Wl
Tilburg
in de oorlog
Éió*
Drie beschermde
stadsgezichten in Tilburg
Fronl
4l
If
Hofstede «De Blaak» moet
wijkcentrum worden
9.95
enkaastweeis-
Goirkestraat,
Wilhelminapark,
Nieu elandstraat,
Oude Markt
Uw balkon
hele jaar groen
tapijt
met:
Balkon Gras
©koppelmons
albijonsgeweestf
HcaasboNolw
r METMRSSERT
omdat kaas
DE TILBURGSE KOERIER
Donderdag 24 mei 1984 - pagina 7
i 1984 - pagina 6
O
ml
I **«L
door Paul Vroom
Vervolg van blz. 1
A^NOLU MtIJBK
VOOR HET
(wordt vervolgd)
lan-Melis
H128
Goirkestraat.
Wilhelminapark.
(Theo van DRUNEN)
alles
VADERLAND
nastre
voor
Een voorbeeld van weerzinwekken
de nazi-propaganda.
YANKEE - ENGELSMAN BOLSJEWIEK
DANSEN NAAR DE PIJPEN
VAN DE
len zich rond
jergiers, han-
a*-» nntnriLLo
Bin-
juiten
Kamerbreed
sd ruk werk
erij hedi
62-(013) 431406
Blaakhofstede:
zeldzaam
vakwerk...
IUDER-
KND-
EN
todellen en
1 koos bol ktka
Besterdring 155, Tilburg
(Lekker grassig. Nooit drassig)
'EN v.a.
i 39,50.
Tijger,
i, kregen te
klandizie 1
voortgezet
opge-
rjaren
ront»
ak men sen
jai wi Klaart
succes in
sgelijk zijn gering
grote rivieren.
□pel Kadett 1974,
551895.
RAT1ES Gar.
jsterstr. 22B, tel.
Zwart Front-leider Arnold Meijer
beschouwde zichzelf kennelijk als
een voorbeeldig vaderlander.
Verbouwing
Erf
noeg.
reerd
voor nodij
zogenaamc
richt, r
bij elkt
voer
st. annaplein 16, tel. 430617
Parkeren geen probleem
r in
l misschien
Tilburg en
jeringe aan-
i vieren.
LHOEZl
:omatten
'de
49.
Ford Fiesta 1100
met., getint glas,
i uitst. staat, 1ste
Aug. 1981. Tel.
Meijer
i al dat
i voor
rond van
i schet
ter ver-
st. annaplein 16, tel. 430617
Ruime parkeerplaats
Besterdring 155, Tilburg
ENSKRACHTtGï
<EN NEDERLANDER
werd er
getrom-
chter een
nmissie
Blaak-
van uw auto ma-
jl u wacht. Ook in
Verfhandel Willy
Oude Markt 14,
>ij de kerk van het
VW Kever, zeer
irede banden, bj.
1.435778.
D. ZILVER
ILÉ SIERADEN
sn Constant
'ingsringen
300 modellen
CLOKKEH
(ORTING
iar garantie
?s en graveren
jen atelier
kundig en zeer
g in prijs
iwelier
LWEISS»
ran lersel
Leo XIII 29
>on 432629
tlzen-dealer
VOOR NIEUW -NEDERLAND
IN MElIW-BtIROPA
Een eendrachtig Nederland in een eendrachtig Europa
Wat beteekenf dat?
MACHT
ARBEID
VEILIGHEID
VOOR ALLE WELWILLENDE EN LÉVEt
EUROFEïSCHE VOLKEREN EN VOOR ÉLK®
ONZE
SdWepebouw®., Induffelen,
Agenfeurs, Bouwmeesters,
Kunstenaars, Geleerden,
Ambtenaren en Kanloorbedienden,
Kooplieden, eras.
ZULLEN WERK TE OVER VINDEN.
hc)
h
plaatselijke
ioeg titels van boeken
uw geschiedkundig
1 kunnen bevredigen.
