ix
I
Voorkomen van vervuiling is veel
goedkoper dan opruimen achteraf
GIANOTTEN-BOEKEN-VOORDEEL GIANOTTEN- VOORDEEL
boekhandel gianotten
Wat zijn
kengetallen
1.49
1.79
1.29
1.79
2.99
1.19
1.29
1.79
L
burg.
p
HET BESTE
KOOKBOEK
Spaarlampen, zuinig op
ons milieu
liWB
o
1988-pagina 10
Donderdag 15 december 1988 - pagina 11
DE TILBURGSE KOERIER
onderne-
voor
aat
Dé Monroe-biografie
41,50
13,90
Professor Dr. Hans LCJaffé
apten uit de keukens rond de Middellandse Zee.
Manik
Roman uit
Bangtadssj
Com;
lecember a.s..
j
3 blz.
leur
voor 16,90
Winkelcentrum Heuvelpoort 359 5038 DW Tilburg
telefoon üi3=682991
Kengetallen
mers
SCHILDERKUNST
DOOR DE EEUWEN HEEN
DE
GRIEKSE
KEUKEN
ibele vor-
iluisingh.
DE
ITALIAANSE
KEUKEN
DE
FRANSE
KEUKEN
RELIEF
Joe Gaffney
Mooie glamourfoto's
waarvan vele in 3-D
GARNEREN
VERSIEREN
DECOREREN
Een kolengestoukte elektriciteitscen
trale.
Geheel In kleur
Gebonden
Van
Voor
1
rige
het
met
vooruitzit
69,00
29,90
bra
vui
pen
ze v
Gebonden, 416 blz.
Van 99,00
Voor 49,00
>mst voor
ie wordt
houd
GARNEREN, VERSIEREN,
DECOREREN
RENOIR
life, art and letter*
Nuruddin Farah
Zoete melk
K Zure melk
Roman uit
Somalia
Kapotte spaarlampen horen NIET in de
vuilniszak.
Gebonden, 1601
Geheel In klet
Van 29,90
VOOR HET GUIN^
Botan
Brieven uit
Thailand
526 blz.
Van
Voor
liger o
auto’s.
Elena
towska
it leven
leugen
Roman uit
Mexico
waterbasis. De
ste perspectieven te
lukken om inkt te
organische oplos-
zijn door water,
vi uv norm blijven.
Uw kerstdiner krijgt een extra
feestelijk tintje door deze 270
garneertips
SPAANSE
KEUKEN
Chronologische
wandeling door de
kunstgeschiedenis.
Alle afbeeldingen In
kleur
Manik 1
Bandopadhyaya
s met smakelijke recep
i van 29,90 voor 14,90
Heath
Somanuit
ANTHONY
SUMMERS
de geheime
leven* van
MARILYN MONROE
vervuiling is ren I
heenlopende Het
i garages tot
«De meeste
:ren zich niet dat
Tt met
l. v.e ton-
jde
een
noeten le-
iroblemen
i worste
len zijn:
om het a
maatregele
goedkoop
normen d
stelt?» Men 1
bouwen van
stroom behai
loosd, de
ipleet met 3-D-brll
Nu «lacht* 9,95
Prachtige biografie
van deze Franse
impressionist, met
vele afbeeldingen in
kleur en zwart-wit
;t laten branden van
ctriciteit nodig. Elektri-
’ewekt in centrales
aardolie en aardgas ze wor
Daarbij komen di- misch i
lampen samen met gebruike batterijen
en verfresten op speciale inzamelde-
pots of bij de chemocar inleveren.
Wanneer we allemaal energiezuinige
lampen gebruiken, sparen we dus niet
alleen onze portemonee maar ook ons
milieu.
Regelmatig zendt Postbus 51 de te-
levisie-spot «Zuinig aan» uit. De bij
behorende folder met meer informatie
over energiezuinige lampen is verkrijg
baar bij postkantoor en bibliotheek.
