KUNST
)uyr
Een ware en rare historie
>este,
jpste.
1
door paul vroom
Sandro Botticelli
De Lente
-
Een merkwaardig boek
De goede dood
IkaasbeMdca
Donderdag 4 april 1985 - pagina 9
DE TILBURGSE KOERIER
ig 4 april 1985-pagina8
i er
PAASMENU 1985
Kiwi met roquefort
Champignonsalade
>or
Heldere bouillon Célèstine
ftge-
id
tapijt-
Jtale
n tegen
mengen,
raat 10
Goede dood, Goede Vrijdag, want: het gaat Pasen worden
G. Witlox
HET REUMAFONDS GEEFT NIEUWE KANSEN.
LANDELIJKE COLLECTE II TOT 17 MAART
DE WARE EN RARf
HISTORIE
VAN HET LETTERZETTEN
EN VAN DE DAGBLADPERS
Ingrediënten
250 grs. champignons
1 citroen, bakje veldsla
1 bosje radijs, 2 hardgekookte eieren,
1 uitje, olie, azijn, peperzout
15 dl. melk
50 gr. bloem
zout, gehakte verse tuinkruiden
DE
EN.
?koesterd
iekte en
en
e-eeuwer.
Besterdring 155, Tilburg
de auteur
t ook het schilt
leze rubriek
1 door Sandr
ICHTEGALEN
i van ’t leven vrijwel niets
verwacht,
't Geluk is nu eenmaal niet te
achterhalen.
Wat geeft het? In de koude
voorjaarsnacht
zingen de onsterfelijke nachtegalen
Onderstaande recepten zijn steeds
voor 4 personen.
Ingrediënten
4 flinke kiwi’s 125 gr. roquefort
1 dl. slagroom
4 takjes peterselie
Borrelglaasje witte port
Pel de bananen,
rasp de schillen,
het citroensap
i in. 1
Geflambeerde Rum Bananen
pers de citroenen en
Leg de bananen in
en wrijf ze met
Haal ze vervolgens
bruine suiker en laat ze er
cuur in staan.
i of het is Pasen, vroeger in het katholieke
Paaszaterdag de berstensvolle snoeptrom-
Kipfilet Surprise
Geflambeerde Rum Bananen
zijn op w
vloeid is.
reld van
ren, was het
om dit boek t
DEN At
Ik heb
'e spreker dialogeert als het ware
de computer die, na goedkeuring
Lu_ •Euthanasie», dat vreemde Griekse woord, betekent letterlijk •de goede dood».
dgj. tGoed» en »dood», twee woorden die elkaar niet zogoed lijken te liggen. Als er iets
zoor ons eens kwaad toelijkt is het wel de dood, van jezelf of van een ander. Alle leven
heeft een drift om in leven te blijven, alles in de schepping kent de •struggle for live»,
een levensstrijd zelfs ten koste van een ander. De dood is en blijft een zwaar
gebeuren, dat we niet in wollige woorden verpakken mogen. Hij mag niet gek
of gezocht worden. Een les uit het evangelie: Jezus van Nazareth bestreed zie
dood
•De ware en rare historie van het let- paradijs i
terzetten en van de dagbladpers». 220 ^nj^.
blz., formaat 22x25 cm, gekoetst pa
pier 150 gr.,200 illustraties kleur en
zwart/wit. Onder linnen band met
goudopdruk. Luxueuze, g fi
de omslag. Met een woord vooraf a™
Herman Liebaers.
Uitg: De Nieuwe Uitgeverij
Vokaer N. V. te Brussel.
Ingrediënten
1,5 liter krachtige bouillon naar uw
eigen smaak
Voor het garnituur:
iteur van het
tmerAch
enkele malen
JÉ
75). Over
iar het
itgeverij
rschenen
I. Ettlinger
den. Door
’t Nationaal
Ingrediënten
4 stevige bananen
1 citroen, bruine suiker
25 gram boter, 1 borrelglas rum
2 dl. slagroom, 1 pakje vanillesuiker citroensap
door de b
een half t
Klop de slagroom met de vanillesui
ker stijf en zet koel weg. Smelt de
boter in de pan en bak daarin de
bananen rondom. Verwarm de rum in
een pollepel, steek aan en giet over de
bananen. Dien de bananen liefst
brandend op, gegarneerd met een ste
vige roset slagroom.