Eén van de zwakke punten van Ar
nold Meijers beweging was de organi-
het satie. In Tilburg, met 586 leden verre
weg de grootste afdeling van Natio
naal Front, was de partij-administratie
een dusdanige janboel, dat de leider
hoogspersoonlijk moest ingrijpen en
5 de Hilvarenbeekse afdelingsvoorzitter
celijk ho- in Tilburg als sterke man werd gepara
chuteerd.
hemels met
garantie (in alle
isen). Bezoek
s speciale
owroom. Volop
te, goede
rlichting.
estudio
ndag
jg, Tilburg
63383/358899
ndag...
ag meer zon
uw geld
Op het matje
Aanhangers van Zwart/Nationaal
Front moesten daarom maar al te vaak
bij pastoor of kapelaan op het matje
komen en aanhangers van Arnold
Meijer die aan katholieke instellingen
leverden, kregen te horen dat ze niet
meer op klandizie behoefden te reke
nen bij voortgezet lidmaatschap van
Zwart Front. Broodroof dus door de
moederkerk, waar we, gezien de Ita
liaanse achtergronden van Zwart
Front/Nationaal Front, wat van opkij
ken.
rfpacht alleen is echter niet ge--
Tg. In 1983 werd daarom een
ide TON-kommissie opge-
met het doel om 100.000 gulden
<aar te krijgen. In april vorig jaar
;rde de TON-kommissie de eerste
aktie: er kwam een groots opgezette
Open Dag. Verder organiseerde men
een loterij, een dierendag
War.
Wanneer de Heikese kerk precies
~ïbouwd is, valt moeilijk te achterha-
>v.i. Wel weet men dat tussen 1430 en
1483 de oude kerk werd vervangen
door een grotere. In 1595 werd die
kerk door de Spanjaarden in brand ge
stoken maar later weer hersteld. In
1629 werd na de val van Den Bosch de
kerk toegewezen aan de protestantse huys» geir
kerk. In II
Succes
Meijer had zijn hoofdkwartier
^isterwijk en dat verklaart missch
zijn
i tege
jt® Al was dan de aanhang van Zwart
Kg Front in Tilburg tamelijk omvangrijk,
zeker vergeleken met de alom verguis-
de N.S.B., toch kreeg men het tijdens
de bezetting zwaar te verduren. Met
name de neutrale opstelling van de ka
tholieke kerk verkeerde in een ronduit
afkeurende houding de kerk had een
ideale beweging gevonden in de Ne-
derlandsche Unie, die dan ook op haar
volledige steun kon rekenen.
HpoH- .fefe de ewriden phjkken
begaaid kundig volk Hel Mi een eigen M. «j» Kr.
en rijn p.oduclen «dhn «en eenegeeW, rn.eh.ip
daardoor welvarend guropa gevraagd worden.
STRIJDT MEE H
WORDT
Niet negatief
Maar dat komt dan ook door de er-
varingen die wij en/of onze (groot) Hf
ouders tijdens de oorlog hebben opge-
daan. In de twintiger- en dertiger jaren HrZ
hadden begrippen als «Zwart Front» Bc
en «fascisme» lang niet die sterk nega- Hl
tieve geladenheid van latere jaren. In- K't
tegendeel, voor nogal wat intellectue- H|
len bezat het fascisme van Mussolini H|
een modieuze aantrekkingskracht, de
glamour van het nieuwe en het frisse
en bovenal de betovering van het alter
natief voor de socialistische en com
munistische ideologieën die de dicta-
tuur van het proletariaat nastreefden
geen prettig vooruitzicht voor veel in-
tellectuelen uit de middenklasse.
Achtergrond
Dat was dus de achtergrc
Zwart Front die we even wilden
teneinde het lieflijke mos de
lijking niet al te zeer over de ware
:hiedenis heen te laten woekeren.
z^wart Front was zeer opgebouwd
t ondom het leidersprincipe. Zijn lei
der, Arnold Meijer, was ook een sterke
persoonlijkheid, in tegenstelling tot
zijn N.S.B.-collega Anton Mussert.
Vervolg van blz. 1 gen
samenkomst van zoveel belangrijke
wegen kon natuurlijk niet zonder ge
volgen blijven. Rond 1750 was de om
geving van het Wilhelminapark gro
tendeels bebouwd en nagenoeg aan
eensluitend. Er was een schoolhuis, er
woonde een dokter en een heel- en
vroedmeester en er was van 1827 tot
1837 het eerste ziekengasthuis van Til
burg. In 1837 verhuisde het zieken
gasthuis naar de Locht en het is niet zo
moeilijk te raden waar de naam
Gasthuisring vandaan komt. Er waren
verscheidene herbergen, o.a. de Rode
Haan en de Zwarte Leeuw. In 1812
was er al melding van een synagoge
daar ter plaatse.