T, GRATIS BEZORGING VAN PLANTENBAK-
KEN, KERSTSTUKKEN EN -BOMEN!
Vier schitterend uitgevoerde kookboekjes i
Gebonden, volledig In kleur, per boek nu
Dit is de mening van prof
nald Huisingh, hoogleraar
mental Sciences aan
van North Carolina
ten) en Lund (Zweden),
adviseur op het gebied i
van verontreinig'""
val. Eind oktobv.
in Nederland voor
danks zijn overvolk
TUINCENTRUM
Kapt. Hatterasstraat 1 Industrieterrein
fx i c Loven
5015 BB Tilburg
Tel. 013-421605 llN/C
allerlei zaken kenge- .Uit de voorbeelden blijkt dat kengetal
len iets zeggen over een bepaalde
eigenschap. Het kengetal over het ben
zineverbruik kunnen we vergelijken
met hetzelfde kengetal van andere
-*3 maken of de auto zui-
dan andere
Meer dan 20 deien uit de bekende reeksen «DERDE SPREKER SERIE» en «NABIJE OOSTEN REEKS» nu voor ongekend lage prijzen
Al vanai 5,9ü III
Gebonden
Groot formaat
Van 175,00
Voor 72,50
HET BESTE
KOOKBOEK VOOR
HET GEZIN
H. JAFFÉ
SCHILDERKUNST
door de eeuwen heen
van een project
of werd vervan-
wriendelijker pro-
^4 een ontvettings-
wordt geproduceerd uit
citrusvruchten. Momen-
ichlooretheen, een stof die
is voor het milieu en in som-
loudens nog als vlekkenwa- gelijl
-1 »lbrje. bet
Wan
lui_.,
verbrand
energie
ook dit
verantwoor
brand of ge
odat de prior
i plastic zakje liggen. Het I
zijn tas. «Dit is erop gerit
zijn jaarlijks w<
alen. Het lijkt en
in die
zal
290 bladzijden vol
verrukkelijke recepten
die iedereen kan
maken
Bovendien is water goedkoper en niet
brandbaar. Kostenbesparing op een
"rondstof, een lagere brandverzekering
- een schonere werkatmosfeer voor
drukkers zijn bijkomende voordelen
van deze verandering. Technici dach
ten in de eerste instantie dat de ont
wikkeling van bruikbare inkt op water
basis minstens tien jaar zou duren. Vo-
""e maand, een jaar na de start van
project, werden de eerste drukken
t inkt op waterbasis gemaakt en de
^uitrichten zijn veelbelovend.
Sinaasappelen
Als ander voorbeeld v
waarbij een uitgangsstof
i door een milieuvrie
ajkt, noemt Huisingh
middel dat wordt ge
schillen van
teel wordt trichloorethecn, een sic
schadelijk is voor het milieu en in
mige huishoudens nog als vlekkem
ter wordt gebruikt, toegepast in fab..v-
ken om materialen te ontvetten. De
vloeistof die ontstaat bij extractie van
sinaasappelschillen vervult deze func
tie even goed, en heeft als voordeel dat
het biologisch afbreekbaar is.
Op de vraag of hij meer milieuvrien
delijke processen kan noemen waarbij
biologisch materiaal wordt gebruikt,
vist de milieu-expert een plastic z 1
met een groen poeder uit z_,
zijn gedroogde algen die in staat 2
metalen uit een oplossing te halen.
Momenteel wordt er onderzocht
hoeverre het mogelijk is hiermee
chroom terug te winnen uit afvalwater
van bedrijven die metalen voorwerpen voor
verchromen. Als het zou lukken deze dings
techniek op grote schaal toe te passen,
hoeft er veel minder chroom ingekocht
te worden en het milieu blijft ge-
giftige grond- spaard».
rijst in dit ver-
GROTE KERSTSHOW IN ONS SFEERVOLLE TUINCENTRUM...
