IIP
I
E
GEN
EER!
>ns
'A
nurn
S'
05
tl
®r
VAT
69
INES
1
Donderdag 22 december 1994 pagina 23
DE TILBURGSE KOERIER
34 pagina 22
Kerstsprookje
Oud en nieuw
SUf
Mid-winter straatbeeld
in
Kerstliederen
Frans van den Brand.
enigszins
j. Metdesc
Geboorte-ikoon, vervaardigd door zuster Delian de Brouwer van de Congregatie Zusters van Liefde uit Tilburg.
Kerstviering thuis
Het Heilige Rusland
Geboorte- of kerstikoon
Ir»
R
voorraad strekt.
stuk
pi soorten stof
D jaar garantie I
w met 10 jaar
I
per stuk
Russische Kerst in
Tilburg
labrieksnieuw.
lefmakers en
en een
[plaatje
i soort I
avond
iel
tegenheid
antoor)
i wal met
.t daarin
hun bijzon-
tfeesteen
i vooraf.
Hoogfeest van Kerstmis” wordt
muari gevierd.
Om te blijven staan duurt een eeuwig
heid net iets te lang. Jolig trokken de
zangers daarna weer verder.
9 De voorzitter van het Tilhurgs Byzantijns Koor. dhr. J.C. de Bruijn, heeft de eerste 10.000 gulden zojuist over
handigd aan de Abt Ignatius van het klooster in Kolomna. FOTO: FRANS VAN DEN BRAND.
heel amusant en de vrolijkheid kent
geen grenzen.
Het alcoholgebruik trouwens ook
niet.
De Russisch Orthodoxe Kerk had het
godsdienstmonopolie.
Het kerkelijke jaar kende veel feest
dagen, waardoor men als gelovige aan
werken vaak niet toe kwam. Het
hoogtepunt van het kerkelijke jaar
was en is Pasen. Daarna volgt het
kerstfeest.
De russische liturgische kalender ver
toont verschillen met de westerse. In
plaats van de Advent gaat aan het
kerstfeest een vasten van veertig da
gen voo
Het "Hc
op7jan
Geboorte en verder gaan in het delen
met elkaar hebben raakvlakken. De
kern van de mens als sociaal wezen
viert hierin ondubbelzinnig hoogtij.
Op weg naar saamhorigheid met onze
medemensen in de wereld kan deze
gedachte de moeite van het overwe
gen waard zijn. Je weet maar nooit!
zien van kleurige linten en in gezelschap van
zijn geliefde "Snjegoerotskas". Dat zijn in
blauw-witte kleding gehulde blondines, die de
"starik”, (ouwe), bijstaan en jeugdig elan ge
ven.
"Merry Christmas and Happy New Year" lij
ken haast een spiegelbeeldende reflectie van
het russsiche "S Rozdjestwom en S Nowiem
Godom".
KMSTT IIMHUSUWD
of hot dog. Toeristen verdringen elkaar om dit
wereldvermaarde plekje vast te leggen.
Nu dient deze fontein slechts als basis voor een
enorm kerststuk.
De zuilen en galerijen daaromheen zijn fraai
gedecoreerd met geurige kerstguirlandes.
Kleurrijk troont "DjedMaroz", (Vadertje
Vorst, de russische variant van de kerstman),
in alle maten op het dennegroen, royaal voor-
Wie in de decembermaand door het vermaarde
warenhuis aan het Rode Plein, de "Goem "J
loopt kan zich in het rijke Westen wanen.
De fontein is het sprankelende middelpunt van
deze russische gigant; het architectonisch per
spectief waarop galerijen en overdekte winkel
straatjes uitkomen.
Hier staan de Russen vaak te smullen van
nieuwe verworvenheden zoals een warme pizza
Van de "Koljadki"-liederen heeft de
KRO een CD-opname gemaakt. En
kele van deze liederen zijn te beluiste
ren tijdens de TV-uitzending op
Nieuwjaarsdag 's avond om 22.15
uur. De KRO filmde het Tilhurgs By
zantijns Koor tijdens de jubileumreis
door Rusland en de Oekraïne in okto
ber 1994. Frans van den Brand is als
docent verbonden aan de Hogeschool
's-Hertogenbosch.
