5 3
ik
r]
5.
Bfï
Het verdwijnen van de
Tilburgse textielindustrie
De textielstaking van 1917
Willem van Mook
door
7
Kunstreis Rome
HG!
IJ
Laagste prijzen
Gordijnen
ien
X
k
i!
EN
©koppelmans
i Hoogste inruilwaarde Beste service
En 'bovendien uitverkoop div. showroommodellen
Donderdag 8 augustus 1985-pagina 7
DE TILBURGSE KOERIER
us 1985-pagina 6
-I
PRIJS 3.295.-
I factoren ter sprake brengen.
door Willem van
tielf
:hop jeer i
laor ben
n bij
als e
gingen met
KLEUREN-TELEVISIE
VIDEO-RECORDERS
Nu 895,-
ambare
ja,-Bh
OOK
ijk rustig
Dpend
en
Sony 8 mm movie
Nu 4495,-
r tussen de
Iter Hensen
Auto radio-cass.
Philips KMmmMaaaa
Sharp
Panasonic
Stereo 2x8 watt Hu v.a. 199,-
idem Incl. autoreverse v.a. 299,-
Blj aanschaf van VHS ree.
2 huurfilms gratis!
Ellips Video
Nu 995,-
ment
ter, F
571546y
IEK
TEL
1 hele sterke
moto
chine
negen
erd
s in lagen
Rome is
imenten,
paleizen,
tterende
drijs
dat
land s
kwam
van Wt
VHS-Betamax-VCC x--
Keuze uit méér dan 30 modellen
Betamax Hu v.a. 1295,-
VHS-Fisher Hu v.a. 1395,-
ben
- Ik ben
op de si
kom nie
vraogen
ken.
- Dus
ruiers,
Kalmer, dc
ie hij:
schijnt nog ’n vechtersbaas te
PORTABLE VIDEO
HIEUW
VHS-video $S|
movie
Panasonic Blaupun|rtPhl
Informeer naar onze scherp
concurrerende prijs
afst bed3°vannï.849,- Nu 11 99,-
a?stbed3<van2.l49,- Nu 1399,-
afetbeefvan 2.299,- Nu 1549,-
or 630,-
445,-
or 535,-
or 605,-
or 950, -
or 750,-
or 925,-
or 779,-
or 973,-
or 950,-
de
groot
alles
meer
i gooide nog
jk de mano-
hier voor
ko- land
schop weg,
smekende stem vre
at gauw
cetel mag
:nig sprong
ïtelladde. os
gestemd. Zijn vrouw
ziek. Zijn drie kleine
de nodige zorg. Om- nie
zwak was om het ’k h
J na mei
:haarse grondstoffen zo
-:*t meer mogelijk was
produktie te komen,
met een nijpend per-
st. annaplein 16. tel. 430617
Parkeren geen probleem
Portabel
kleuren TV v.a. 695,-
’18 bleef
ging het
sa tie,
de baas de
ze besmet. Met
,hij:
aa waiter mensen, met zouucr
want er was nog lang geen ge-
voor het springen van de ketel -,
sein gegeven tot de algemene sta-
g. Weldra hoorde men een zelfde
gierend fluiten over de gehele stad.
Ook de andere textielfabrieken lieten
stoom schieten, ten teken dat de sta
king uitgebroken was. Het werd een
oorverdovende gillende polyfonie: ze-
*;g stoomsirenes die urenlang gil-
bleven huilen, als een hoogge
stemd afscheid aan de arbeid. Pas toen
de dag in het westen verstierf werd het ken, maakte
stil in de verlaten ketelhuizen. Het was Elektriciteits-Cent
afgelopen, de arbeid lag neer... elders in de stad i
aan
ste jaren na
textiel veel
>m jij hier?... barstte me-
e los.
deur, meneer, zei Bart la-
ieven hadc
»tuur van «u
-ken. Griev
ue mobilisa
idelen gedist
bon verkrijgba
ersgezi
moesten
t bij ko-
-je de la-
cirkelfoto went dinsdagmorgen gemaakt bij de bushalte aan de Spoorlaan.
omcirkelde figuur kan op ons bureau de volgende prijzen komen afhalen: 10,- van de Tilburgse Koerier, 1 gratis service beurt door Ha-
botex-naaimachines, Ingenbovenlaan 303; 1 doos antiekwas tw.v. 7,50 van Het Nieuwtand Antiek, Nieuwiandstraat 34; 1 plantenbon tw.v.1
7,50 van Plantenkas Groenewoud. Stappegoorweg 277; een ijstaart voor 12 personen van Diepvriescentnim Ad Bertens, Ringbaan Oost 16;
1 waardebon voor haarverzorging tw.v. 10,- van dames- en herenkapsalon Ter Rele, Bemardusplein 22; 1 waardebon van 10,- voor resta
rt» Lucullus, Wandelboslaan 38; waardebon voor het slijpen van een handzaag van Gereedschap- en profielslijperij GPS, Ringbaan Oost 114a;
1 jaarabonnement van de Openbare Bibliotheek, Koningsplein 1; een waardebon voor 4 broodjes van Broodje Jantje, NS-plein, en een waar
debon voor een sorbet van Ijssalon Tropical in Hemelpoort. Op 1 augustus stond Linda Pulskens uit de Gildebroedersstraat 17 in de cirkel.