Wist u dat we naast een enorme sortering
kerstbomen, blauwsparren en exklusieve
kerststukjes bijna alles in huis hebben voor het
naderend kerstfeest? Tot zelfs de ballen en pie
ken toe. Een enorm assortiment. Dus voor al
uw kerstinkopen kunt u beter eerst even vrijblij
vend onze show bezoeken!
t om het hoofd r
roden. Huisingh zijn voor
iltinationals bij het di
--die kwestie c
i de ze oplosmiddelen in de atmosfeer, drie andering bij
<Het ton minder dan hun in de vergunning den. Vrijwel
Om te bepalen of een bedrijf gezond is
worden eveneens kengetallen gebruikt.
Zo is er een kengetaT dat aangeeft of
de winst in vergelijking met soortgelij
ke bedrijven hoog of laag is. Ook kan
met zo’n kengetal een vergelijking over
de jaren heen worden gemaakt van de
winstontwikkeling. Het gaat niet om
de totale winst, maar om de winst in
verhouding tot omzet en kosten.
iade over kengetallen van
-Sten, rentabiliteit, finan
ciën, omzet en huisvesting is te vinden
in een uitgave van de Stichting voor
Juridische Adviezen (JAS). Deze uitga
ve kunt u bestellen door 15,50 over
te maken op giro 47 49 072 (of bank
rek. nr. 56 63 67 041) t.n.v. Stichting
voor Juridische Adviezen, Lammen
schansweg 54, 2313 DN te Leiden on-
der vermelding van «Kengetallen»,
ïksen cij- bestelnr. 13 en de naam van dit blad,
die de Binnen tien dagen na ontvangst van
uw bijdrage wordt de uitgave aan u
toegezonden. Tel. 01728-9449.
de Chemical Manufactu-
aon van de Verenigde Sta-
1 in het voorkomen van af- Ter illustratie van zijn uiteenzettin-
g. «Dit wordt veel te gen gaat hij dieper in op recente pro-
je er beter geen jecten van Zweedse bedrijven waarbij
zo redeneerde hij als adviseur betrokken is. Hij komt
men. mu, vier jaar later, lijkt het tij ge- op de proppen met vellen karton met
keerd. Onderzoek van grote ondeme- een polyetheencoating waarop kleu-
mingen in de Verenigde Staten heeft renfoto’s zijn gedrukt. «Dit is het eer-
uitgewezen dat minimalisering van af- ste drukwerk dat gemaakt is met inkt
valstromen bedrijfseconomisch gunstig op waterbasis», vermeldt hij enthou-
is en in de toekomst voor een bedrijf siast. Drukinkt bevat
zelfs voorwaarde wordt om het hoofd nische oplos
boven water te houden. Huisingh zijn voor de
toont artikelen waarin mul
rapporteren over de besparingen die
werden bereikt door reductie van J-
afvalproduktie en benadrukt: «Het ton minder dan hun in de vergunning
zijn geen Greenpeacers of alternatieve van 1985 was toegestaan. Aangezien
linkse lieden die dit beweren. Nee, het verwacht werd dat de produktie zou
zijn uitspraken van natuurwetenschap- stijgen, werd toestemming gevraagd 70
pers en ingenieurs die in dienst zijn ton oplosmiddelen in de atmosfeer te
van grote ondernemingen». mogen lozen. De autoriteiten verleen-
den geen permissie; de onderneming
G roll Ostonen moest daarentegen de emissie reduce-
Preventie van afval en vervuiling is ren tot maximaal 15 ton per jaar.