In de 17de en 18de eeuw woonden
vooral welgestelden in de directe om
geving van het Wilhelminapark. In het
begin van de twintigste eeuw werden
veel oude huizen vervangen door stati
ge nieuwbouw. Bekende Tilburgse ar
chitecten kregen daar opdrachten zo
als de Beer, Donders en van Hoof; de
verstedelijking kreeg meer en meer
vorm. In het najaar van 1879 werd be
gonnen met de aanleg van het huidige
Wilhelminapark. Daarvoor was het
ruimte die beplant was met iepen en er
waren verschillende waterpoelen die
dienden als brandkuil en spoelwater
leverden voor de wolindustrie. Het
ontwerp voor het park werd gemaakt
door L. Springer, een Amsterdammer
die onder meer de Haarlemmerhout
herinrichtte. Op 12 september 1898
werd het park feestelijk geopend door
de toenmalige burgemeester J.F. Jan
in drie breedtes
100 cm breed 21,- p. mtr.
133 cm breed 28,- p. mtr.
200 cm breed 42,- p. mtr.|
«De Blaak» is de naam van de oude boerderij in de gelijknamige Tilburgse wijk.
Deze boerderij - of liever «hofstede», want die sjieke benaming verdient het
bouwwerk zeer zeker - moet behouden blijven. Daarover zijn de buurtbewoners
het eens, alsook over de bestemming van «De Blaak», namelijk als wijkcentrum.
Om de noodzakelijke verbouwing echter te kunnen bekostigen, is er veel geld no
dig. Er is reeds 40.000 gulden opgebracht door het voeren van verscheidene akties,
maar dat is niet voldoende. Daarom heeft de Stichting Behoud Blaakhofstede be
sloten een «tegelaktie» te gaan voeren. Er worden in het komende jaar 6 verschil
lende tegels met afbeeldingen van oude Tilburgse boerderijen geproduceerd.
minderheid. Pas in 1824 kregen de ka
tholieke Tilburgers weer hun Heikese
kerk terug. Tussen 1827 en 1829 werd
de kerk gesloopt behalve de toren, en
vervangen door de huidige kerk. In
1895 werd de toren vernieuwd en het
front van de kerk verbouwd tot wat
het nu is. In 1681 werd er een «Raad-
l-smaakt in een deel van de
in 1849 werd aan de zuidzijde
van de Oude Markt door de Tilburgse
architect H. van Tulder een nieuw
raadhuis gebouwd dat in 1971 werd af
gebroken.
In de 17de eeuw vestigde
de markt steeds meer herbe o
delaren en kooplieden, een ontwikke
ling die ook in de Nieuwlandstraat
plaatsvond. In de 19de eeuw verandert
het straatbeeld door de modernisering:
de opkomst van de industrie. Er ver
schijnen grote kantoren en ondeme-
mershuizen, iets wat nog steeds weinig
veranderd is.
IE aan uw auto,
l bij ons terecht,
tornerk maken wij
tr, in pot of spuit-
in we ruim gesor-
grondmaterialen
lt, Everjachtstraat
meer. Binnen een half jaar i
ruim 40.000 gulden bij elkaar
meld. Toen was de vaart er eet
beetje uit. Daarom werd de komt
omgedoopt in Stichting Behoud E
hofstede en die stichting kwam on
langs met het idee om een «tegelaktie»
te gaan voeren.
Tegelaktie
Hoe zit het nu pi
'gelaktie? Ton Brekeli
ge tuin- en landschapsarchitekt vu
vens voorzitter van de Stichtir*
houd Blaakhofstede, doet het c..„
de doekjes: «We hebben eerder e
een aktie gevoerd, waarbij mensen
een donatie gaven, hun naam later op
een t:“,xSX -
zouden
done*-”
ze Ev»v
zouden
op he
ding
ken. Maar één tegel is
bovendien heeft en had
dere karakteristieke boer
om besloten wij c
Het óp de fun- en op een ‘egel te gaai
iten van die eerste boerderij zijn delijk zijn er dat 6 gew.
