G
Nacht van het Boek
(G
EN
Tilburg
in de oorlog
30,-
Nieuwe aflevering van tijdschrift «Tilburg
vijk
te.
.695,-
.390,-
40680
Leo 16 Ierse!
s slaagt
ïliteit!!!
ans
Dusters
nx/te ij
irt 1984-pagina 6
DE TILBURGSE KOERIER
Donderdag 29 maart 1984 - pagina 7
Vervolg van blz. 1
Vervolg van blz. 1
Tessa de Loo.
k.' OPGELET!
Wederom een vraag aan onze lezers «Waar stond/staat dit huis?»
Iprijs: 1.995,-
stoelen
Nogmaals rijen wachtenden. Nu ’s zomers bij Tecklenburg op de Heuvel.
leek
rg op
ambt
bv
Remco Campert.
re reparaties
Vervolg van blz. 1
Onvolprezen
een
i in N<
Beis Lijntje
t/m maat 56
1940: Duitse
Tc.
A
Besterdptein 3
Tilburg
Tel. 426584
niet
iten.
ie Courant ontstond in
Weekblad voor Tilburg»
lilitairen loper
men ze ha
.895,-
30
r Am-
;r naar
TER
Kleding
.set,
de
om
i de
2n zilveren sieraden,
edelsteen, bloedko
enz Gezondheids-
ing met beschrijving
in 1865 op
burgse
delaar
gever
neme
plaatse
rijk was.
je Nieu-
die zui».
verbindir
Tilburg
sen Ams'
13-670946
«/"SS
js tot 12.00 uur vm
.’ers en 1 o
een verbij.
aan de da;
weinige in
i de oork
1 zijn Vt
rijn ge'
wettigd
Duitsers
Duitse perse
zou moeten
nze reeks prachtauto s uit de oorlog, deze week weer een brandweerauto.
(Een Ford-bosbrandauto).
irende pauzes zal
'termezzo’s ver-
Bijvoet is ac-
Band van het
ium.
trengeling
godsdienstige
geleden in Til
de Bossche Bis-
jsen, die ook zoveel
urg had, vraagt Luij-
srde wereldheer, ten-
ie van zijn Courant op
irgemeester
i het organis
inning door
*n zal dezelfde
het werk stellen
de bezet
ting van
in de mate
ïren of zelfs
Gearresteerd
Op 13 juli 1944 werd burgemeester
van de Mortel op het Paleis-Raadhuis
door de Duitsers gearresteerd en ge
vankelijk weggevoerd. Deze gebeurte
nis veroorzaakte nogal wat deining in
Tilburg.
Pas 11
was g
gefrus-
rofficier
vlitieel super-
illeen lid ge-
loor de Langestraat, waar
ingekwartierd.
Het gebouw van de «Tilburgsche Courant» in de Willem-II-straat. Nu is daar een
kunsthandel en ernaast bioscoop «Cinecitta».
Mortel op staande voet was ontslagen
door de «Reichskommissar Seys-In-
quart». Met ingang van 18 juli ’44
bleek bovendien een nieuwe burge
meester van Tilburg te zijn benoemd,
de Nijmeegse wethouder Ir. H. Hon-
dius, lid van de N.S.B.
Om een enkel voorbeeld te noemen
Waarschijnlijk zou ook de meest va
derlandslievende burgemeester van
harte meewerken aan het organiseren
van de luchtbescherming door de
Duitsers, daarentegen zal
burgemeester alles in het wcri
om een andere maatregel van c
ter| de verplichte tewerkstell
jongemannen in Duitsland,
van het mogelijke trainer
te saboteren.
Interviews
Deze drie dichters zullen geïnte-
viewd worden door Ad ’s-Gravesande,
presentator van het programma
«Tijdsverschijnselen» van de VPRO
en in de toekomst mede-directeur van
het Holland Festival.
Vervolgens is het de beurt aan
Mensje van Keulen die twaalf jaar ge
leden debuteerde met de zeer overtui
gende verhalenbundel «Bleekers Zo
mer». Sindsdien publiceerde Mensje
van Keulen regelmatig reportages, ge
dichten, korte verhalen en romans. En
kele titels: «Van lieverlede», «De
avonturen van Anna Molina» en
«Overspel». Als laatste werk van haar
hand verscheen in 1983 de bundel «De
ketting».
we Tilburgsche Courant, opgericht in
1879, die in 1931 de Tilburgsche Cou
rant overnam en op haar beurt in 1964
werd opgekocht door Het Nieuwsblad
van het Zuiden, dat dateerde van 1917
en zelf in 1964 ook weer werd overge
nomen door de Brabants Dagblad-
groep van het V.N.U.-concern.