VHS C movie VCjJwE
(J.V.C.-produkt)
Nu 3695,-
Complete portable set
camera+recorder+acculader
+accu+draagriem Nu 3595,*
Nu alles (beperkt) voorradig!
Div. INRUIL port, video-apparatuur
voor Interessante prijzen
- 1 burg
I Wijlen de Tilburgsejournalist en Y3^ 19,7
J schrijver Willen van Mook hield i va
zich ook intensief bezig met de ge- dinsdagav
schiedenis van onze stad tabneken.
Hierbij publiceren wij van zijn
I hand een •historisch verhaal» over I
I de Tilburgse textielstaking van
-
s het en achtte
uisu. gauw hij de be-
van de loonsverlaging
hij naar een drukker,
i dinsdag op woensdag
pamfletten gedrukt,
aorgens, ;-
ïus jij bent een van die rooie op-
waarvan ik in de krant las?
Ben nie rood en ginne opruier.
’kBen lid van de vakbond «Unitas»
en mèn is opgedraogen u te vraogen de
loonsverlaging in te trekken, jao of
nee?
- Ach, prulleman, ’k heb niks met je
te maken. Er uit, of ’k schop je er uit.
- Dè nie, meneer, daor ben ’kzelf
bij.
En omdat de fabrikant van
opstond en
aannam, greep
riep uitdagend:
- Ge zijt wel ’ne grote bluffer, mar
as ge me aonraokt, raok ’k jou ook en
nie zuutjes. Kom mar op, bullebak,
lus oe gruun...
TELETEKST
51 cm - 30 kan.
arfst bed. van 2.148,- Nu 1 399,-
56 cm-30 kan.
afst. bed. van 2.298,- Nu 1499,-
66 cm - 30 kan.
afst. bed. van 2.348,- Nu 1 599,-
- Hoe kom
neer Antoine k
- Dur de dc
coniek.
- Maar wie heeft je gezegd dat je
binnen mocht?
- U zelf, meneer, U zee toch: bin
nen.
- Ja, maar je had je bij de boekhou
der moeten melden.
- Hoef ik nie, meneer, ik ben de
af..., af...
Bart wou z
van de arbeic
woede zag in
ver bleef hij steken.
- Wat? Hoef jij dat niet? En waar
ben je af? Wie ben je eigenlijk. Je
sluipt hier binnen als c Jr
met je knieën door je broek en je tenen
door je sokken.
- Dè lee nie aon mèn, meneer,
g’ons ’n fetsoenlijk weekloon liet v
dienen zou ’k ’nhele broek en L
sokken aon hebben, mar naaw hee
vrouw, die trouwens uv.
van den erremoei, geen centen om sa-
itas». Het bestuur jet te kopen.
ging akkoord - W... wat? Wil jij me hier komen
/an de fabrikanten, beledigen over lage lonen? Wat doe je
hier? Wie ben je?
Bart Stillekes, wèver hier
snelle Snoeck-getaawen en ik
om oe te beledigen, mar om te
de loonsverlaging in te trek-
Verbaasd had Bart geluisterd naar
de rede die Jan Sikkers op de protest-
vergadering van eergisterenavond ge
houden had. Het verslag er van stond
woordelijk in de «Nieuwe Tilburgse
Courant». De opstandige woorden die
waren voor Bart een openba
ring. Iets wat op de bodem van zijn
ziel sluimerde, werd plotseling in hem
wakker geschud:
•Kameraden», had Sikkers geroepen,
•maak je los van de gedachte dat je
moet berusten in Je ellendig lot. Be
schouwt de beschaving waarin je leeft.