.^Jiofstede bouwen, bestaande uit Boerderij Fouchier,
i jachthuis, een boerderij-gedeelte Blaak,
twee stallen. De fraaie jachtkamer ye> de^
len met 17de-eeuwse
tegels en de lambrize-
t eikehout afgezet. De
t gekarakteriseerd door
oog springende vakwerk,
voorbeeld, bestaande uit
stijlen en regels met steens
:n betonplaatvulling.
’ebouw is niet alleen mooi,
maar ligt tevens in een fraaie omge
ving, half verscholen tussen de bomen.
Men spreekt wel van de «groene long» dig begonn
van de woonwijk «De Blaak». Daarna zal
Behoud
Toen de moderne wijk «De Blaak»
in 1979 uit de grond werd gestampt,
was er eigenlijk meteen al behoefte aan
een wijkcentrum. Er werd toen over
wogen om de oude boerderij af te bre
ken en er een nieuw wijkgebouw voor
in de plaats te zetten. Maar de ge
meente-had geen geld voor zo’n nieuw
bouw en eigenlijk was iedereen het er
over eens, dat de fraaie boerderij
moest blijven. Daarom riep de wijk
raad een werkgroep in het leven, die
zou gaan zoeken naar een goedkopere
oplossing om van de Blaakhofstede
een wijkcentrum te maken. De werk
groep had de Stichting Hofstede «De
Blaak» in 1983 en kwam met het idee
om de boerderij - die eigendom van de
gemeente is - in erfpacht te geven aan
een horeca-uitbater. Op die manier
zouden de jaarlijkse kosten bestreden
kunnen worden.
Inspraak
Voor de drie beschreven stadsge
zichten het tot beschermd gezicht ge
bracht zullen hebben, zal er nog heel
wat besproken en beslist moeten wor
den. In Tilburg is al veel waardevols
verloren gegaan, we hoeven maar kort
in de geschiedenis van onze stad terug
te gaan om uit te komen bij een burge
meester die het een en ander heel wat
anders inschatte dan de bestuurders
van nu dat doen.
Bent u geïnteresseerd in de geschie
denis van de drie beschreven stadsge
bieden en in de inspraak, dan moet u
eens contact opnemen met het ge
meentelijk informatiecentrum. Zij
kunnen u daar zeker verder helpen en
Oisterwijk »u
een deel van i
omstreken en
hang boven de grot
Overlegmaatschappij
Zwart Front ging, net als zijn Ita
liaanse voorbeeld, uit van een maat
schappij die werd geordend door
voortdurend overleg tussen de maat
schappelijke klassen, niet door klas
senstrijd en ook niet door onderdruk
king van de arbeiders door de werkge
vers. Zo valt de steun te verklaren die
Zwart Front gaf aan de textielstaking
van 1935, die een rechtstreeks gevolg
was van de door de werkgevers toege
paste voortdurende loonsverlagingen.
Door deze partijkeuze had Zwart
Front in Tilburg een flinke aanhang
onder arbeiders, kleine ambtenaren en
middenstanders. Een belangrijk deel
van het landelijk stemmenaantal voor
het Front bij de Kamerverkiezingen in
1937, was in Tilburg uitgebracht.
Sterker dan NSB
De aanhang was hier vele keren gro
ter dan die voor de N.S.B. Zo moeten
we ook de neiging onderdrukken de
Tilburgse kiezers van voor de oorlog
een brevet van anti-fascisme uit te rei
ken op grond van het lage, ver bene
den het landelijk gemiddelde verkeren
de, aantal N.S.B.-stemmers. Tellen we
er immers het aantal -
uitgebrachte stemmen bij op, dan zien
we dat de fascistische partijen geza
menlijk in Tilburg meer aanhang had
den dan gemiddeld in Nederland het
geval was. Ook de Unie-aanhang was,
in latere tijd, niet van zwarte smetten
vrij, zoals we nog zullen zien.