voordelig voor de meest uiteenlopende Het bedrijf ging direct op zoek naar
bedrijven, variërend van chemische tot oplossingen voor dit probleem en
voedingsindustrie en van garages tot kwam tot vier alternatieven: vermin-
drukkerijen. Huisingh: «De meeste dering van de produktie, verbranding
ondernemingen realiseren zich niet dat van de gasvormige oplosmiddelen, re-
weggooien van afval gelijk staat met cycling van de oplosmiddelen of ge-
weggooien van grondstoffen. De ton- bruik van inkt op waterbasis. De laat-
nen afval die jaarlijks ontstaan bij de ste optie leek de best
produktie, worden beschouwd als een bieden. Als het zou 1
gegeven waarmee men zal moeten le- gebruiken waarin
ren leven. De vervuilingsproblemen middelen vervangen rijn
waarmee bedrijfsleidingen nu worste- zou de uitstoot onder de nc
weinig andacht aan het voorkomen
van afval? Huisingh noemt twee rede
nen. In de eerste plaats ontstaan er da
gelijks tonnen afval waarmee iets ge
daan moet worden. Men is zo druk om
deze gigantische bergen te verwerken,
dat er geen tijd meer is om intellectu
eel, filosofisch en economisch na te
denken over afvalpreventie. In de
tweede plaats wordt er zoveel geld be
steed aan het opruimen van afval uit
het verleden, Huisingh noemt Lekker-
kerk als voorbeeld, dat er geen geld
meer is voor afvalpremie. «Veel bedrij
ven hebben nauwelijks weet van de
economische voordelen van preventie
van vervuiling en afval. De overheid
zou daarom programma’s voor techni
sche assistentie moeten instellen. Zo
lang er geen serieuze pogingen in het
werk worden gesteld om expertise op
het gebied van preventie uit te dragen
via bijvoorbeeld cursussen en video-in-
structies, kunnen we niet verwachten
dat de afvalproduktie acceptab
men gaan aannemen», aldus Ht
Uit: «lota» nr. 11, 1988.
reid rijn enige vrije avond te spenc.
ren aan het uiteenzetten van z"“
ideeën in een interview. Zijn
schap vat hij samen in drie woorden:
Pollution prevention pays! De Neder
landse versie van deze leus allitereert
ook aardig: Vervuiling vermijden ver
in 1984 zag dc Cl
rers Association vs
ten geen heil in he
val en vervuiling,
duur en daarom kun j
tijd en geld insteken»,
men. Nu, vier jaar lat“-
Spaarlampen rijn zuiniger met
gie dan gloeilampen. U kunt daa
flink besparen m uw
Doordat spaarlampen zuinig rijn, rijn
ze ook beter voor het milieu. Gaat u
maar na. Voor het
een lamp is elekt
citeit wordt opgewekt in “centra
waarin steenkool, aardolie en aardj
worden verbrand. Daarbij komen i
verse schadelijke stoffen vrij die bij
voorbeeld zure regen veroorzaken. De
elektriciteitscentrales doen er echter
zoveel mogelijk aan dit te verminde
ren.
Overheid
De bovenstaande voorbeelden zou
den kunnen doen vermoeden dat pre
ventie van vervuiling niet weggelegd is
voor kleine bedrijven, omdat rij de
kennis, de apparatuur en de financiën
missen om onderzoek te doen. Volgens
Huisingh moet de overheid meer geld
beschikbaar stellen voor onderzoek
naar de preventie van vervuiling. De
onderzoeksresultaten zouden zowel
r grote als voor kleine ondememin-
beschikbaar moeten rijn. Verder
de overheid moeten voorschrijven
alle bedrijven een afvalreductie-
1 opstellen en uitvoeren. De voort
gang zou jaarlijks moeten worden ge
rapporteerd. Voordat het zover is,
dient er eerst wel een mentaliteitsver-
de overheid plaats te vin-
alle overheden in Europa
Het gebruik van energiezuinige lam
pen bespaart een hoop brandstof en
daarmee de consument veel geld. Maar
spaarlampen ontzien door hun lagere
energieverbruik ook het milieu.
Schone lampen
Omdat een lamp nu eenmaal elektri
citeit gebruikt, zorgt hij ook voor een
stukje milieuvervuiling. Hoe meer
elektriciteit een lamp gebruikt, des te
meer verontreiniging hij veroorzaakt.
voeren geen juiste afvalbeleid, vindt
Huisingh.