Gedenkt ootmoedig de sociale pioniers
die voor ons het aanschijn van de samen
leving veranderd hebben. Zij hebben al
les getrotseerd om het leven voor ons
enigszins draaglijk te maken. Wij moe
ten hun voorbeeld volgen. Als wij straks
u.c van de hame- gaan staken dan is dat niet om te vol-
aambeeld de ploeger doen aan een wachtwoord maar om de
er op zijn getouw werkgevers te tonen, dat ze zich vergis-
ils men hier naar sen indien ze denken de produktie te be
heersen. Ze kunnen thans geen staking
hebben, want ze hebben te veel werk, dat
goed opbrengt. Daarom dreigt de Fabri-
kantenbond met banvloeken en uitslui
ting, maar ze doen niets. Ze kunnen het
niet, omdat wij het zijn die de produktie
beheersen. Wanneer de duizenden tex-
tielwerkers zich maandag aanstaande
uit de fabrieken terugtrekken en zij, met
dit éne gebaar, de vuren in de ketels
doen doven en de machines doen stop
pen, dan is door U het leven in Tilburg
niet minder doods dan op een verlaten
kerkhof. Wij zijn de verwekkers van de
welvaart, waarvan de fabrikantenfami
lies profiteren. Wij zorgen voor de kle
ding en zelf lopen we in lompen van ar
moede. Wij nemen daar geen vrede mee.
Wat zijn alle machines en alle fabrieken
van Tilburg waard als aanstaande
maandag de duizenden textielwerkers
zeggen: Wij staken! Toch zullen wij dat
zeggen als maandag vóór de middag de
Het onverschrokken optreden van
Bart Stillekes scheen zijn baas te impo
neren. Kalmer, doch spottend, ant
woordde
- Je i
zijn ook.
spoedde zich naar de machinehal,
waar hij de grote stoommachine en de
"’“toren deed stoppen. Toen alle ma-
v...aes stil gevallen waren, begaven de
negen vertrouwensmannen zich naar
hun afdelingen, waar ze luid de staking
uitriepen. Ze besloten hun proclamatie
met de typische Tilburgse waarschu
wing:
- Degenen die aon ’twerk durven
blijven worden hals, nek en nieren ge
broken.
AUDIO-APPARATUUR
Lx 10 watt incl. boxen Nu 495,-
Sansul audio systeem
DAT5002X35watt NU 895,-
Ploneer audio systeem
2x32 watt incl. Rack
Akai audio systeem
midi 2x32 watt NU 995,-
Ploneer audio systeem
midi 2x32 watt NU 895,-
PHILIPS-SHARP
Stereo-radiorec.
Nu 198,-
PHILIPS stereo
radio-rec., afneembare
boxen. 10 watt
Nu 298,-
WALKMANS
Philips - Sony-
Panasonic - Sharp
v.a. 99,-
Sinds de massale fabriekssluitingen van de laatste jaren zijn er maar enkele tex
tielbedrijven over in Tilburg. De grote meerderheid van de textielfabrieken is ver
dwenen. Hoe is dat gekomen?... vraagt men zich af.
In dit artikel wil ik in een kort overzicht een aantal
Jan Sikkers, die het in welsprekend
heid won van Jan van Rijzewijk, sprak
zijn toehoorders over een nieuwe tijd,
die stond aan te breken en die de ar
beider eindelijk het levensrecht zou ge
ven als volwaardig mens. Er moesten
wettelijke voorzieningen komen op het
gebied van de werkloosheid, ziektewet vouran
en ouderdomspensioen. Nog altijd hij las,
werd de arbeider, bij slapte in het be- ring. Ie
drijf, op straat gezet zonder een cent
uitkering. Ook bij ziekte of hoge leef
tijd niets, een onhoudbare toestand.
Jan Sikkers sprak over de arbeid zoals
men het te Tilburg nog nooit gehoord
had, op de volgende wijze:
•Het is door de kunst dat de arbeid in
het denken van de mensen de plaats in
neemt die hem toekomt. Eeuwenlang
beeldde de kunst de schoonheid uit van
de vrouw, de fierheid van de krijgsman.
Maar zijn de stoere beelden van de har
de werkelijkheid als die van de hame
rende smid op zijn
in het veld of de wever op zijn getouw
minder aangrijpend? Als men hier naar
de Beukenstraat gaat, kan men een gro
te vlasspinnerij zien. Van buiten mooi,
maar van binnen? Men ziet de vlasspin-
sters opdoemen in een witte walm van
stoom, een aureool van kronkeldampen
om hun gelaat, haveloos in de klamme
nachtmerrie van hun mistig bestaan.
Waarom schildert men deze taferelen
niet? De werksters en de werkers die
iedere dag door hun arbeid zorgen voor
rijk en arm, zij dragen de smart van de
wereld en maken haar welvaart. Om het
leven voor iedereen mogelijk te maken
riskeren ze soms hun eigen leven, niet
minder dan de strijders op het slagveld
Is er zuiverder dadendrang denkbaar?»
