BI
I5:
Okl
Rond de Lindeboom in vroeger eeuwen
Tilburg
in de öorlo;
rtg o
Werttattei
mi
Tilburgs
zevende
jaarboek
verschenen
Verklaring
Uw balkon
hele jaar groen
voor alle
onderdelen
en
gratis advies
^HANWMAM
Do You Like
ïi Bruin Leven?
Stralend bruin
in 3x40 minuten
op de snelbruiners van
met:
Balkon Gras
Gouden Kringdag gilden van het
«Kwartier van Oirschot»
©koppelmans
Donderdag 10 mei 1984 - pagina 9
si 1984-pagina 8
Voor Moeder”
Vervolg van blz. 1
van
Driemanschap
(wordt vervolgd)
ïtijdsscnoe
n 2-kleure
boel
i en bij alle
tig-
het
in drie breedtes
100 cm breed
133 cm breed
200 cm breed 1
ONDERJURKEN
JUPONS
Leo v. lersel
Besterdplein 3, Tilburg
Tel. 426584
LEDER
t ons over-
dit er drie
DE LOYALITEIT VAN
DE UNIE.
anti-
aan-
Win) Tilburg
Stadhuisplein 271
k 013 - 436877 J
Mléén deze week
orting
perkplanten
IDEN-BRABANT
Ibergseweg 3 A,
tonhuls)
was
bedr
ren
iS-
DP
(Lekker grassig. Nooit drassig)
Ook in
beuren
handelii
van 17S
is dat
even van
randen
itariërs
per auto voert
i Diessen. Aan
Op 12 en 13 mei
Een foto -
135 jaar
fraaie sta
streeks 1850 r
zaam uit. Ook te
boom kennelijk
monument, g~:
stutwerk van
vanaf 13.00 uuf geopend
sr Zweedse muil
e rubber zool
st. annaplein 16. tel. 430617
Ruime parkeerplaats
klomp met
iè wreefband.
CS'”5
Overdreven
Toch: 30.000 leden lijkt
dreven; niet alleen omdat
In het Noordbrabantse dorpje Diessen kwamen in 1934 een aantal schuttersgil
den bijeen met het doel de krachten te bundelen en zodoende nieuwe impulsen te
geven aan het voortbestaan van de Brabantse gilden. Inmiddels is de groep (kring)
uitgegroeid tot het aantal van 35 gilden en noemt zich «Het Kwartier van Oir
schot». Nu 50 jaar later is e.e.a. reden om een grootse Gouden Kringdag te hou
den.
Wederom is gekozen voor het dorpje Diessen, een dorp met ca. 3.600 inwoners
en een historie die terugvoert tot 370 na Christus.
Diessen, bekend om haar gastvrijheid zal m.n. op 13 mei bol staan van gilde-ac-
tiviteiten.
gilden, kerkelijke
i en ambachtsgilden,
ien hadden als taak de
irpen; de kerke-
luisterden pro-
‘“*-""jl de am-
ien in ver-
Parlementaire enquête
Dat het Nederlandse parlement op
eigen initiatief een onderzoek of en
quête mag instellen naar zaken die
hem niet voldoende duidelijk zijn, is
bekend. Op dit ogenblik kunnen we
bijna dagelijks via de televisie de «ver
horen» van de parlementaire enquête
commissie over de RSV-affaires vol
gen. Bijna honderd jaar geleden was er
eveneens een parlementaire enquête
commissie aan het werk. Ook zij hield
zich bezig met het bedrijfsleven. In het
licht van het onluikend sociaal bewust- I
zijn richtte deze enquête zich op
toestand van de arbeidende klasse
Nederland.
door Paul Vroom
Wie meende dat de Unie een
Duitse houding aannam of
moedigde weet na lezing van dit
manifest wel beter...
(coll. F. Janse j
De Heikese kerk in 1657. De toren
staat er nog de kerk zelf is inmid
dels door een minder fraai bouwsel
vervangen dan staat afgebeeld op
deze aquarel van de «Gesworen
Lantmeter» Roelof van der Vleu
ten.
Opnieuw te krijgen
Het verslag van deze onderzoeks
commissie is onlangs, in drie boekde
len, opnieuw uitgegeven. Het derde
deel bevat voornamelijk het versl
der bevindingen die de commissie
Tilburg had opgedaan.
Hierover schrijft Henk van Dorema-
len in de Lindeboom onder de titel
«Tilburg en de Arbeidsenquête van
1887. Achtergronden en kanttekenin
gen».