Hoewel Zwart Front in Tilburg suc
cesvol was, liet de beweging zich in
1940 en 1941 niet zo nadrukkelijk E
ren als de Unie en de N.S.B.
sen. In 1926 werd het standbeeld
Peerke Donders onthuld. De
spronkelijke aanleg van het par
sindsdien niet meer wezenlijk ve
derd. Aan de zuidzijde van het p
werd in 1913 een zuivelinrichting
bouwd die inmiddels al op de geme
telijke monumentenlijst geplaatst is.
Nieuwlandstraat-
Oude Markt
Dit gedeelte wat het misschien ook
tot beschermd stadsgezicht zal bren
gen, is binnen de herdgangenstructuur
van Tilburg in de late middeleeuwen
gevormd, vooral als het gaat om de be
bouwing. In de vroege middeleeuwen,
zo bestaat het vermoeden, werd er bij
de Hoeve Ten Reit die waarschijnlijk
ten zuidwesten van de huidige markt
moet hebben gelegen, een kerk ge
bouwd. Die kerk is als parochiekerk
gaan dienen voor een aantal gehuchten
daar in de omgeving en dat is weer de
basis geweest voor het ontstaan van de
stad Tilburg. Pas in de 16de eeuw ont
wikkelde de buurt rond die kerk zich.
Het zwaartepunt van de bewoning
kwam bij de Heuvel te liggen. Vanaf
1575 werd er bij de kerk een week-
markt gehouden en de huidige Oude
Markt was een kerkhof. De huidige
Heuvelstraat was een verbinding tus
sen de Heuvel en Korvel. De huidige
Nieuwlandstraat was een verbindings- gebc
weg tussen de herdgang de Heuvel en len.
de Veldhoven en het Goirke. Nieuw-
land, we staan er eigenlijk niet bij stil,
is afkomstig van nieuw land; ontgon
nen akkers. In het begin van de 17de
en de 19de eeuw ontstond er lintbe
bouwing in de Nieuwlandstraat.
Filiaal
Zwart Front was dus het Neder
landse «filiaal» van het Italiaans fas
cisme, zoals de N.S.B. dat was voor het
Duits fascisme. Denkend aan dat fas
cisme van Mussolini, krijgen nogal wat
mensen een meewarige grijns om de
mondhoeken vergeleken met de
Duitse praktijken, ging het er daar in
Italië toch gemoedelijk aan toede
treinen reden op tijd, maar verder bak
ten ze er niet veel van als Mussolini
drie luchtmachtinspecties op één dag
moest houden, werden de vliegtuigen
inderhaast van de ene plaats naar de
andere overgevlogen, omdat Italië nog
maar enkele escaders bezat. En die re
devoeringen van de Duce? Nou ja,
kostelijk toch, dat brallende, kale man
netje
Terreur en onderdrukking
Zeker, wat hierboven wordt beschre
ven, was een deel van de werkelijkheid.
Maar bij die werkelijkheid hoorden
evenzeer als in Duitsland onder Adolf
Hitler, concentratiekampen, joden- sen, i
haat, terreur en onderdrukking. En wie goeli
daar nog steeds zijn twijfels over heeft, gesef
hoeft maar tien jaar terug te gaan in de Zwaï
geschiedenis, toen we in Portugal en in
Spanje nog naar het Italiaanse voor
beeld gemodelleerde fascistische dicta
turen in functie konden meemaken.
precies met die te-
Ton Brekelmans, een 33-jari-
en landschapsarchitekt en te-
voorzitter van de Stichting Be-
Blaakhofstede, doet het ons uit
skjes: «We hebben eerder eens
aktie gevoerd, waarbij mensen die
donatie gaven, hun naam later op
tegeltje in de boerderij vereeuwigd
J zien. Van verscEiillende van die
nateurs kregen we toen te horen, dat
liever een tegel van de boerderij
hebben. En dat bracht ons dus
het idee om een tegel met de afbeel-
van de Blaakhofstede te laten ma-
laar één tegel is zo schraal en
lien heeft en had Tilburg meer-
eke boerderijen. Daar-
de mooiste boerderij-
""an zetten. Uïtein-
ïworden, te weten:
derij Fouchier, Hofstede De
k, de Oliemeulen, de Kasteelhoe-
ie Tongerlose Hoef en de Water
hoef. De eerste tegel - die van Boerde
rij Fouchier - is al verschenen. Om de
twee maanden zal er nu een volgende
tegel verschijnen. De afbeeldingen zijn
in Delfts Blauw met natuurlijk de be
kende boekversieringen. En verder zit
er een echte eiken lijst om iedere te
gel».