Zo wist Jan Sikkers zijn toehoorders
te bezielen en daardoor leden te wer
ven. Hetgeen van invloed was op de
stemming van de Tilburgse textielar
beiders, die acties voor meer loon be
gonnen te voeren. Om die met één slag
in de grond te boren kwam de «Til-
rgse Fabrikantenbond» in de loop
a 1917 met een stunt: Een loonsver-
van 10%. De maatregel werd
öivond, bij het uitgaan van de
fabrieken, bekend gemaakt en zou in
gaan de volgende maandag. Die be
kendmaking bracht grote verslagen
heid teweeg onder de Tilburgse textiel-
arbeiders. Ze voerden actie voor meer
loon, omdat alles veel duurder gewor-
den was. De lonen waren niet meer
voldoende voor het allemodigste le
vensonderhoud. En als antwoord
maakte de Fabrikantenbond bekend:
Loonsverlaging. Men hoorde gebrom
in vele talen, want ook de Waalse geïn
terneerden bromden mee.
Pioneer
Cass.-deck
Nu 269,-
Sansui
Verst. 2 x 35 W
Nu 259,-
AKAI
Verst. 2 x 32 W
Nu 189,-
AKAI Draaitafel
Nu 189,-
TECHNISCH BUREAU JOOSEN BV/ RADIO-TV 4
BENELUXLAAN 61 5042 WK TILBURG TELEFOON 013-670537 OP KOOPAVOND GEOPEND
«Was ’De Kleine’ er maar», dacht
Bart. «De Kleine» was een bijnaam.
Zo noemde het personeel de tweede
firmant: Frans Mutsaerts-Van Waes-
berghe die, in tegenstelling tot zijn lan
ge broer Antoine, klein van gestalte
was. «De Kleine» was goed voor het
personeel, zoals Bart in zijn alleen
spraak mompelde: «Meneer Frans
blaft de mensen tenminste niet af,
maar die is op reis», vernam Bart, die
het nu moet opnemen tegen «den Bul
lebak», zoals ze meneer Antoine, de
grote baas, in de fabriek noemen. Met
ontzetting dacht Bart aan de verant
woording die hij op zich genomen had,
maar hij had niet kunnen weigeren, het
lot had beslist.
Jan Sikkers hoorde
zijn tijd gekomen. Zo g
kendmakmg va
vernam, snelde l
In de nacht van
werden duizenden ro
die ’s woensdagsmorgens, bij het in
gaan van de fabrieken, aan de werkers
werden uitgedeeld. Het was een op
roep voor een grote openluchtvergade
ring, te houden die woensdagavond
om half negen op het Heuvelplein. Die
avond was een grote massa arbeiders
op de Heuvel bijeen. Met algemene
stemmen werd besloten de loonsverla
ging niet te aanvaarden, hetgeen sta
king betekende. De volgende maan
dag, tegen het middaguur, zouden af
gevaardigden van de arbeiders op alle
kantoren te Tilburg de fabrikanten
gaan vragen of ze bereid waren de
loonsverlaging in te trekken. Luidde
het antwoord «neen», dan werd Ogen
blikkelijk het werk neergelegd.
aangekondigde loonsverlaging niet inge
trokken is».
Bart had de krant met het verslag
van die rede voor zich liggen op het
deel van de aangeknoopte schering.
Telkens als meneer Pontzen, de weef-
meester, niet in de buurt was, las Bart
er een stukje uit. Hij wilde die woor
den goed in zich opnemen, om ze, in
dien nodig, te kunnen herhalen bij het
onderhoud dat hij met meneer Antoi
ne zou hebben.
Bart hoorde het niet. Hij was reeds ventig
op weg naar het ketelhuis, waar Walter lend b
Hensen, de machinist-stoker en negen
andere mannen hem, volgens afspraak,
stonden op te wachten. Walter Hensen
had Bart naar kantoor zien gaan.
Daarom had Walter uit iedere afdeling
een vertrouwensman laten roepen.
Tien mannen stonden in een halve
kring voor de grote stoomketel ge- tie
schaard. In hun midden stond Walter de
Hensen. Toen die Bart terug zag ko
men, riep hij reeds uit de verte:
- Hoe is’t, Bart?
- Alles stop! De loonsverlaging
wordt nie ingetrokken, schreeuwde
Bart terug.
Meer woorden werden er
mannen niet gewisseld. Walt,
Na de openluchtvergadering van de
staan, ue arbeiders op de Heuvel, kwam de Til-
de lonen burgse Fabrikantenbond in spoedzit-
tonden nog ting bijeen, die duurde tot diep in de
geen nacht. Ook het bestuur van de katho
lieke vakbond «St.-Lambertus» was
op die nachtvergadering genodigd,
maar niet de besturen van «De Een-
zel- dracht» en van «Unit
hun van «St.-Lambertus» ging akkoord
e het zo met de verklaring van de fabrikanten,
lies goed dat staking zonder overleg vooraf met
één man de Fabrikantenbond beschouwd zou
:ring. Het was Jan Sikkers, een worden als een «wilde staking». De
Twente, die in Tilburg was ko- Fabrikantenbond wilde die voorko
men werken. Hij was propagandist van men door een besluit van lock-out
de neutrale arbeidersvakbond «Uni- (-uitsluiting) uit te vaardigen. Dege-
staken, konden zich ontslagen achten.