J. VcUI PCMB VICI 1 bv
Dorpsstraat la, Goirle,
Telefoon 013-341308.
jaarboek
r bij de
ïntelijke
paleis-raadhuis.
21,- p. mtr.
28,- p. mtr.
42,- p. mtr.
Het oudste huis van Tilburg aan
de Molenstraat, vlak voordat het in
1981 werd gesloopt.
ondertitel
e ge- op er
leid- Echte
quête
arbei
lijks op
een zeer g
werkplaat
Brieven
Veel belangwekkender nog
van Doremalen een aantal bries
Tilburge werkmensen heeft geve
die zij indertijd aan de parlement
schreven en waarvan hij er enkele als
bijlage aan zijn artikel toevoegt.
Onder andere uit de inhoud van die
brieven concludeert van Doremalen
dat de parlementaire enquêtecommis
sie helemal geen vrouwen of arbeiders
heeft gehoord, maar uitsluitend man
nen uit de betere klassen.
Om van Doremalens conclusie te ci
teren: «De socioloog Hoefnagels is
van mening dat het gepubliceerde ma-
o-teriaal ons een beeld verschaft over de
i pleinnamen niet verwonde- sociale verhoudingen. Dit denkbeeld is
dat er in «het oudste huis» onjuist. In de enquête handelt het uit-
sluitend over de opvattingen van de
Tilburgse maatschappelijke bovenlaag.
Hoe de arbeidende bevolking over de
werk- en leefomstandigheden dacht, is
geen onderwerp van onderzoek ge
weest».
De Paaspuzzel
Er waren heel wat mensen die
ons de goede oplossing stuurde
van de Paaspuzzel. Die oplossing
was als volgt: SCHERMMAS
KER, VOLKSTELLING,
PLAATSGEBREK. Dat waren de
drie sleutelwoorden, de enige goe
de, die u had moeten vinden.
En nu de winnaars.
De eerste prijs, een bedrag van
30,- is gewonnen door mevrouw
van Gooi, Jac. Oppenheimerstraat
27, Tilburg. De tweede prijs, een
bedrag van 25,- is gewonnen
door zuster H. van Weert, Korvel-
plein 95, Tilburg en de derde prijs
ten bedrage van 20,- is gewon
nen door Marie-Lizeth de Kroon,
Enschotsebaan 31 in Berkel-En-
schot.
De drie gelukkigen hebben in
middels bericht van ons gehad. Al
le andere ongelukkigen wensen
wij veel succes de volgende keer.
Interessant zijn van Dooremalens
kanttekeningen zeker, omdat ze wijzen
enkele tot nu toe veel te weinig be-
zaken. Zoals het feit dat de en
quête zich voornamelijk richtte op de
uoeid in de textielindustrie en nauwe-
de werkomstandigheden bij
groot bedrijf als de reparatio
ns van de spoorwegen.
Onlangs is het jaarboek De Lindeboom over 1983 verschenen. Deze onder aus
piciën van het gemeentebestuur door de archiefdienst van Tilburg geredigeerde
uitgave, verschijnt dit jaar alweer voor de zevende keer. Zoals de redactie in haar
«ten geleide» ook vermeldt, is dat wel iets om een beetje trots op te zijn: wie had
er immers in vroeger dagen zoveel belangstelling voor Tilburgs verleden verwacht?
Niet alleen in Tilburg verheugen de jaarboeken zich in een stijgende belangstel
ling, met name ook in de kring der beroepsgeschiedschrijvers bevindt zich een
groeiend aantal lezersgebruikers van De Lindeboom.
Tilburgs Unieleden
Bij de laatste vooroorlogse gemeen
teraadsverkiezingen (in 1939) had de
RKSP in Tilburg ruim 28.000 van de
ongeveer 36.000 uitgebrachte stemmen
verworven. Die wetenschap gaf de or
ganisatoren van de Nederlandsche
Unie een ruggesteuntje bij hun wer-
vingswerk in onze stad. De Unie werd
inderdaad gunstig ontvangen, de leden
stroomden in bijna ongeloofwaardig
groten getale toe.
Bij elk onderzoek dat zich met deze
periode uit onze geschiedenis bezig
houdt, komt het getal van 30.000
Unieleden in Tilburg naar boven. En
telkens weer bevangt ons de twijfel aan
de juistheid van dat getal, dat bij het
ontbreken van controleerbaar archief
materiaal hierover ook niet valt hard
te maken.