Voorkomen van afval heeft theoretisch
de hoogste prioriteit. Als dit niet mo-
*lijk is, moet worden onderzocht of
vv afval geschikt is voor hergebruik.
Wanneer ook dit antwoord negatief
lidt, kan het afval mogelijk worden
in een installatie waarbij
wordt gewonnen. Pas wanneer
onmogelijk is, kan het op een
'"orde manier worden ver-
gestort. In de praktijk zien we
"noriteiten volledig omgekeerd
**vt beleid van minister Nijpels
‘richt de hoeveelheid afval die
j wordt gestort te beperken,
t lijkt erop dat de hoeveelheid afval
nu wordt gestort, in de toekomst
worden verbrand. Milieuorganisa
ties hebben de minister gewaarschuwd
r de bouw van nieuwe verbran
dingsinstallaties, omdat hergebruik en
preventie van afval dan op de achter
grond raken.
Waarom besteden overheden zo
De spaarlamp gebruikt veel minder
elektriciteit dan een gloeilamp en is
dus minder vervuilend.
Veruit de schoonste lamp in het
huishouden is de «TL»-lamp omdat
het elekticiteitsgebruik van de «TL»
t ener- het laagste is van alle in het huishou-
«.udi daarmee den gebruikte lampen. Het meest on-
portemonnee. gunstig voor het milieu is de gloei-
uinig rijn, rijn lamp.
Wanneer uw spaarlamp is «opge
rand», kunt u hem beter niet in de
uilnisbak gooien. Doordat spaarlam-
een beetje kwik bevatten, kunnen
irden beschouwd als klein che-
i afval. U kunt uw kapotte spaar-
ipen samen met gebruike batterijen
verfresten op speciale inzamelde-
bij de chemocar inleveren.
«Hoe krijgen we vergunning
afval te lozen?» en «Welke
■31en moeten we treffen om zo gre
p mogelijk te voldoen aan de en
die de overheid aan afval de
i komt dan vaak uit op het
i installaties die de afval-
indelen vóór het wordt ge-
iuosu, ue zogenaamde «end-of-pipe»-
benadering».
«In de praktijk betekent dit vaak dat
vervuilende stoffen in de lucht in water
wordt gestopt en bepaalde behandelin-
ng dat maatregelen gen ondergaan. Vervolgens worden de
het milieu moeten schadelijke stoffen uit het water ge-
4haald om tenslotte te worden gestort.
Zo wordt er veel geld gestoken in tech-
nieken die de gevaren voor het milieu gen
weliswaar verminderen, maar uiteinde- dukt
lijk wordt het probleem verplaatst.
Luchtverontreiniging wordt waterver
ontreiniging en waterverontreiniging
Jt bodemverontreiniging», legt de
Amerikaanse hoogleraar met veel elan
Kengetallen zijn cijfers die het moge- yy at (joell we met kengetal
lijk maken op eenvoudige wijze een Q
eigenschap, bij voorbeeld van een pro- len
dukt te beoordelen. In het dagelijks le
ven worden voor i
tallen gebruikt.
Als de autoverkoper zegt«hij loopt 1
op 10», weet iedereen dat daarmee o
wordt bedoeld dat de auto tien kilome- autö’s om uit te maken of
ter rijdt op één liter benzine. De verko- niger of minder zuinig is
per gebruikt hier een verhouding om
iets te vertellen over een eigenschap
van de auto, namelijk over het benzi
neverbruik. Zo’n verhouding of ver
houdingsgetal noemen we een kenge
tal. In folders en tests worden nog veel
meer van dergelijke getallen gebruikt,
zoals voor de maximumsnelheid, de
remvertraging en de acceleratie.