Bart Stillekes, een wever van de tex
tielfabriek der firma A. en N. Mut-
saerts en Zn., aan de Gasthuisstraat,
was op een vergadering van de vak-
tas> bond «Unitas» door het lot aangewe-
ter’ zen bij zijn firma intrekking van de
j-e aangekondigde loonsverlaging te gaan
eisen. Hij was een van de zeventig af
gevaardigden van de arbeiders die die
maandagmorgen bij de directies van
de zeventig Tilburgse textielfabrieken
voor hun makkers moesten pleiten.
Bart was droef
as al wekenlang zie
leren misten de
t zijn vrouw te zwak was om het
auishouden bij te kunnen houden, liep
Bart er bij als een voddenman. Kapot
te sokken en de knieën door zijn
broek. Hij was bezig een nieuw stuk op
te zetten. De hele morgen had hij
«aangeknoopt». Beducht dacht hij aan
de boodschap, die hij zijn werkgever
zou moeten brengen: Intrekking van
de loonsverlaging of staking.
Enige minuten later, ongeveer kwart
voor elf, stond Bart op net kantoor.
Hij meldde zich niet bij de boekhou
der, zoals voorschrift was, maar klopte
aan de deur van het privé-kantoor,
waar hij meneer Antoine wist. «Bin
nen», zei een gedempte stem. Bart
nam zijn petje af, trok zijn klompen uit
en stapte op zijn kapotte sokken bin
nen.
Epiloog. - Door die korte maar
spontane staking, in alle Tilburgse tex
tielfabrieken tegelijk, was de machts-
demonstratie van de Fabrikanten
bond, die te hoog spel speelde, lam ge- 11
slagen. De plotselinge staking werd te
door de fabrikanten gevoeld als een
ramp, omdat er te veel werk was. Ze
dachten dat de arbeiders niet durfden
staken. Daarom ging de dreiging van
uitsluiting niet door en de loonsverla
ging evenmin.
In de eerste wereldoorlog van 1914-
Nederland neutraal, maar wel
over tot de algemene mobili-
s, welke de Tilburgse textielfabrie
ken voor meer dan de helft leeg haalde
aan personeel. Gelukkig kon hierin
reeds spoedig worden voorzien. Een
Belgisch leger van ruim honderddui
zend man, uit de streek van Luik, zag
zich begin augustus 1914 genoodzaakt,
achtervolgd door de grote Duitse over
macht, de Nederlandse grens over te
trekken en werd hier geïnterneerd. Tot
die geïnterneerden behoorden duizen
den vakkundige textielwerkers uit Ver-
viers, Dison en Ensival, die in Tilburg
konden komen werken, zodat hier het
nijpend personeelsgebrek ineens opge
lost was.
De machines in de Tilburgse textiel
fabrieken konden weer draaien, soms
dag en nacht, want er was geen gebrek
aan orders. Door de oorlog waren de
grenzen gesloten, waarmee de concur
rentie van buitenlandse wollenstoffen
uitgesloten was. Om te kunnen voor
zien in de binnenlandse behoefte aan
kledingstoffen en unifonnlakens werk
ten sommige textielfabrieken toen in
continudienst, twee ploegen van twaalf
uren ieder. Na aftrek van de schafttij
den moesten zowel de nacht- als de
dagploegen tien volle uren staan. De
werktijden waren dus lang, de lonen
laag. En sociale wetten bestonder
niet. Bij ziekte of werkloosheid
enkele uitkering.
In 1915 ontstond te Tilburg enige
sociale bewogenheid. Voordien had
den de Tilburgse textielarbeiders
den ontevredenheid betoond. Om
werk te behouden deden ze
goed mogelijk. Ze schenen all
te vinden, maar daarin bracht
verandering. Het was Jan Sikl
man uit T
men in de mode. De fabrikanten had
den het voorbeeld voor ogen: de licht-
gewichtkostuums, de jacks, en de spij
kerbroeken die in de States het kos
tuum en het mantelpakje reeds ver
drongen hadden. Tussen heren- en da-
messtoffen was zelfs geen onderscheid
meer, in hoofdzaak werden ze gefabri
ceerd uit synthetische grondstoffen,
zonder wol. De Tilburgse fabrikanten
zagen het niet, wilden het niet zien.