Weesjongens
De Tilburgsche
1869 uit het «We
Mr. van de Mortel, die in de loop
van september 1944 door de Duitsers
was vrijgelaten, was sindsdien min of
meer ondergedoken in zijn eigen wo
ning. Op grond van een overeenkom
stig besluit van de Londense regering
vervulde van de Mortel sinds de be-
vrijding van Tilburg op 27 oktober
1944 wederom het ambt van burge
meester.
Strategisch belang
Immers, de enige reden waarom het
Beis Lijntje niet allang is opgebroken,
dat er integendeel, bij de aanleg van de
nieuwe rijksweg Tilburg-Breda zelfs
nog een speciaal viaduct over het Beis
Lijntje is heengebouwd, is dat onze in
ternationale spoorlijn van strategisch
belang is en op last van het ministerie
van Defensie moet blijven liggen. Deze
«permanence» is tevens een sprankje
hoop voor diegenen die nog steeds ge
loven in de mogelijkheden van de toe
ristische museumlijn Tilburg-Tum-
hout. Want naar die stad mocht de
S.S.T.T. nooit doortuffen. Van de Bel
gen.
Gemiddeld beeld
Wat het gemeentelijke apparaat be
treft, de secretarieafdelingen, de ge
meentebedrijven, politie, brandweer
e.d. hier was het beeld zo’n beetje als
het gemiddelde van heel Nederland.
Bij het uitbreken van de oorlog was
slechts een zeer klein gedeelte van de
gemeente-ambtenaren lid van de
N.S.B. Ook uitgesproken verzetsfigu
ren waren bij de gemeente, evenals in
«de rest» van de maatschappij, uiter
aard in de minderheid. Nu was een
stoere heldenrol ook niet de meest effi
ciënte houding die je je als ambtenaar
kon aanmeten wanneer je de vijand
wilde benadelen. Een stille, onopval
lende arbeid oogstte - vanzelfspre
kend, zouden we haast zeggen - veel
meer succes.
Kort in functie
De gevreesde verschijning «N.S.B. -
burgemeester» heeft in Tilburg r
erg veel schade kunnen uitricht
Hondius is nog geen twee maanden in
functie geweest. Op 15 september ’44
was hij voor het weekend in Nijmegen,
waar de razendsnelle opmars der geal
lieerde troepen naar de sector
hem/Nijmegen hem de terugkeer
Tilburg onmogelijk maakte.
Geert van Beek is na Mensje van
Keulen de volgende. Geert van Be
werd in 1920 in Gennep geboren en
debuteerde in 1952 met het korte ver
haal «De ballon». In 1960 verscheen
zijn eerste novellenbundel «Een hand
boven de ogen». Later volgden o.a.
«Buiten schot», «De gekruisigde rat»,
«De steek van een schorpioen», «De
1500 meter» en «De dia’s van An
drea». Zijn laatste werk is een verha
lenbundel, «Beeld voor dag en nacht»
geheten. Geert van Beek heeft een tijd
lang als leraar Nederlands gewerkt op
het Odulphuslyceum in Tilburg. Hij
werd vereerd met de Anne Frankprijs,
de Vijverbergprijs en de literaire prijs
van de provincie Noord-Brabant.
Deze twee auteurs zullen weer nader
aan de tand gevoeld worden door Ad
’s-Gravesande.
Supervisie
De Tilburgse burgemeester van de
Mortel heeft zijn uitgebreide bevoegd
heden net als vele collega’s gedurende
het grootste deel van de bezetting on
der supervisie van de Duitsers uitgeoe
fend. Gedurende al die jaren is hij bij
gestaan door de, in 1941 «gedegra
deerde» wethouders Eijkemans, van
Dullemen, Scheidelaar en Janssens.
Eerstgenoemde overleed op 23 oktober
1942. De hierdoor ontstane vacature
werd niet opgevuld omdat de vrees ge-
i was dat dan op bevel van de
:rs een N.S.B.’er of andere pro-
soon de opengevallen plaa
i innemen.
zulk een efficiënte en comfortabele
ing zou kunnen bieden tussen
o en Turnhout en daarmee tus-
unsterdam en Brussel!