Het weerbericht
Andere voorbeelden vinden we in het
weerbericht«de windsnelheidsver-
wachting luidt 3 tot 7 meter per secon
de» of «er wordt gewaarschuwd voor
westerstorm, windkracht 10». Ook met verhouding tot
deze kengetallen wordt een eigenschap Meer informal
aangegeven, waardoor rij die daarin de w“lst’ k°st
geïnteresseerd rijn precies weten wat
hun te wachten staat. Ook in de sport
wordt kwistig van kengetallen gebruik
gemaakt«Feijenoord speelde het
3-3-4 systeem», «de hoekschopverhou-
ding was 12-2 in het voordeel van
PSV», «Bernard Hinault reed met een
verzet van 54/14». In de verslagen van
ijshockey-, basketbal- en honkbalwed-
strijden worden vaak hele reeksen
fers (kengetallen) opgesomd, «v
leek niets maar de ingewijde alles zeg
gen over ploeg en spelers.
3edrijven die hun afvalproduktie
willen verminderen, moeten volgens
Huisingh eerst precies weten wat de
fabriek ingaat en wat eruit komt. Er
moet nauwkeurig nagegaan worden
welke hoeveelheden grondstoffen er Op
nodig rijn om een bepaalde hoeveel- delijkc
rofessor Do- heid produkt te maken. Tevens moet
a«r Environ- vastgesteld worden welke afvalstoffen
universiteiten er ontstaan en in welke hoeveelheden.
c‘“- Aan de hand van deze input-output-
balans kunnen er mogelijkheden voor
verbetering worden bedacht. Na afwe
ging van voor- en nadelen kunnen
veelbelovende technieken worden ge
test. Vaak blijkt dat er met betrekke
lijk eenvoudige wijzigingen veel kan
worden verbeterd. Deze methoden be-
isten meestal op hergebruik van af
valstoffen in het proces of gebruik van
goedkopere en minder giftige-J
stoffen. Huisingh verwijs^ m un w>-
band naar een grote stapel artikelen op
rijn tafel waarin successen op dit ge
bied staan geboekstaafd.
Drukinkt
Ter illustrat
gen gaat hij
jecten van Z\
hij als J-! -
op de proppen met ve
een polyetheencoating
renfoto’s rijn gedrukt,
ste druk
- voor
B.WV1». uat gemaakt is met inkt gen I
vermeldt hij enthou- zou c
bevat gewoonlijk orga- dat
ismiddelen die schadelijk plan
gezondheid en verdampen -
drogen Van de inkt. De firma in
dumpte in 1987 47 ton van de-
iddelenindet J'
De bodem is vervuild, het grondwa
ter zit vol stoffen die we liever niet uit
de kraan krijgen, en de lucht is ook wel
eens schoner geweest. Het moderne le
ven mag dan in veel opzichten aange
naam zijn, de prijs die we ervoor moe
ten betalen, is soms exorbitant hoog.
Nergens voor nodig, al die vervuiling,
vindt de Amerikaanse milieuprofessor
Donald Huisingh. Voorkomen is beter
dan achteraf opruimen, en is nog veel
voordeliger ook.
Het is een misvatting J -
die vervuiling van het milieu m<
voorkomen, altijd duur rijn. Bedrijven
kunnen handenvol geld besparen,
wanneer ze overgaan op produktiepro-
cessen waarbij een minimale hoeveel
heid afval ontstaat. In een fabriek die
nauwelijks afvalstoffen produceert,
wordt er economisch met de grond-
stoffen omgesprongen en is er relatief wordt
weinig geld nodig voor het verwerken Ameril
van het afval. De logica van het voor- uit.
komen is beter dan genezen is in dit Be
verband nog niet doorgedrongen tot
overheden en bedrijven in Europa. Het
accent van het milieuonderzoek zou
moeten verschuiven van het behande
len van vervuiling naar het voorkomen
van vervuiling.
it is de me~:-J-
Huisingh, hooglera
tal Sciences aan de i
(Verenigde Sta-
Hij is tevens
o van preventie
niging en reductie van af-
iber was hij enkele dagen
r werkbezoeken. On-
le agenda was hij be- lijk
ije avond te spende- wor.
n rijn ruste
bood- valst
?nken.