In het kader van de internationalise
ring van het Hoger Beroeps Onder
wijs is hij betrokken bij projecten in
Rusland, Oekraïne, Moldavië en Ta-
taarstan. Tevens is hij lid van hetTil-
burgs Byzantijns Koor.
Westerse warenhuizen zoals "Gale
ries La Fayette" en "Karstadt" konden
hun expansiedrang niet langer be
dwingen en hebben zich in de
"Goem" genesteld. Met dollars kan
hier elke wens in vervulling gaan.
Weelderig ogende kerstetalages spe
len als feestelijke ouvertures in op be
hoeften. De Russen wachten geduldig
in lange rijen tot ze mondjesmaat
worden binnengelaten. Overvloed en
armoede worden hier gescheiden door
een etalageruit. Meestal komen de
Russen alleen maar kijken. Zelf iets
kopen is er vaak niet bij. Het is voor
hen een soort commerciële Efteling;
alles lijkt sprookjesachtig. Hier wijkt
voor een moment de harde dagelijkse
realiteit. De overweldigende schitte
ring van zoveel luxe moet hen onaan
genaam prikkelen. Enkele malen zie
je mensen zelfs hun schouders opha
len en met een gelaten trek op hun ge
zicht verder gaan. Zich beladen met
luxe is slechts voor een enkeling weg
gelegd.
Deze mensen worden al snel verdacht
van duistere praktijken. Hoe kom je in
hemels naam anders aan geld? De
doorsnee Rus bedenkt zich echter wel
meer dan tweemaal om daar iets van
te laten blijken. Een minder fraaie
kerstverrrassing zou wel eens het ge
volg kunnen zijn.
de zwavelstokjes" tot leven is geko
men. Bouwvakkers verwarmen zich
regelmatig bij een open vuur op
straat.
De wederopbouw moet doorgaan, de
vrieskou ten spijt. Voorbijgangers
pikken van de warmte een graantje
mee. Bejaarden, uiterst sober gekleed,
banen zich moeizaam een weg door
de enorme mensenmassa. Zij hebben
het heel zwaar te halen. Hun inkomen
ligt ver beneden de armoedegrens.
Wat zou Kerstmis vandaag voor hen
betekenen? Wie zorgt er voor, dat zij
naast vrede ook "Eten op aarde" heb
ben? Vragen, die je jezelf haast niet
durft te stellen.
Het zingen van kerst- en driekonin
genliederen was tijdens het commu
nistisch regime streng verboden.
Vijfentwintig jaar strafkamp wanneer
je het toch waagde was geen zeld
zaamheid.
Het vraagt weinig aan voorstellings
vermogen om te begrijpen, dat deze
gebruiken daardoor zijn verdwenen.
In de Oekraïne kende men voor de re
volutie "Koljadki"-zangers, kinderen,
maar vaak ook volwassenen, die door
de sneeuw trokken van huis naar huis
en mooie, meerstemmige liederen
zongen. Een schilderachtig plaatje.
Folklore en religie gingen hier hand in
hand. Dikke pret wanneer de heer des
huizes hen gul beloonde met etens
waar en andere goede gaven.
De "Koljadki"-zangers op hun beurt
verzekerden de milde gever speels
een zitplaats in de hemel.
De traditie van "Koljadki"-zangers is
overgenomen door het Tilburgs By
zantijns Koor (TBK).
Op driekoningenavond trekken zij
door Tilburg en de wijde omgeving
om de "Koljadki"-liederen ten gehore i
te brengen. Uit haar midden vormt het
TB K een viertal groepen, die deze lie-
deren bij de mensen aan huis gaan
zingen.
De Fraters van Tilburg bieden het
koor het gehele jaar onderdak.
Als dank verzorgt hef koor o.a. op
Driekoningenavond in de kapel van
het Fraterhuis aan de Gasthuisring
een viering, waarbij een reeks "Kol-
jadki"-liederen worden gezongen
door de groepen koningen.
De beloning van de gulle heer des
huizes wordt geheel bestemd voor so
ciale en religieuze doelen, overwe
gend in Oost-Europa.