Ik had nog een klein staartje Sauter-
newijn staan die hier wonderschoon
bij smaakte...
Vrolijk Pasen.
Drukkers en uitgevers hebben zelden
visitekaartjes, folders voor het eigen
bedrijf. Het heet dat ze daarvoor
geen tijd hebben. Er verschijnen dus
weinig boeken over hun vak. Is er te
weinig belangstelling of wil men lie
ver dat er een waas van geheimzin
nigheid rond het vak blijft hangen?
Books are different» is een veel ge
hoorde en gedeeltelijk verkeerde
kreet
Des te vreugdevoller is het dan wan
neer er toch een goed vakboek of in
formerend werk verschijnt over het
realiseren van gedrukte boodschap
pen.
Een tijdje geleden verscheen aanvan
kelijk in het Frans en daarna in Ne
derlandse vertaling het fraaie boek
van Pierre Margraff: De ware en rare
historie van het letterzetten en van
de dagbladpers. Een boek voor lief
hebbers en specialisten, voor leken
en voor «gevorderden». Door zijn
fraaie uitvoering en de royale illu-
strering is het tevens een ideaal ge
schenkboek voor iemand, die in het
vak zit of als relatiegeschenk van
mensen van het vak aan hun klanten
en V.LP.’s.
uiteraard diens zoon Filippino Lippi,
wiens werk overeenkomsten vertoont
met dat van Botticelli) - maar tegen
het einde van de vijftiende eeuw liep
die waardering terug - ook vanwege
póli tiek-godsdienstige gebeurtenissen
in Florence. Bij zijn dood in 1510 was
Botticelli praktisch een vergeten man.
Zijn werk kwam eeuwenlang niet aan
de orde en wat wij nu vaak
beschouwen als kenmerkende
schilderijen uit de lente van de Nieuwe
Tijd bleef bijna drie en een halve eeuw
onopgemerkt, totdat omstreeks 1850
de zogenoemde Prerafaëlieten, een
groep schilders en schrijvers in
Engeland, onder meer teruggrepen
naar het schilderen van vóór Raffael
en zo ook Sandro Botticelli
herontdekten.
Het schilderij «La Primavera» is een
paneel van 203 centimeter hoog en 314
cm breed en hangt nu in het Uffizi-
Museum te Florence. Oorspronkelijk
werd het vervaardigd, waarschijnlijk in
1477, voor de villa van een neefje der
Medici-familie.
U moet zich dus voorsteUen dat de
figuren op het paneel vrijwel
levensgroot zijn weergegeven. Centraal
op de schildering, iets rechts van het
midden, staat Venus, de godin van de
liefde en ook van de lente. Boven haar
zweeft de geblinddoekte Amor met
zijn liefdespijl en -boog in de aanslag.
De manier waarop Venus is
weergegeven, doet veronderstellen dat
Voor wie het weder nog steeds te
koud vindt voor de tijd des jaars,
besluiten wij als troost, met een
gedicht van J.C. Bloem:
MET REUMA ZAKT DE GROND ONDER JE VOETEN VANDAAN.
UW HULP KAN DAT VOORKOMEN.
Ruim 300.000 patiënt op de been te houden. Door
lijden aan deze vaak véél te geven. Dan zorgt ’i'
300.000 Reumafonds dat reu-
>el hebben mapatiënten weer
vaste grond onder jE
hun voeten voelen.
Kiwi met Roquefort
Laat de roquefort met de room zacht
jes in een steelpannetje smelten.
Maak af op smaak en dikte met de
port zodat een romig sausje ontstaat.
Schil onderwijl de kiwi’s en snij ze in
dunne plakjes.
Leg de gesneden Kiwi, zoveel moge
lijk in de vorm gehouden, ietsje uitge
waaierd op een klein voorverwarmo
bordje. Giet hierover de warme
roquefort, versier met takje peterselie
en dien direct op.
’n Miniscuul glaasje witte port hier
bij smaakt voortreffelijk.
Guus van Etten is directeur
Reclamebureau Lenting en
Etten. Zijn werk brengt me»
mee dat hij vaak, soms r
per week aanschuift in restaurants
van diverse pluimage. Voor ’n een
voudige snelle lunchhap of ’n uitge
breid diner. Door die veelvuldige
kennismaking met het restaurantbe
drijf ontwikkelde Guus van Etten
een meer dan normale liefde voor
het culinaire gedeelte van het leven.