Enerzijds was Tilburg in die dagen
een oer-katholieke stad: van de
100.000 inwoners waren er 96.000
rooms; de R.K. Staatspartij stond sa
men met het heemkundige-achtige ge
nootschap Brabantia Nostra pal achter
de Unie. Bovendien was een van de
drie oprichters van de Unie, J.E. de
Quay, hoogleraar (in de pyschologie)
aan de Tilburgse Hogeschool.
Ook dit jaar weer
redactie (Arjan va- T
ters, Gerard Steij
erin geslaagd een re<
beurtenissen uit Tilburgs
doorwrochte en deskundig
gen te laten voorzien.
de nestor
C.J. Weijters, de hoogbejaarde nes
tor der Tilburgse geschiedschrijvers,
levert een bijdrage aan het jaarboek
onder de titel «Ter stembus voor de
Nationale vergadering».
Het begrip «Nationale Vergade
ring» doet Frans aan en inderdaad be
treft het hier de organisatie voor ver
kiezingen in 1796, gedurende de
«Franse Tijd» dus. Het zijn tevens de
eerste «inspraakprocedures» waarbij
ook het katholieke Brabant weer wordt
betrokken sedert de vestiging van de
Republiek en het is helemaal de eerste
keer dat het dorp Tilburg iets te kiezen
Molenaarshuis
Ruim 2 jaar geleden is er nogal wat
te doen geweest over de plannen van
een projectontwikkelaar om het oudste
huis van Tilburg te slopen en op de
plaats daarvan appartementen in eta-
gebouw neer te zetten.
Verontwaardiging alom, zeker bij
diegenen die het weinige wat Tilburg
nog aan monumenten bezit, wilden be
houden en beschermen. Het mocht al
lemaal niet baten en de flats zijn al
weer geruime tijd voltooid.
We hebben het over het huis in de
Molenstraat, nabij de kruising met de
Hoefstraat en daarmee ook dichtbij
het Rosmolenplein. Dat er in die buurt
in vroeger tijden minstens één molen
in bedrijf is geweest, zal bij deze
straat- en
ren. Ook c_.
een molenaar woonde, wekte weinig
bevreemding: het omstreeks 1550 ge
bouwde huis was duidelijk bestemd
voor iemand met een niet geringe
maatschappelijke status en zo iemand
s een molenaar, ook al deed hij zijn
irijf waarschijnlijk in dienst der he-
i van Tilburg.
R.K. staatspartij
Andere politieke partijen, zoals de.
Rooms Katholieke Staatspartij
(RKSP), voorgangster van de KVP die
op haar beurt weer zou eclipseren in
het CDA, staakten gewoon uit mis
moedigheid, of omdat ze andere moge
lijkheden zagen, hun activiteiten.
Wel vonden met name leidende fi
guren uit de voormalige Staatspartij
het belangrijk om op de een of andere
manier het Nederlandse volk georgani
seerd te houden.
De oprichting van de Nederland
sche Unie op 24 juli 1940 werd dan
ook van politiek-staatkundige zijde
zeer toegejuicht en de uitbouw ervan
ondersteund.
I de tilburgse koerier
keer zoveel zijn als in het qua inwoner
tal vergelijkbare Eindhoven maar
vooral omdat de Tilburgse bevolking
in het algemeen niet zo snel was om
zich ergens bij aan te sluiten.
Goed georganiseerd
Hoe dan ook, het succes van de
Unie was groot in Tilburg. De zaak
was hier ook goed georganiseerd, door
de bekende, toen juist afgestudeerde
architect Donders. En terwijl de Nieu
we Tilburgse Courant zich afzijdig
hield, werd de Unie geestdriftig aange-
prezen door het Nieuwsblad van het
Zuiden. Propagandasecretaris Jan
Donders - overigens ondergeschikt
aan plaatselijk Unie-secretaris P. Mut-
saers - had voor het «bewerken» van
de stad de vertrouwde indeling in pa
rochies aangehouden. Zo was Tilburg
onderverdeeld in een twintigtal buur
ten, die onder leiding stonden van een
buurtsecretaris. In elke buurt werkten
zo’n 10 15 propagandisten, die de
«ideologie» van de Unie onder hun
buurtgenoten uit moesten dragen, le
den dienden te werven en contributie
te innen.
de Haan in zijn bijdrage «Kerkrestitu-
tie in Tilburg», dat als
draagt: «De Tilburgse hervormde
meente en de gebeurtenissen die
den tot de afstand van de grote paro
chiale kerk, 1795-1823».