Het TBK heeft zich verbonden met
een klooster in Kolomna, ongeveer
120 km ten zuid-oosten van Moskou
gelegen. Vanuit spirituele verbonden
heid met elkaar wordt getracht de oe
cumenische gedachte concreet gestal
te tegeven. Dat men daarbij ook deelt
in het materiële spreekt voor zich.
Het kerstfeest werd door het commu
nistisch regime naar het rijk der cul
tuur verwezen. De oudejaarsviering
kreeg meer accent dan voorheen.
Voor die gelegenheid wordt een den-
neboom, "Jolka", gekocht en behan
gen met "Igroeski", allerlei volks
kunst versierselen. De ons zo
vertrouwde kerstbal ontbreekt zelden.
Onder de boom liggen de geschenken,
die men elkaar naargelang de familie
traditie voor of naar het "moment
jprême" geeft.
Waar men het ook vandaan haalt, er
zullen allerlei lekkernijen op tafel ko
men. Vooral de piroskis, een kleine
variant op het brabantse worstebrood-
je, gevuld met vlees of groente, mo
gen niet ontbreken op de "Zakoeski-
tafel", een soort koud buffet. Meestal
wordt oud en nieuw gevierd in brede
kring. Met spanning wordt het mo
ment afgewacht, waarop het nieuwe
jaar aanbreekt. Men omhelst elkaar
onder een stortvloed van goede wen
sen. De glazen worden gevuld met
russische champagne.
Dan steekt de gastheer van w.
zijn eerste toost. Hij betrekt d
alle aanwezigen en roemt hur
derheden.
De tweede toost wordt in stilte uitge
bracht op allen, die om welke reden
dan ook, niet aanwezig kunnen zijn.
Op dat moment wordt menig traantje
weggepinkt.
De derde toost brengt hij uit op alle
aanwezige dames. Hun charmes pas
seren de revue.
Na champagne volgt de wodka. Dan
is het de beurt aan de andere gasten
om een toost uit te brengen. Onop
houdelijk tracht men elkaar in woord
gebruik en beeldspraak te overtreffen.
Geluk, gezondheid, succes en geeste
lijke rust zijn geliefde thema's. Het is
heel amusant en de vrolijkheid kent
F Vat 69
rSchotse whisky 1
n hele liter 3*45
-95ï
De plaats van de kerststal wordt in het
byzantium ingenomen door de ge
boorte-ikoon.
Deze ikoon verschilt aanmerkelijk
met het vertederende menselijk tafe
reel in de kerststal. Ikonen zijn onder
hevig aan strakke wetten voor wat be
treft kleurgebruik en verbeelding. De
kracht ligt in de religieuze dimensie
die de ikonenschilder hierin heeft aan
gebracht.
De centrale plaats op een geboorte-
ikoon wordt niet ingenomen door het
kerstkind, doch door de "Moeder
Gods", zoals Maria wordt genoemd,
liggend op rood-purperen kussens. Zij
was de Godbarende. Aan haar open
baarde zich het mysterie van de komst
van God in de wereld.
De vele miniatuurtjes rondom de
Moeder Gods tekenen het kerstver
haal en hebben vooral een symboli
sche betekenis.
Zij zijn vlak geschilderd, één dimen
sionaal. Maria ligt meestal toegewend
tot de herders afgebeeld als moeder
der mensen. Het kerstkind liggend op
een soort sarcofaag, als een kleine
mummie in doeken gewikkeld, tegen
de achtergrond van een donkere grot.
Het kwaad in de wereld en de dood
worden op deze wijze gesymboly-
seerd.
De wijzen uit het Oosten zijn in aan
tocht. Niet vergezeld van kamelen en
hun drijvers, doch te paard. De kame
len waren bij uitstek de rijdieren van
de vijand van Constantinopel, de
moslims. Zij komen er dus niet op
voor.
In plaats van de os en de ezel, die het
kindje met hun adem verwarmen,
worden hier een os en een paard in
beeld gebracht. Rusland kende in die
tijd nauwelijks ezels. Een drievoudige
lichtstraal vanuit de hemel, begeleider
van de Wijzen, symboliseert de H.
Drievuldigheid.
Twee tafereeltjes symboliseren het
menselijke.
De H. Josef in overpeinzing, meestal
in gezelschap van een profeet of de
duivel.