Wijkcentrum
Als alles dan meezit, wordt er spoe-
-lnen met je verbouwing.
1 een gedeelte van het ge
bouw tot horeca-gelegenheid worden,
zodat de rest dan dienst kan doen als
wijkcentrum. Heel wat werkgroepen
en verenigingen staan op de nominatie
om van het wijkcentrum gebruik te
gaan maken. Als men dus een tegel
met de afbeelding van een boerderij
koopt - of misschien de hele serie -
dan heeft men niet alleen een dierbare
herinnering aan een authentiek stukje
Tilburg, maar dan geeft men ook nog
eens aan een goed doel. Hoe kan men
die tegels krijgen? Ton Brekelmans:
«Door 39,50 over te maken op giro
5545879 of door de antwoordcoupon
uit de krant op te sturen. En wie alle 6
de tegels wil, betaalt slechts 220,-. De
tegels worden aan huis bezorgd,
nen Tilburg is dat gratis, daarbi
kost het 4,25.
Hopelijk blijft de Blaakhofstede in
derdaad behouden. En hopelijk maken
nog vele generaties zinvol gebruik van
het gebouw.
Weinig te verwachten
Ook van de pers had Arnold I
weinig te verwachten we zagen a
het Nieuwsblad van het Zuiden
de Nederlandsche Unie had gekozen.
De Nieuwe Tilburgse Courant had
weliswaar enige sympathie voor Meij
ers beweging, maar besteedde er even
weinig redactionele aandacht aan als
aan de overige politieke bewegingen.
Overigens was de NTC van mening
dat het nooit echt wat zou worden met
het Front in Nederland en wel omdat
de katholieke Arnold Meijer als natio
naal leider niet aanvaardbaar zou zijn
voor de niet-katholieke Nederlanders.
De NTC adviseerde daarom een fusie
met de Unie.
ten
:tiei
leden woonde.
er in de
natuu
boekhandels gene
voorradig die
nieuwsgierigheid 1
Herdoopt
Met het oog op een grotere aantrek
kingskracht voor de «bovenmoerdijk-
se» Nederlanders, was Zwart Front
vlak voor de bezetting nog herdoopt
tot Nationaal Front, terwijl Arnold
Meijer zijn hoofdkwartier had overge
bracht van Oisterwijk naar den Haag.
Gebaat heeft dat allemaal weinig,
want de Front-aanhang nam nauwe
lijks meer toe, zeker niet buiten Bra
bant en Limburg, waar respectievelijk
.uuuvMo. xvuvu «e 40 en 30% van de leden woonde.
il op Zwart Front
m bij op, dan zien Zwak Punt
voor «V
neigi~~
>se kiezeia
ivet van anti-fascL
nrond van het k
t .aadelijk gemidde
N.S.B.-stemme
De Blaak
«Hofstede De Blaak» is in 1907 ge
bouwd naar het ontwerp van de be
kende Tilburgse architékt Jan van der
Valk. De opdrachtgever was Amoldus
Pollet, een bekend grootindustrieel en
tevens voorzitter van de Tilburgse
Spaarbank. Hij woonde in de Noord-
straat en de Hofstede was voor hem
een buitenverblijf op het landgoed
«De Blaak», waar nu een moderne
woonwijk met dezelfde naam te vinden
is.
Op de plaats van de huidige Hofste
de heeft eerder een andere boerderij
gestaan, die dateerde uit 1869. Op het
erf van die boerderij stond toen al een
theekoepeltje, dat nog steeds tussen de
bomen achter de Blaakhofstede te vin
den is. Amoldus Pollet liet c
damenten van die eerste 1
Blaakhofstede bouwen, bestaa
een jachthuis, een boerderij
en twee stallen.
het hij betegele
Delfts blauwe te
ring werd met
hofstede wordt j
het in het c
naar Engels 1
vurehouten st
metselwerk er
Het gel
ligt
|.icl
17de
:n nog