Al meer dan 10 jaar is hij enthousi
ast amateurkok, een hobby die
maandelijks gestalte krijgt via de
Cuisine Culinaire in Maasbree.
Met ingang van deze week verzorgt
Guus van Etten in onze krant weke
lijks de kookrubriek onder motto
’’Cuisine Normaal, mijn ideaal”.
Geen ingewikkelde kostbare menu’s
maar praktische smakelijke gerech-
ten, zoveel mogelijk gericht op het
seizoen. Deze week starten we welis-
waar ’n tikkeltje uitgebreid, maar
dat mag met Pasen...
Ingrediënten
600 gr. kipfilets, 1 rode, 1 groene en
1 gele paprika, 1 komkommer,
2 uien, 1 teentje knoflook, zout,
peper, paprikapoeder, thijm, oregano,
1 eetlepel bloem, boter en wat olie, 1
glas witte wijn, 1 glas cognac, schee:
je room.
«En ziehier, nu dicteert de menselij
ke stem de teksten aan de computer,
die een en al oor is en in de houding
gaat staan! Voor zijn microfoon en te
genover de video van een robot van
net type ’Voice Recognition’ (stem-
herkenning) spreekt de redacteur eerst
de codes uit die het programma van de
computer zuUen inschakelen.
Daarna dicteert hij de tekst van zijn
artikel die onmiddemjk op het scherm
verschijnt, zichzelf automatisch corri
geert, zichzelf in de bladvorm schikt en
zich uitvult volgens lettergrepen. Op
bevel van de spreekstem verschijnen
op het gekozen moment en de gekozen
plek de cursieve, Romeinse of vette let
ters.
De
met c
Champignonsalade
Zet ’n flesje droge witte wijn koud.
Pers de citroen uit en vermeng het
sap met wat olie, azijn en een fijnge
snipperd uitje. Breng op smaak met
wat peper en zout.
Snijd de schoongewassen champig
nons in dunne plakjes en vermeng ze
met de citroendressing.
Was de veldsla en schik deze in nest-
vorm op ’n klein bordje. Strooi hiero
ver de aangemaakte champignons.
Versier met partjes hardgekookte ei
en plakjes radijs.
Nu de witte wijn uit de koeling want
die smaakt hier prima bij!
vertenties is op explosieve wijze toegenomen en nog minder dan anders kunnen wij ons weerhouden passerende leden
van het andere geslacht na te loeren.
Amper ook is de lente begonnen en begint de natuur weer te ontluiken
Tilburg een der hoogtepunten van het jaar - zeker voor de jeugd die op 1
meltjes na veertig dagen vasten in luttele uren tijds placht te verzwelgen.
De lente - tijd om ook in de Koerier iets nieuws te beginnen, een rubriek over beeldende kunst waarvoor we de
orginele naam •Kunst» hebben bedacht - dank u voor het welverdiende compliment.
Het ligt in de bedoeling in deze rubriek elke week een schilderij kort te bespreken en daarbij ook aandacht te
schenken aan de maker van het kunstwerk en aan de tijdsomstandigheden waaronder het ontstond
Zo vaak dit mogelijk is, zal het besproken schilderij op de gepaste wijze, namelijk in kleur, worden afgebeeld; om
dit kostbare procédé zeer vaak te doen toepassen, dient u zich echter massaal tot de directie te wenden.
De lente borrelt, bruist, sist en woelwatert officieel sinds veertien dagen in de natuur en binnen ons - maar voor
ons gevoel is ze eigenlijk al begonnen op de dag na de Elfstedentocht. Het betekent dat u deze weken voornamelijk
doorbrengt, luisterend behalve naar de Matthaiispassion, live of via de televisie en de Messiah - naar voorjaarsmelo-
dieën: vooral La Primavera uit Vivaldi’s Le quattro stagioni is zo’n muzikale belichaming van de lente, maar ook Le
sacre du printemps, van Strawinsky, de Frühlingssymphonie van Schumann en Les quatre saisons van Milhaud
brengen ons in de juiste stemming, terwijl u intussen zit te lezen in Gorters Mei, in het Lente-eiland van Slauerhojf of
Wedekinds Frühlins Erwachen aanschouwend verschrikt constateert dat u de verkeerde voorstelling bijwoont. De
liefhebbers tenslotte kunnen wij Sonic Seasonings van de hedendaagse componist Walter Carlos zeer aanbevelen.