Om die nieuwe stoffen te kunnen fa
briceren moesten ze weer nieuwe ma
chines hebben, weer investeren, het
geen zonder ingrijpende veranderingen
in de organisatie van het bedrijf onmo
gelijk was. Misschien koos men daar
om de weg van de minste weerstand. T
De meeste Tilburgse fabrikanten ble
ven bij de ouderwetse degelijke wollen
stoffen, terwijl er een scala van geheel
andere fabrikanten voor in de plaats
gekomen was.
Indien men in 1960 te Tilburg meer
gelet had op de marktontwikkelingen
de prijzen van de gefabriceerde stoffen in Amerika, waar men toen reeds de
zwaar verhoogd moesten worden, het- nieuwe kledingmodellen fabriceerde in
geen de afzet belemmerde. Door die massa-produktie, als men toen hier die
hoge wolprijzen ging Amerika einde- nieuwe stoffen was gaan vervaardigen
1950, bij het begin van de Korea-oor- in samenwerking met de confectiefa-
log, van wollen op katoenen militaire brieken, dan zouden er enkele jaren la-
uniformen over. Voor de Amerikaanse ter niet zoveel fabriekssluitingen heb-
soldaten in Korea ging dat nog, maar ben plaatsgehad.
ook de Amerikaanse bezettingstroepen
>in Duitsland werden met katoenen
uniformen uitgerust. Hetgeen voor Til
burg weer verlies aan afzet betekende,
ant tot dan toe had het, langs inter-
e wegen, wollen stoffen kun-
jrteren naar Duitsland.
niet alleen Ame-
ging vervan-
i er mee. Het
textielin- voor ons o
i fluweel, niet alleen
ruime
maar Gv»
parken, piazza’
Deze zesdaagse reis zal begeleid
worden door de kunsthistoricus Drs. J.
Legrand. Per dag zullen er twee loca
ties bezocht worden, één ’s morgens en
één in de namiddag. De belangrijkste
ren, programmapunten zijn: Colosseum,
te Pantheon, Forum Romanum, San Cle-
velours van 100% mente,
wol en eleganter in ter> Pia:
niet zo d
Tstellend
die het wollen
ir het laatste is
worden als een «wilde staking
Fabrikantenbond wilde
men door een besluit van 1
(“uitsluiting) uit te vaart
tas». Vóór hem had een vrijgestelde nen die aanstaande maandag
van de socialistische vakorganisatie - =-•
«De Eendracht» tevergeefs getracht te
Tilburg leden te werven. De enkele le
den die toetraden werden echter door
de fabrikanten onmiddellijk ontslagen.
Men mocht toen in Tilburg nog niet
rood georganiseerd zijn. Bij «Unitas»
mocht het wel, al vertolkte Jan Sikkc
theorieën die even links waren als ó.v
van «De Eendracht».
Jan van Rijzewijk, toen de Tilburgse
propagandist van de katholieke «Gil
denbond», bespeurde onraad. Er
dreigde ledenverlies voor de katholieke
textielarbeidersvakbond «St.-Lamber
tus», die ook spreekbeurten ging hou- was a
den, hetgeen voordien nooit gebeurd kindt
was. De katholieke vakorganisatie dat 2
werd als «énig-mogelijke» voorgesteld, huisl:
Indien de arbeiders grieven hadden,
konden ze die bij het bestuur van «St.-
Lambertus» kenbaar maken. Grieven
waren er genoeg. Sinds de mobilisatie
waren alle levensmiddelen gedistri
bueerd, alleen op de
Hetgeen betekende dat arbeiders^
nen met veel kinderen honger n«.
lijden, of op de zwarte markt t
pen, maar dat kon niet vanwege
ge lonen.
Ook was er een begin van woning
nood. Sinds het uitbreken van de oor
log was er niet meer bijgebouwd. Er
waren geen materialen, terwijl er dui
zenden gezinnen bijgekomen waren.
Niet alleen de ruim drieduizend geïn
terneerde textielwerkers, waarvan een
groot aantal hun vrouwen en kinderen
over had laten komen, maar ook enke
le duizenden andere Belgische vluchte
lingen. Voor de huisbazen was het een
goede tijd. De huren
sprongen omhoog.
In de herfstvakantie organiseert de
Stichting Musische Vorming Tilburg
een kunstreis naar Rome. In deze stad
van waaruit lange tijd de wereld wer
geregeerd, ligt de geschiedenis in lage
voor ons opgestapeld. Maar R
i een stad van monur
pleinen, kerken en ps
ook van vele musea, schitt
zza’s en «mensen»,
sdaagse reis zal begele
>r de kunsthistoricus Drs.
Legrand. Per dag
ties bezocht worde
idag.
en z
on, Forum Romanum, San Cle-
II Gesu, Campidoglio, St. Pie-
iazza Navone en de volgende mu
sea; Villa Giulia, Museo Doria Pam-
phfli, Vaticaans Museum, Museo
Galleria Borghese, Museo Capitolino.
