van het einde?
Het begin
Broer Donders
voltooit trilogie
’Per ongeluk mens
W JR
11
Mg
M
hk. W
■KS J
Il" j
A
ZN.
Kerktoren zonder spits
IELLE"
1495,-
I
1
Levensverhaal van markant Tilburger
9
MDF
BABY
KAMER
RKT
i
Woensdag 23 december 1992 - pagina 23
DE TILBURGSE KOERIER
er 1992 - pagina 22
50737
Tine van de Weijer
kapsalon:
in-Wegman
st dagen
EN GULDENS!!!
Broer Donders: "Het was soms lachen en huilen tijdens het schrijven
meer dan f 11per slof
ENZ.
Broer Donders in zijn tuin hij het voeren van de kippen.
’Douchen achter het huis, dat dateert uit 1884.
Foto's: Geert van Loon
K49B, Tilburg
end
wensen 11
Prettige
mestdagen en een
wspoedig 1993!
Tine heeft niet s
Timmermans, die
.OTEN
DAG OPEN!
verwekt uit
niet om de
ten
Uit dit ht
zoon en e
de
dt
ds 14 jaar
5 en kennis
.41,83
.41,83
.42,83
.41,83
.43,50
.45,16
.43,50
Kast, ledikant,
kommode
STUNTPRIJS
-„„ting w
ren teruggepk
•obe taalkaarten
ERTOG
DO tot 18.00 uur
n 9.00 tot 17.00 Uur
Nederlands Indië vertrokken en ben terugge
komen als een ruwe bonk”. In Indië beleeft de
Tilburger ook zijn eerste grote liefde met de
stilgezeten. Wethouder
ie de kunst in Tilburg een gedaan zal
shed
Want vanaf eind januari gaat deze pa
rochie zonder pastoor verder.
Pastoor Witlox, voor veel Tilburgers
haast een synoniem voor de Sacrament-
sparochie, heeft besloten om zijn pastor
ale werk na zijn tweeëntachtigste ver
jaardag te beëindigen. Een besluit dat
hem ongetwijfeld zwaar gevallen is, om
dat hij weet dat hij zijn parochie zonder
pastor achterlaat.
Vanaf eind januari gaan de parochies Ko-
beschrijving:
g - Rtel - Alphen -
a-Nassau. Bij
«De Engel» finks,
a de weg volgen
één kilometer
iLHAIZE aan uw
zijde.
Broer Donders heeft zijn bundel ’Per on
geluk mens’ geheel in eigen beheer uitge
geven. Het boekwerk is voor 42,50 te
koop bij boekhandel Remmers, Juliana-
park 39 in Tilburg. Daarnaast is de bundel
neergelegd bij de Openbare Bibliotheek.
ook over zijn relatie en huwelijk met Rietje,
luwelijk heeft hij twee kinderen, een
een dochter. De aanstaande kerstda-
t bij ons Mn zmt ruim
int levensmiddelen tegen
ige Belgische prijzen,
vele soorten Belgische
en natuurlijk vele merken
gen voordelige prijzen.
In het reine
In het voorwoord van ’Per ongeluk mens’
geeft Broer Donders aan, dat hij zijn boek
heeft geschreven uit verdriet, haat en liefde.
Hij probeert met zichzelf in het reine te ko
men na een leven dat onder meer bepaald
werd door drank en door ervaringen met psy
chologen, psychiaters en andere professione
le hulpverleners. Donders in zijn voorwoord:
”In totaal overspannen toestand, als de schrij
ver het niet meer ziet zitten, juist op het mo
ment dat hij een einde aan zijn leven wil ma
ken, omrede het bestaan op dit ondermaanse
geen enkele zin meer voor hem heeft, grijpt
hij in plaats van vergif de pen, en smijt al zijn
gekwelde gevoelens op papier. Met de schrij
ver zijn er velen die ’per ongeluk mens’ zijn,
-gejle hartstocht, niet uit liefde,
zorgen voor een kind te bezit-
meer Tilburgers die na een dik
f jaar de kale toren nog steeds niet ge
accepteerd hebben. Het feit dat het kerk
bestuur giften van diverse kanten heeft
ontvangen voor een nieuwe spits zegt ei
genlijk al voldoende. Toch voelt het
kerkbestuur van de parochie het Aller
heiligst Sacrament nog niets voor een in
zamelingsactie. Eén van de leden van dit
bestuur verwoordt dit gevoelen: het is be
zwarend om aan mensen een financiële
bijdrage te vragen als het voortbestaan
van de kerk niet helemaal zeker is.