Voorzichtig raken we nu, rond Pasen, nog één gedachte aan.
Voorzichtig», want dit geloof is zo kwetsbaar in de rationele storm van onze dagen:
de gedachte aan een leven, dat geen beslissend sterven kent. Verre van ons het
fanatisme, waarmee soldaten van Iran en Irak de dood ingaan, zingend omdat het
-J’ s hen wacht. Het mag een tasten, zoeken zijn, een niet begrijpend geloof, een
len, een afgaan op de trouw van de God van ons leven, die zijn maaksel nooit
in de steek laat, ook niet over de dood heen. Gods eeuwig leven en eeuwige vrede
staan voor mensen open, sinds Jezus van Nazareth zijn geest beval in de handen van
zijn Vader, het leven uitging en het weer betrad Leven zonder sterven zou onzinnig
"geplastifiseer- zVn’ zeSSen ve^e schrijvers van onze dagen. Sterven zonder leven zou een gat zijn, de
■>ravooraf door zinneloosheid zelve.
door zijn meester de definitieve tek
sten overmaakt aan de dienstwillige en
ijverige fotozetmachine, die ze ter
stond belicht. En morgen zuUen de fo-
tozetmachines op hun beurt voorbijge
streefd zijn door de ’beeldzetmachines’
welke niet enkel de karakters maar te
vens de foto’s en lijntekeningen recht
streeks zuUen belichten op film, papier
en wat later op de offsetplaat.»
In een vlot geschreven en rijk geïl
lustreerd boek, dat borrelt van de hu
mor en daarom ook zo aangenaam om
te lezen is, beschrijft Pierre Margraff
de geschiedenis - zoals hij het zelf
noemt de ware en rare historie - van
het letterzetten en van de dagbladpers.
Een ware schat aan historische gege
vens geeft ons een duidelijk beeld van
wat er zich van in de oudheid tot op de
huidige dag op dit domein heeft afge-
De lente - La Primavera in het
Italiaans - heet ook het schilderij,
waarmee we deze rubriek starten. Het
is vervaardigd door Sandro di Marino
Filipepi, die algemeen bekend staat
onder de bijnaam Botticelli: dat is
Italiaans voor «tonnetje» en werd
door vader Mariano Filipepi eigenlijk
gebruikt voor het ronde broertje van
Sandro, maar al snel had de bijnaam
de plaats van de familienaam
ingenomen.
Botticelli werd in 1445 geboren te
Florence en stierf daar in 1510. Hij
was een tijdgenoot van Leonardo da
Vinci, die zeven jaar na Botticelli werd
geboren en maakte ook Michelangelo
en Raffael mee. Op grond van de tijd
waarin hij leefde, zijn we geneigd
Botticelli een renaissance-schilder te
noemen. Renaissance of
wedergeboorte is de periode tussen
circa 1400 en 1550 waarin - met name
in Italië - op vrijwel elk gebied van
wetenschap, kunst, politiek, religie en
krijgskunde zich de omslag voltrok
van de Europese middeleeuwen naar
de Nieuwe Tijd, de tijd waarin we ook
nu nog leven. De omstandigheden die
tot die renaissance in die tijd en op die
plaatsen leidden, zullen hier in de
toekomst nog aan de orde komen.
In Italië beleefde de renaissance
vooral haar hoogtepunten in de
gebieden ten noorden van Rome: in
Umbrië, Toscane, Venetië en Müaan,
maar ook in Rome zelf. Het Toscaanse
Florence of Firenze was een der
belangrijkste centra van wetenschap
en kunst van de toen bekende wereld.
Dat kwam niet in het laatst door
Florentijnse machthebbers, de leden
van de familie de Medici, die zelf zeer
actief de beoefening van kunst en
wetenschap in hun welvarende stad
staat bevorderden.