Voorafgaand aan de reis zal op het
centrum voor kunstzinnige vorming
Zouavenlaan 77 een tweetal bijeen
komsten georganiseerd worden waarin
werd het voor de Tilburgse tex- Rome historisch belicht zal worden,
ticlfabrikanten een puzzle hun machi- v°or alle verdere informatie kunt u
nes draaiende te houden. bellen naar: Centrum voor kunstzinni-
ging naar 1960. De vraag naar ge vorming Zouavenlaan 77, Tilburg.
i stoffen nam hoe langer hoe 013-68.43.33 of naar: Stichting Musi-
kwa- sche Vorming Tilburg. 013-420400.
:tiek was de werkne-
n eigen Arbeidsbeurs,
an meewerkte, weg te
naar Duitsland te deporteren
k in de munitiefabrieken. Op
itst, toen de Duitsers eindelijk
n dat ze de oorlog ginge"
ze de afschuwelijki™
Terwijl de verloren
Tilburg moesten wegtrek
ken ze nog gauw even de
itrale onklaar en ook
richtten ze grote ver-
De bedreiging werd op luid gelach
onthaald, maar alle arbeiders verlieten
gedisciplineerd de fabriek. Zelfs de af-
delingsbazen staakten mee. Alleen het
kantoorpersoneel bleef op zijn post.
Achter de ramen van het kantoor sloeg
het met verbazing de uittocht van het
fabriekspersoneel gade. De boekhou
der begreep er niets van. Het was goed
tien minuten voor halftwaalf, nog bij
na drie kwartier voor het middagschaft
uur:
- De fabriek loopt leeg, wat is er
aan de hand, vroeg hij. De
- Staking, riep de jongste bediende, 0e
die beter ingelicht was.
- Staking..., weerklonk de luid her
haalde roep door de kantoorlokalen.
De echo van de g
drong door tot het pr
meneer Antoine hoort
overstuur kwam hij
zeggen «de afgevaardigde sprongen. Hij balde i
eiders», maar toen hij de ten en stormde, met L-
t de ogen van zijn werkge- als een dolle stier, op de
kende stakers ir
mgebaren om de
ï“je eigenlijk. Je den, maar ze gingei
een voddenraper, ten hem door, zodj
-- onzacb’ ,—r' rl“ r
huis
As door
weekloon liet ver- nist, die ge.w
iele broek en hele stakers te voe£
mar naaw hee m’n - Stoken, 5
is al weken ziek is kan niet g
»eel werk.
- Te L
en ik gao. Ik ben ook stacker.
- Dan stook ’k zelf, brieste
baas, die de stookgaten van
opende en met een schop uit alle
macht steenkolen en op de vuren te
werpen. Walter Hensen keek grijnsla
chend toe en spotte:
- Ge doe-g-het glad verkeerd, me
neer.
- Hoezo?... hijgde de baas, die maar
kolen op de vuren bleef scheppen.
- Wel, hernam Walter tartend,
ketel had al te veul stoom toen ’t gr<
masjien nog draaide. Naaw stao
stil en de ketel hee nog veul
stoom gemaokt. Mar toch gooid o
meer kolen op ’t vuur. Kijk de mano
meter mar ’sdaansen. ’kWil er hie-
wel uit en zie ook mar gaaw weg te k<j-
zijn stoel men meneer, want de ketel stao op
een dreigende houding springen. Schaai uit mee oew stoken of
Bart die zware stoel en we vliegen de lucht in...
Geschrokken wierp
ials was ze
□mekende stem vroeg
- Laat gauw stoom schieten, Wal
ter, de ketel mag niet springen.
Lenig sprong Walter Hensen
de ketelladder omhoog en wipte I
op de ketel, waar hij de veiligheidskk
open zette en stoom liet schieten,
de weeromstuit klor1- -
J11WK vend gillend gefluit,
- Dè wor-de hier wel van woede, dè gehele stad tu m
w’in ons erremoei nog afgezet worren ren was.
mee tien persent. Gao dè deur of nie? had Walter Hensen, met zonder
- Dat gaat door, onherroepelijk. opzet - want er was^ nog lang geen ge-
- Dan is ’t ook onherroepelijk stao- vaar v
king. het s*
- Wat staking? Niks staking, er is tóng,
veel te veel werk dat klaar moet.
- ’k Gao de stacking afroepen, riep
Bart, terwijl hij heenging.