En aangezien de plannen van beide Til-
burgse kunstenaars inmiddels ook al
weer even op tafel liggen lijkt de vrees
gerechtvaardigd dat er zeker het eerste
half jaar weinig voor de spitsloze toren
worden!
Een telefoontje met het bouwbureau van
het Bisdom in Den Bosch, begin decem
ber, bevestigde dat er tot medio 1993
geen veranderingen rond de kerktoren te
verwachten zijn.
Begin januari start het Bisdom een haal
baarheidsonderzoek, waarin gekeken
wordt hoe het verder gaat met het
(voort)bestaan van de Tilburgse kerken.
Voor de kerk aan de Ringbaan Oost een
belangrijk onderzoek.
Nederlands Indië
De Tweede Wereldoorlog laat ook diepe spo
ren na bij de jeugdige Donders. Zijn broer
Harry sneuvelt -letterlijk verdwijnt- in' Joego
slavië. Vader Donders heeft het als sympat
hisant van de NSB zwaar te verduren vlak na
de oorlog. Ook dit laat Broer niet ongemoeid.
’’Zoals ze die man over de straat hebben ge-
aal lij kt te vertellen. Zij Als we Broer Donders treffen in zijn huis aan
euke momenten. En zij de Hoefstraat heeft hij zojuist een wenskaart
Is ze dat willen tenmin- van burgemeester Brokx ontvangen. Daar
mee is hij ’als zwerver’ zeer in zijn sas. Don
ders steekt meteen van wal: ”Ik ben in mijn le
ven 33 keer verhuisd. Maar hier heb ik mijn
stekje gevonden. Ik ben met weinig tevreden.
Ik zou hier de laatste jaren van mijn leven wil
len wonen”. De bijna 67-jarige Tilburger is
ook zichtbaar verguld de tuin achter zijn huis,
want... ’’waarin de stad kun je nog zoveel kip
pen houden?” Het zit hem dan ook duidelijk
niet lekker dat de gemeente van plan is om
zijn huisje te slopen.
ningshoeven en Sacrament nauwer sa
menwerken. j -
ven, pastor Van den Eijnde, gaat
part-time de belangen van de Sacratn
sparochie behartigen.
Naast de geringe personele bemanning
speelt voor de Sacramentskerk ook het
nodige achterstallige onderhoud. Inmid
dels wordt er al gewerkt aan de vernieu
wing van de electrische bedrading en het bonden met deze parochie”, mei
herstel van het dak aan de zuidzijde. Zummeren. ’’Vandaar dat ik het
Maar er moet veel meer gebeuren. Het
gehele dak moet op korte termijn eigen
lijk vervangen worden. Om over de kos
ten van een nieuwe torenspits
praten! Daarvoor zou zeker i
van f 500.000,- nodig zijn.
Geen wonder dus, dat het haalbaarheids
onderzoek van het Bisdom Den Bosch de
parochianen van het Allerheiligst Sacra
ment wat zwaar op de maag ligt. ren teruggeplaatst als stalen karkas.