Unie-ideologie
Met die ideologie was het overigens
maar povertjes gesteld: het program
van de Unie kwam erop neer dat wij
Nederlanders allemaal samen moesten
ophouden met elkaar te bestrijden en
de handen ineen slaan om de toekomst
in het nieuwe Europa vol vertrouwen
tegemoet te treden. En dat nieuwe
Europa stond onder leiding van het
«Groszdeutsches Reichin de macht
van de nationaal socialisten wier ideo
logie de Unie - zeker de voormannen
van de Unie - volledig bekend was.
Waren de leiders van de Nederland
sche Unie volstrekt bereid, te functio
neren binnen het door de nazi’s ge
schapen kader, het voetvolk, de gewo
ne leden van de Unie hadden
daarbij grotendeels juist aangesloten
uit afkeer van de Duitse bezetters en
hun Nederlandse handlangers van de
N.S.B.
van de Heuvel, ongeveer
geleden genomen. Ons
stadscentrum zag er om-
maar onhergberg-
toen werd de Linde-
jk al beschouwd als
gezien het zorgvuldig
n de in kabouterpunt-
mutsvorm gemodelleerde blader
kroon. Op de achtergrond de zuid
zijde van de Heuvel, met rechts ho
tel de Gouden Zwaan (nu boekhan
del Pillot).
ook hieraan
sten werden o._
en de besturen
rechtvaardiger
staande kerkget
Onderhandelingen
rLr>v in Tilburg diende zoiets te ge-
i en de zeer langdurige onder-
ingen - die zich voortsleepten
796-1823 - hadden uiteindelijk
t gevolg dat de katholieken van Til-
irg hun «eige» kerk van 't Heike te-
gkregen terwijl de Hervormde ge-
eenschap een nieuw kerkgebouw
stichtte: de nog bestaande Pauluskerk
aan de Heuvelstraat.
De achtergronden van deze gebeur
tenissen worden beschreven door A.H.
__r is de Lindeboom-
van Loon, Ronald Pee-
teijns en Henk Stoepke)
reeks feiten en ge-
verleden van
ige toelichtin-
heeft. Omdat het hier gaat om jaren
die de aanloop vormen tot Tilburgs
uiteindelijke verheffing tot stad in
1809 is Weijters’ artikel ook voor dege
nen die wat meer over de achtergron
den van deze gebeurtenissen willen
weten, verplichte lectuur.
Kerkrestitutie
Het op dat van Weijters volgende
artikel handelt, althans ten dele, over
zaken die in dezelfde tijd speelden: de
teruggaven van kerken in de voormali
ge generaliteitslanden. In de tijd van
de republiek was het calvinisme staats
godsdienst en de uitoefening van de
katholieke eredienst verboden. In
Staats Brabant en de overige generali
teitslanden waren de katholieke ker
ken overgedragen aan de protestanten.
In Tilburg waren er dat slechts en
kele tientallen. Niettemin was de Hei
kese kerk helemaal voor hen terwijl de
overige Tilburgers, allemaal rooms,
eigenlijk helemaal niet ter kerke moch
ten gaan en voorzover het dan door de
overheid oogluikend werd toegestaan,
dit stiekem moesten doen in onopval
lende schuilkerkjes.
Met de komst der Fransen kwam
een einde; alle godsdien-
gelijkgesteld voor de wet
bevorderen een wat
verdeling van de be-
ebouwen.
Historie
Sommige gilden hebben een eeuwen
lange historie die terugvoert tot in de
middeleeuwen. Al die tijd hebben de
gilden vastgehouden aan 3 grondbe
ginselen, nl. trouw, broederschap en
dienstbaarheid. Omstreeks 1930 zoch
ten de individueel opererende gilden
contact met elkaar waardoor overkoe
pelende organisaties ontstonden. Voor
Brabant heet het overkoepelend or
gaan «De Noordbrabantse Federatie
van Schuttersgilden». De federatie is
onderverdeeld in 6 kringen, nl. «Land
van Cuyk», «Het Kwartier van Oir
schot», «Kempenland», «Maasland».
«Peelland» en «de Baronie en Marhie-
zaak».
Er zijn weerbare
broederschappen
De weerbare gilde
bescherming van de dor
lijke broederschappen 1
cessies en vieringen op terwijl
bachtsgilden de ambachtslieder
eniging bijeen bracht.