- Hé, wacht nou even. Hoor ’s...
galmende kreet
privé-kantoor en
,rde het. Geheel
J naar buiten ge-
dreigend de vuis-
het hoofd Omlaag,
t voorbijtrek-
in. Daarbij maakte hij
e mensen tegen te hou-
'~gen netjes opzij en lie-
iat hij met het hoofd
cht tegen de muur van het ketel-
botste. Hij werd er nog woester
en snauwde tot de stoker-machi-
die gereed stond om zich bij de
cers te voegen:
Stoken, Walter en draaien. Hier
kan niet gestaakt worden. Er is veel te
veel werk.
lc laot, meneer. Alles stao al stop
»ao. Ik ben ook stacker. Tot einde 1918 ging het goed, maar
Jan stook ’k zelf, brieste de grote toen kwamen de schommelingen op de
die de stookgaten van de ketel kapitaalmarkt, de keldering van de
en met een schop uit alle Duitse mark, de herwaardering van
steenkolen en op de vuren te andere valuta, het converteren van de
1. Walter Hensen keek grijnsla- Russische schulden en andere onver
wachte financiële rampen. Sommige
Tilburgse fabrikanten hebben toen
veel geld verloren. Even was er een
economische opleving, maar reeds in
1923-24 begon de malaise. Talrijke be-
jven hadden gebrek aan orders, om-
t de textielproduktie in het buiten-
steeds meer toenam. In 1929
i de klap op de vuurpijl: de krach
7all-Street, welke de hele wereld
economie ontwrichtte. De terugslag
Europa en dus ook voor Neder-
was catastrofaal. Mr. Colijn, die
toen minister-president was, trachtte
vast te houden aan de goud-standaard,
maar moest uiteindelijk ook overgaan
tot devaluatie van de gulden. In Ne
derland bestond grote werkloosheid.
Wel trachtte de regering te helpen
door werkverschaffing, maar toch
moesten tienduizenden gezinnen rond
zien te komen met een schamele werk
loosheidsuitkering, welke niet eens de
helft van het vroegere loon bedroeg.
Na de grote crisis kreeg de Tilburgse
textielindustrie tijdens de Duitse be- o
van 1940-44 grote moeilijkhe- want tot
leeds onmiddellijk na mei 1940 nationale w
e schaarse grondstoffen zo nen exporteren naar Duit
het niet meer mogelijk was Bovendien was het
“□1de produktie te komen, rika dat wol door katoen
men met een nijpend per- gen. Ook hier begon men
grootste uitvoerartikel van de t
dustrie was voorheen wollen fluw„
de «velours» in diverse kleuren, die
veel voor kleding gebruikt werd. Ook
in de meubelindustrie werd er druk ge
bruik van gemaakt voor de bekleding.
De mooiste velours kwam uit Venders
ist niet beter dan dat het al-
van zuiver wol gemaakt kon wo-
Doch na dat Amerikaans experi-
Ji6 katoenen uniforme-
vam de firma Gebrs. van Heek
ischede met een velours van 100%
.toen, sterker dan wol en eleganter in
acht omdat het niet zo dik is. Daar-
rde de bij is het kreukherstellend en wateraf-
sland, stotend, kwaliteiten die het wollen flu-
stoffen toen weel niet heeft, maar het laatste is wel
degelijker.
Na die invoerstop naar Duitsland en
exportmoeilijkheden met andere lan
den, werd het voor de Tilburgse tex
tielfabrikanten een puzzle hun machi
nes draaiende te houde
Het ging naar 1960.
wollen stoffen nam hoe langer
meer af. Geheel nieuwe stoffen
i tegen
boven
dsklep
“i. Van
lonk een oorverdo- zetting
d gefluit, hetwelk over de den. Re
en ver in de omtrek te ho- werden de
duur, dat h
tot een geregelc
Ook kampte me
soneelsgebrek.
De Duitse tactit
mers hier, via hun e
die daar slaafs aan o
halen en naar Duitsland te deporteren in de me
voor werk in de munitiefabrieken. Op bruik va
het laatst, toen de Duitsers eindelijk De moois«
inzagen dat ze de oorlog gingen verlie- en men wis
zen, bedachten ze de afschuwelijkste leen
wraakplannen. Terwijl de verloren ren.
Duitsers uit Tilburg moesten wegtrek- ment met die
ken, maakten ze nog gauw even de kwam de firma
—vKtriciteits-Centrale onklaar en ook Ensv'
elders in de stad richtten ze grote ver- katc"
nielingen aan. dracl
In de eerste jaren na 1945 leverde de bij is
Tilburgse textiel veel aan Duitsland,
waar de vraag naar kledingstoffen toen
zeer groot was. Dat duurde tot midden
1950 toen de zwaar gebombardeerde
textielindustrie in Duitsland weer her
steld was en de nieuwe machines in de
fabrieken konden draaien. Tilburg
moest toen naar andere afzetgebieden
uitzien.
Inmiddels had een fenomenale
hausse van de wolprijzen plaats, zodat
:nd, kwalit
niet heeft, maar