Als het aan Hans van Zummeren, kunst- deze stalen constructie kan in ieder geval
schilder woonachtig in de Jan van Bever- dan weer het kruis teruggeplaatst wor- d
wijckstraat, en aan Tine van de Weijer, den. De ’sky-line’ van de kerk is dan ook Voor Tine is het een uitdaging om een
Negentienhonderdtweeënnegentig. Een zwart j?~
Allerheiligst Sacrament aan de Ringbaan Oost. Want vrijwel zonder slag of stoot
sneuvelde deze zomer de markante torenspits van deze kerk. Eén van de meest
herkenbare punten in Tilburg, de groene toren aan de Ringbaan Oost, is niet
meer. Groot was de verbazing, niet alleen bij de direct omwonenden, maar in
heel Tilburg. En zeker in de zomervakantie, de tijd van nieuwsschaarste, waren
de lotgevallen rond de torenspits een dankbaar onderwerp voor de pers.
Alhoewel het geen dagelijks onderwerp van gesprek meer is, houdt de
kerktoren nog steeds een aantal mensen bezig.
Twee Tilburgse kunstenaars, in de direkte omgeving van de Sacramentskerk
wonend/werkend, hebben zo hun eigen ideeen over een nieuwe spits.
slagen terwijl hij toch ook onderduikers heeft
geholpen, nee, dat had hij niet verdiend”.
Misschien wel het meest ingrijpend in het le-
Hans van Zummeren
”Ik vind die torenspits traditioneel ver
bonden met deze parochie”, meldt Van
t meeste
i. Het voel voor een nieuwe spits, identiek aan
de oude.” Hij realiseert zich wel dat het
kostenaspect en de onzekerheid over de
(maarniette toekomst van het kerkgebouw voor het
een bedrag kerkbestuur belemmerende factoren zijn
om een beslissing te nemen over ’nieuw
bouw’.
Zijn plan is als volgt: Als een soort nood- volgens hem toch niet maken om op zo’n lenden getoor
voorziening wordt het silhouet van de to- zichtlokatie zo’n armetierig torentje te het mogelijk
Op laten staan?!
ïval krijgen.
beeldhouwster en werkzaam in het Car- min of meer hersteld. Volgens Van Zum- nieuwe ’beëindiging’ aan de kale toren te warm hart toedraagt, is op de hoogte van
i. De pastor van Koningshoe- regebouw ligt, wordt op de uitslag van meren zijn de kosten vooreen dergelijke geven. ”Het is natuurlijk het makkelijk- het subsidiebedrag van f 50.000,- dat
Van den Eijnde, gaat ook dat onderzoek niet gewacht. Beiden heb- noodgreep heel wel op te brengen. ste om de toren in zijn oude staat te her- Tine nodig heeft om zo’n prijsvraag ook
ie Sacrament- ben al een min of meer uitgewerkt plan Wanneer er het geld voor is, kan dan op stellen,” vertelt ze, ’’maar ik vind het een werkelijk te kunnen starten.
voorhanden. het karkas de spits herbouwd worden. veel grotere uitdaging om er een nieuwe p
als medio 1993 het haal- beëindiging voor te maken.” Ze heeft
rzoek concludeert dat de haar gedachten daarover al duidelijk op J
It en moet verdwijnen? een rijtje staan. Tine streeft naar een eDee'
is hier heel duidelijk prijsvraag waaraan gerenommeerde ont
werpers, die hun sporen op architecto
nisch gebied inmiddels al verdiend heb
ben, kunnen deelnemen. Zij krijgen als
opdracht een ’beëindiging’ te maken.
Daarbij dienen zowel de architectuur van
het gebouw als de functie van kerkge
bouw gerespecteerd te worden.
Wanneer de ontwerpen klaar zijn, zou
den ze via een expositie aan belangstel-
oond kunnen worden. Dan zou
het mogelijk worden om b.v. via spon
soring, de benodigde gelden bij elkaar te
meren
noodgreep
Wanneer
het karkas de sp
Alleen: wat nu
baarheidsonderzov
kerk te duur wordt i
Van Zummeren is hier heel duidelijk
over: ”Ook als de functie van kerk niet
langer aan het kerkgebouw verbonden
wordt, vind ik het zaak om het gebouw in
de oude staat te herstellen.”