Door de tijd waarin hij leefde,
bestempelen wij Botticelli welhaast
automatisch tot een renaissance
kunstenaar. Toch ligt dat niet voor de
hand; zijn manier van schilderen doet
eerder aan de late gotiek denken dan
aan de renaissance terwijl zijn
onderwerpen en de manier waarop hij
zijn figuranten in het vlak neerzette,
zijn wijze van compositie, evenmin
«modem» waren, ook niet in zijn
eigen tijd. Hoewel Leonardo da Vinei
amper zeven jaar jonger was dan
Botticelli, noemt men hem een typisch
zestiende-eeuws kunstenaar er
Botticelli een echte vijftiende-
Wel was Botticelli tijdens het
grootste gedeelte van zijn loopbaan
een gevierd schüder (hij had het vak
geleerd bij Fra Filippo Lippi en kende
Toch zullen we zo nu en dan het sterven recht in de ogen moeten kijken om het niet-
goede van de dood om te smeden tot een zekere goedheid en vrede. Je manier van
leven kan je manier van sterven worden. Ons omgaan met het sterven van een ander
kan voor hem de angel uit de dood trekken, een open hartelijke liefde, die alles geeft,
irouwe aanwezigheid en oprechte zorg, een aanreiken van verlichting en
bemoediging een begripvol meegaan door de pijn en de angst heen, ze doen
wonderen om de dood tot vrede te maken. Het gelaat van een dode kan een
e vrede uitstralen. De vrijdag waarop Een van ons stierf, noemen we om
zelfs Goede Vrijdag».
En we kunnen dan ook uit de brede
waaier van lovende recensies, die in de
nederlandstalige en franstalige pers
verschenen, uit ganser harte onder
schrijven wat mevrouw Lucienne Lv-
cas-Schepmans in «Het Rijk c
Vrouw» aanhaalde: «Al wie zich voor
het geschreven woord interesseert,
vindt in dit boek over de geschiedenis
van het letterzetten en van de dagblad
pers een bron van gegevens die zo fa
scinerend verwerkt en zo bijzonder
goed gefllustreerd zijn, dat men er al
tijd opnieuw zal naar teruggrijpen. Een
uitzonderlijk boek, vol charme, humor
en poëzie, geschreven in een krachtige
stijl en met een technische juistheid
waarop de auteur terecht tier kan
zijn.»
Inderdaad, Pierre Margraff mag fier ongelofelijke
zijn op wat uit zijn vloeiende pen ge- dje vretje zelf
En voor ons, die tot deze we-
het boek en drukpers beho-
t een verrijkende belevenis
te kunnen lezen.
Reuma. Ruim 300.000
Nederlanders lijden aan deze vaak
zeer pijnlijke ziekte. Ruim 300.000
mensen die soms het gevoelK -
dat de grond onder hun voeten
wegzakt. En leven met twijfels;
kom ik in een
rolstoel terecht?
U kunt helpen
een reuma-
Het Nation
Heldere bouillon Célèstine
Roer van de gezeefde bloem, de melk,
het ei en ’n beetje zout een glad flens
jesbeslag. Bak er op een zacht vuur 2
flensjes van. Voor het flensje in de
pan gestold is, de fijngehakte tuin
kruiden er overheen strooien (peterse
lie, bieslook en kervel).
Snij de flensjes in dunne slierten.
Maak de bouillon goed heet, verdeel
de flenzen sliertjes over de voorver
warmde koppen en giet er de bouillon
overheen.
Strooi de overgebleven gehakte tuin
kruiden eveneens over de bouillon.
Kipfilets Surprise
Paprika’s schoonmaken en in blokjes
snijden van ca. 1,5 cm. Water aan de
kook brengen en de blokjes 2 minu
ten pocheren. In zeef uit laten lekken.
De kipfilets in grove blokjes snijden
ieut- (groot satéformaat), bestrooien met de
kruiden en de paprikapoeder, aanbra
den in hete boter met ’n scheutje olie
tesamen met grof gesnipperde uien
en teentje knoflook. Als de blokjes
kip flink bruin zijn het braadvet ver
wijderen (b.v. in zeef laten uitlekken).
De blokjes kip nu terug in hete
braadpan, bestuiven met bloem, af
blussen met witte wijn, 1 glas cognac
en room. Deze massa aan de kook
brengen. Inmiddels de komkommer
in kleine blokjes snijden (zaad verwij
deren) en tesamen met de paprika-
blokjes luchtig door de kipmassa
mengen, 5 minuten goed doorwar
men. Van het vuur afin vuurvaste
schotel en direct opdienen.