Zaterdag 12 mei:
gezelligheidsrit
Deze gezelligheidsrit
door de omgeving van
deze rit kan iedereen deelnemen. Het
Onderzoek op het nippertje
Vlak voor de sloop van het mole
naarshuis in 1982 heeft stadsarcheo
loog Henk Stoepker met zijn team het
huis en de bodem daaronder nog enige
tijd kunnen onderzoeken. Wat daarbij
voor interesants naar boven is geko
men, kunt u lezen in het artikel van de
binnenkort gedwongen vertrekkende
stadsarcheoloog, getiteld «Een kijkje
in de keuken van een zeventiende-
eeuwse molenaar».
Het voortreffelijke zevende jat
De Lindeboom is verkrijgbaar
boekhandel en bij de Gemeer
Archiefdienst in het
Wij hebben ervaren, dat
in den laatsten tijd de mee
ting heerscht. dat vele leden
van De Nederlandsche Unie
lid 7n' rian zijn van Hlègale
organisaties.
Wij hebben meermalen èn
langs onze eigen organisato
rische wegen èn in het open
baar onzen leden het feit
voorgehouden, dat aan het
hoofd van ons programma
een loyale verhouding tot de
bezettende overheid is voor
opgesteld en dat de leden
daaraan dienen gevolg te
geven.
Wij wijzen op onzen eer
sten oproep van 24 Juli 1940,
welke sprak van „contact met
de Nederlandsche autoritei
ten en met de bezettings-
autoriteiten" en op ons pro
gramma, dat spreekt van
„loyale verhouding tot de
bezettende overheid".
Verschillende leden, die
hieraan niet voldeden, zijn
reeds geroyeerd. Ook thans
zullen wij niet aarzelen, op te
treden tegen hen. die het
lidmaatschap der Unie, tegen
de duidelijke uitspraak van
■4>et programma en van ons in,
misbruiken voor illegale doel
stellingen. waarmede het
volksbelang niet is gebaat.
L. EINTHOVEN.
J. LINTHORST HOMAN.
E. DE QUAY.
bijzondere aan deze rit is dat u tijdens
de rit op het spoor komt van allerlei
facetten die te maken hebben met de
rijke culturele historie van de gilden.
Start: 13.30 uur vanaf feestterrein
Westerwijk, Diessen.
De prijsuitreiking is omstreeks 17.00
uur. De hoofdprijs is een juweel van
een boek speciaal uitgegeven ter herin
nering van het 50-jarig bestaan van
«Het Kwartier van Oirschot» met his
torische informatie van alle aangestel
de gilden.
Zondagochtend 13 mei: trouw
De ochtend wordt door de gilden
benut om hun trouw te tonen aan de
kerkelijke overheid en de wereldlijke
overheid. C.c.a. start om 9.30 uur met
een indrukwekkende gildemis in de
Sint Willibrorduskerk. De gilden wor
den vervolgens om 12.00 uur ontvan
gen door het gemeentebestuur voor het
drinken van de erewijn.
Zondagmiddag: grote
kleurrijke optocht
Om 13.00 uur trekken de gilden in
een kleurrijke optocht in vol ornaat
door het dorp. Deze gezamenlijke pa
rade van tamboers, kortingen, keizers,
hoofdlieden, vaandrigs en vendeliers is
van een schitterende pracht en een lust
voor de amateurfotograaf.
Gildewedstrijden
Om 14.00 uur die middag opent de
commissaris der koningin Mr. Van
Agt de gildewedstrijden op het feest
terrein aan de Westerwijk. Tot 17.00
uur duren vervolgens de wedstrijden
waaronder het statige standaardrijden,
het kleurrijke vendelen, het monotone
trommelen, het indrukwekkende schie
ten met o.a. handboog en kruisboog en
het schitterende gildedansen.
Gildetentoonstelling
In boerderij «De Nieuwe Erven»,
Westerwijk 6 is zondag vanaf 16.00
uur voor belangstellenden een ten
toonstelling ingericht. De tentoonstel
ling neemt u met koningschieten, gil-
devaandels, standaard- en allerlei gil-
de-attributen mee in de historie van de
aangesloten gilden van «Het Kwartier
van Oirschot».
Gildefeesten zijn als vanouds gratis
te bezoeken en vinden mede plaats om
een stuk Brabantse cultuur te behou
den en door te geven aan hen die nu en
in de toekomst de gildegelederen be
volken.
•-*
w.- J
■■W
,3^0