Evenals Tine van de Weijer acht hij het
kerkgebouw een beeldbepalende lokatie
aan een doorgaande route.
Zeker met Interpolis, een architectonisch
hoogstandje, in aantocht, kunnen we het
volgens hem toch niet rr-’-
Kerk
Het is bijna ondoenlijk om het leven van
Broer Donders in kort bestek de revue te laten
passeren. Toch zijn er een paar centrale the
ma’s te lichten uit de bundel ’Per ongeluk
mens’.
Broer Donders vertelt in het eerste deel over
zijn ervaringen en aanvaringen met het ka
tholieke Tilburg van voor de oorlog. Hij is
daarin duidelijk, getuige dit citaat: "Het slo
pen van een Rooms-Katholieke kerk, de eni
ge echte ware kerk, herkenbaar aan het kruis
teken, is een kleine pleister op een grote
wond. Tegen de grond met die kerken is niet
voldoende. Neen ze moeten allemaal, als het
kan, met luide feestmuziek gesloopt worden.
Het moet een groot feest zijn om die paleizen
te mogen slopen”.
Er zijn mensen bij wie elke groef in het gezicht een heel eigen verha;
hebben het leven ten volle beleefd met al zijn leuke en minder lei
kunnen hierover doorgaans dagen op boeiende wijze vertellen. Als
ste.
Broer Donders is voor veel mensen in stad en streek geen onbekende. Geboren en geto
gen Tilburger Donders heeft niet zo lang geleden het derde en laatste deel van zijn le
vensverhaal ’Per ongeluk mens’ voltooid. Broer Donders legt in deze bundel zijn ziel
bloot. Maar deze ziel is voor een belangrijk deel gevormd tegen de achtergrond van de
Tilburgse samenleving in de dertiger en veertiger jaren. Dat geeft het op zichzelf al boei
ende levensverhaal van Donders een extra dimensie.
Alcohol
Alcoholgebruik loopt als een rode draad door
het leven van Broer Donders: ”Ik heb getracht
de splinter uit mijn ziel te zuipen. Het is mij
gelukt, maardan moetje wel jaren en ja
ren ontzettend veel innemen. Als ik in plaats
van alcohol medicijnen geslikt had, zat ik nu
mogelijk wel in De Hazelaar te slapen met
open ogen overdag”.
Broer Donders heeft met het schrijven van
’Per ongeluk mens’ een ideaal weten te ver
wezenlijken na een hard leven. Het is ondui
delijk of zijn trilogie een vervolg zal krijgen.
Donders: ”Ik ben bijna 67 jaar en ben haast
boven. Of ik nog een boek zal schrijven weet
ik echt nog niet. Ik ben er wel mee bezig, maar
de laatste maanden ben ik finaal leeg”.
Het schrijven van zijn trilogie heeft Donders
niettemin veel voldoening gegeven. ”Het was
soms lachten en huilen tijdens het schrijven.
Maar het is een aangenaam gevoel dat ik niet
alleen zuipen kan. Zelfrespect, weet je wel.
Want als je van jezelf moet kotsen is het ook
niet alles”.
Broer Donders geeft te kennen dat hij wel 105
jaar zou willen worden. Hij vertelt: ”Ik zou
het geweldig vinden als ik mijn zoon en doch
ter op zou kunnen zoeken als ze 75 en 73 jaar
oud zijn. Ha, ha, als ze met een wandelstok
moeten lopen”. De Tilburger volgt de ont
wikkelingen in de wereld nog op de voet.
Donders: ”Wat er ver van mijn bed gebeurt
raakt mij vaak diep. Het doet me bijvoorbeeld
veel pijn als ik al die hongerende kinderen in
Afrika op de televisie zie”.
jaar voor de kerk van het
rant vrijwel zonden
e kerk. Eén va
ïRin
:t onn
i nieuws
rerp vooi
rek meer
■AM*