Hierbij rijst serveren.
Een stevig glas rode wijn is hierbij op
z’n plaats. Probeert u eens een Rioja.
Voortreffelijk.
over het gewaad van Primavera-Flora
heenslingeren tot over de bodem,
wordt eveneens Lente of Flora
genoemd en ook wel, soms, Chloris,
een nimf die, alweer, tot symbool dient
voor de lente. De wat grauwe,
fladderende figuur uiterst rechts is
Zephyrus, de (god van de) westenwind
en een voorbode van de lente.
Zephyrus blaast het meisje voor hem
aanminnig toe en verricht hiermee het
enige «sociaal contact» dat de
schildering toont; alle andere figuren
bevinden zich op het paneel als het
ware zonder zich om de andere te
bekommeren.
Voor wie zich verder wil verdiepen
in persoon en werk van Sandro
Botticelli en zijn tijd, is er weinig
informatie in het Nederlands te koop.
Wel zijn er in vroeger jaren belangrijke
werken ook in het Nederlands
verschenen. Klassiek en na 125 jaar
nog steeds niet geëvenaard is het
standaardwerk over de renaissance
van Jakob Burckhardt, De cultuur der
Renaissance in Italië, ooit in de
Prisma-reeks verschenen alsmede, in
groot formaat, bij De Haan. Wie een
moderne visie op de kunst van de
renaissance wil lezen, zal in het Engels
verder moeten. Zeer leesbaar is
Michael Levey, Early Renaissance
(19794), verschenen als Pelican Book,
evenals het niet meer verkrijgbare
vervolg High Renaissance (1975)
Botticelli is nog wel verkrijgbaar
bij de Londense kunstuitgeverij
Thames and Hudson verscl
Botticelli van L.D. en H.S.
(1976), terwijl vooral ook om
kwaliteit van de reprodukties
onvolprezen zijn de SKIRA-uitgaven,
vaak zowel in het Frans, als in het
Duits en het Engels uitgebracht. (Voor
tips omtrent verkrijgbare SKIRA-
deeltjes houdt uw verslaggever zich
van harte aanbevolen). Onder de titel
Botticelli verscheen in de SKIRA-
reeks een monografie door G.C. Argan
(Genève, 1957).
speeld en hij aarzelt niet om ook in een
autentieke science-fiction stijl de toe-
komst te schetsen. Wat de werkelijk-
heid ons op dit gebied voorbehoudt
blijft natuurlijk een raadsel.
De grote verdienste van d
schuilt er volgens ons in dat hij er op
een schitterende manier in geslaagd is
om deze stof, die voor leken wellicht
saai en dor zou kunnen lijken, een ziel
in te blazen en het aldus toegankelijk
te maken voor iedereen, zodat wij het
warm kunnen aanbevelen.
zij zwanger is; deze manier van
schilderen van vrouwenfiguren was in
de late middeleeuwen echter
gebruikelijk (en vormt weer een
argument tegen het bestempelen van
Botticelli tot «typisch» renaissance
kunstenaar).
Evenals de andere figuren in «La
Primavera» lijkt Venus eerder over het
grastapijt te zweven dan dat zij
eroverheen schrijdt. Kenmerkend voor
de stijl van BotticeUi zijn naast de
langgerekte figuren ook de lichte
gewaden waarin de personages gekleed
gaan alsmede het gebruik van tere
tinten die afsteken tegen het
donkergroen van de weide en van de
sinaasappelbomen op de achtergrond.
Op één na hebben aUe figuren direct te
maken met de lente. Alleen Mercurius,
de god van onder meer kooplieden en
dieven, links op de schüdering, is
slechts zijdelings met de lente in
verband te brengen: als godheid over
de meimaand. Astrologie was populair
in het Florence van die dagen. Ook
was Mercurius de leider van de drie
Gratiën, die tussen Mercurius en
Venus een lentedansje uitvoeren.
De Gratiën vormen het
onafscheidelijk gevolg van liefdes- en
lentegodin Venus. Rechts van Venus
zien wij allereerst de verzinnebeelding
van de Lente ofwel Flora, de
naamgeefster van het schilderij. Het
meisje naast haar, uit wier mond de
bloemen opbloeien die zich vervolgens