Het andere tafereel laat de verzorging
door twee vrouwen zien van het pas
geboren kindje.
Tijdens de liturgie volgens de Sla
visch Byzantijnse Ritus heeft de ge
boorte-ikoon een vaste plaats op de
tafel, waarop de offergaven gereed
worden gemaakt voor de H. Eucharis
tie.
De betekenis van de heilsgeschiede
nis krijgt op de geboorte-ikoon in vol
heid gestalte. Voortekenen van lijden
en dood worden indringend verbeeld.
Naast het vreugdevolle over de won
derlijke geboorte, die de mens vrij
maakt, vindt bezinning plaats op de
betekenis van het leven, het lijden en
de dood.
In de kerstliederen wordt dat weer
spiegeld. De actualiteit van de ge
boorte-ikoon is en blijft een inspira
tiebron voor een nieuwe, betere
wereld, zowel voor de gelovige als
niet-gelovige mens. Het goddelijke i
de mens komt hierin tot uiting.
Thuis viert de gelovige Rus Kerstmis
bij de versierde geboorte-ikoon.
Er wordt een kaarsje aangestoken,
gezongen en gebeden.
Men wenst elkaar toe, dat God hen
overvloedig mag zegenen. Als men
het zich kan permitteren wordt er
goed gegeten en gedronken.
Feestvieren zonder gasten is niet mo
gelijk.
Daarbij geldt: Hoe meer zielen, hoe
meer vreugd. Hun gastvrijheid over
schrijdt de grenzen van onze fantasie.
Het zou de westerse mens, gevoed
door een sterk individualisme, zeer in
verlegenheid brengen.
Een gast aan afel wordt beschouwd
als een geschenk.
Buiten versterkt een gure wind de
vrieskou. Tien tot vijftien graden on
der nul. Af en toe valt er lichte
sneeuw uit een wolkendek, dat on
heilspellend dreigt met zwaardere
buien.
Opgehoopte sneeuw maakt de trot
toirs moeilijk begaanbaar. Bedelaars
overal waar je maar kijken kunt.
Vervallen gebouwen vormer
somber decor en maken het f
triest.
Op straat staan mensen met tientallen
bij elkaar en bieden een handjevol
koopwaar aan. Ook in de metro-gan-
gen wordt handel gedreven.
Hier staat men tenminste enigszins
beschut tegen de felle kou. Met deso
late blikken observeren zij de schare
voorbijgangers. Zo te zien geen gebo
ren verkopers. De nood dwingt hen
om hun eigen spullen om te zetten in
roebels en het zo weer even te redden.
Een schamel gekleed meisje biedt een
kalenderkaartje aan met de afbeelding
van de "Moeder Gods van Wladimir”.
Even lijkt het alsof "Het meisje met
Kerstmis in Rusland was voor de re
volutie in 1917 een groot kerkelijk
feest. In het jaar 988 sloot Vorst Vlad
imir van Kiev zich aan bij het Byzan
tijnse Rijk.
De Byzantijnse ritus sprak hem aan.
Zijn boodschappers onderzochten en
kele godsdiensten (de Islamitische,
Joodse en Rooms-Katholieke) doch
waren het meest onder de indnik van
de gezangen, de pracht en praal van
de Byzantijnse liturgie.
Zij noemden hetgeen ze in Constanti
nopel (de hoofdstad van het Byzan
tijnse Rijk) gezien hadden "de hemel
op aarde".
Bovendien was het drinken van alco
hol toegestaan. Een Rus zonder wod
ka is nauwelijks voorstelbaar. Met
strenge hand verplichtte de vorst alle
Russen om zich in de Dnjepr of een
andere rivier te laten dopen; niet
goedschiks dan kwaadschiks. Bij wei
gering waren lijfstraffen en soms zelfs
de doodstraf het gevolg.
Later leverde dat de vorst een heilig
verklaring op. Vanaf die tijd werden
de Russen niet langer aangezien voor
barbaren en werd Rusland verheven
tot "Het Heilige Rusland". Kerk en
staat waren één.
De Tsaar en de Patriarch hadden hun
paleis en hun kathedralen binnen de
veilige muren van het Kremlin (ves
ting) als symbool van deze eenheid.
FOTO: FRANS VAN DEN BRAND.
