-Hoefstraat organiseert op
donderdag 7 februari in wijkcentrum De Baselaer een knots-
K gekke carnavalsmiddag met Ons Hermenieke. Voor de drie
i leukst verklede carnavalsvierders zijn er prijsjes. Aanvang:
I 13.30 uur. Entree (incl. kopje koffie of thee) in de voorverkoop
1,35 euro; aan de zaal 1,80 euro. Voorverkoop: mevr. M.
I Looijkens (Molenstraat 37), mevr. De Jong (Hoefstraat 10) en
I De Baselaer (Hoefstraat 175).
CV De Haaiplekkers organiseert op vrijdag 8 februari haar
I jaarlijkse carnavalsmiddag voor senioren. Deze keer met disco
De Seniorenwijzer verschijnt eenmaal in de I
twee weken in De Tilburgse Koerier. I
Redactieadres:
Seniorenwijzer, p/a Vincentiusstraat 102,
5038 SR Tilburg, of Postbus 3078, 5003 DB
Tilburg; tel. 5839999. j
Kopij kan opgestuurd worden naar het redac-
tie-adres of naar De Tilburgse Koerier, I
Postbus 10001, 5000 JA Tilburg; tel.
5368805.
Deadline: donderdag 12.00 uur voor de ver-
schijningsdatum.
Al jaren trekt Prinsen met De Meidenkist
door het land. Aan de hand van kledings
tukken en gebruiksvoorwerpen uit die kist
vertelt hij over het leven dat dienstbodes
vroeger geleid hebben. Foto’s en bekende
en minder bekende voorwerpen als de irri
gator, een primitief voorbehoedsmiddel,
maken de tongen goed los bij zijn voor
drachten. In de pauze en na afloop vertel
len vrouwen hem hun persoonlijke verha
len. Maar meestal is de tijd te kort om daar
uitgebreid op in te gaan.
Vijftien jaar geleden interviewde Cees
Prinsen Dina, die hij vanaf zijn jongste kin
derjaren kende. Zij was immers bij zijn ou
ders op de boerderij in dienst als meisje
voor dag en nacht. Hij wilde weten hoe zij
die tijd ervaren had. Sindsdien is zijn kennis
--5
114
H]