Jacob H.S.M. Veen, groot spoor-
'egkenner ten Paleis-Raadhuize, ver-
aalt in de jongste aflevering van «Til
burg» de nostalgie en droefenis ver
wekkende geschiedenis van ons aller
Beis Lijntje, de vriendelijke spoorweg
En verder
Over de Luma’s kan vermeld wor
den dat het twee Eindhovense kunste
naars zijn, genaamd Luc Leestemaker
en Mat Verberkt. Zij zullen de acte
brengen «De getemde zeeman» en be
geleid worden door twee leden van de
groep Nasmak. Het beeldend com-
is van schilder Bart op het
Snel transport
Zo is het Beis Lijntje indertijd dan
ook opgezet, als snelste transportlijn
voor goederen en personen tussen bei
de hoofdsteden der Lage Landen. De
snelste, niet alleen omdat in de zesti
jaren van de vorige eeuw, toen
spoorlijn werd aangelegd, de Mc
dijkbruggen nog niet bestonden. Ma
nog altijd is het Beis Lijntje de snels
verbinding: wie vanuit Amsterda
naar Brussel spoort, rijdt via Roosen
daal evenzeer om als de Tilburger die
via deze Westbrabantse plaats naar
Antwerpen moet treinen. De beslis
sing, om vrijwel alle personenspoor-
wegverkeer tussen Nederland en Bel
gië te laten lopen over Roosendaal-Es-
sen en niet via Tilburg-Baarle Nassau,
is tamelijk willekeurig gevallen na de
fusie van een aantal spoorwegmaat
schappijen in Nederland.
Bartje Luijten
Het laatste artikel in «Tilburg»
slotte is een bijdrage van frater Caesa-
rio Peters, archivaris van het
Generalaat van de Fraters van Til
burg. Het stuk is getiteld «Drukker en
uitgever Bartje Luijten over de Til
burgsche Courant».
De Tilburgsche Courant was van
1917 tot 1931 een van de drie p’
lijke dagbladen die onze stad rijl
De andere dagbladen waren de
dagen later, op 24 juli 1944
tien on het Tilburgse gemeen-
aan
de
In zijn onvolprezen serie over «Til
burgse textiel tekens» schrijft Ton Wa
gemakers bovendien over «Fransche
ketels bij C. Mommers Co.» hetgeen
het Mommers-imago van deze afleve
ring nog verder versterkt.
De hier door Wagemakers bespro
ken stoomketels - bestemd om de
drijfkracht in de textielfabriek te leve
ren - zijn overigens niet dezelfde als
die binnenkort worden gerestaureerd
en in het Mommers-complex geplaatst,
besproken ketels werden door
sje» Mommers in 1875 en 1880
;eschaft en in het bedrijf «versle-
Sabotage
Het gebeurde in de loop van de be
zettingsjaren nogal’eens dat er door
groepen uit de bevolking aan de Duit
sers onwelgevallige daden werden ge
pleegd dat ging van moordaanslagen
op hoge nazi’s tot sabotage van «oor-
logsproduktie». Het Duitse antwoord
op dergelijke acties luidde vaak «gijze
ling». Soms pakte men op straat een
voudig de eerste tien mannen op die de
soldaten tegenkwamen, een andere
keer nam de mof een of meer «hoogge
plaatste» personen in gijzeling. In
1942 overkwam dit de Tüburgse wet
houders. Van Dullemen en Janssens
werden op 13 juli weggevoerd. Terwijl
eerstgenoemde die zelfde dag alweer
vrijkwam, moest Laurent Janssens (in
de volksmond goedmoedig bijge
naamd «Lauke Tod», omdat hij een
telg was uit een bekend textielfabri
kantengeslacht) tot 19 april 1943 op
zijn vrijlating wachten. Wethouder
Scheidelaar werd
augustus 1942 tot 2
Dichters, schrijvers, musici, kunst,
voordrachten, show. Alweer een Nacht
van het Boek in Tilburg op vrijdag 30
maart van 20.00 u. in de Stadsshow-
burg/Kultureel Sen tram. Het is de or
ganisatoren gelukt een interessant pro
gramma te vérzorgen.
Jan Eijkelboom zal het literaire ge
deelte van de Nacht openen. Jan Eij
kelboom debuteerde op zijn vijftigste
jaar en wel in 1979 met de gedichten
bundel «Wat blijft komt nooit terug».
Het talent van deze dichter werd be
vestigd door zijn tweede bundel «De
gouden man» die in 1982 verscheen.
Jan Eijkelboom zal dit jaar onder
scheiden worden met de Herman
Gorterprijs.
Net als Jan Eijkelboom is Ed Leef
lang neerlandicus en traditionalist in
de vormgeving van zijn gedichten, die
vaak autobiografisch zijn. Hij debu
teerde ook «laat», in 1979, met «De
hazen en andere gedichten». Daarna
verscheen «Bewoond als ik ben». In
1982 schreef Ed Leeflang de veelgepre
zen bundel «Op Pennewips plek», een
bundel waarin gedichten staan over
het leven in een schoolklas.
Remco Campert is in 1929 in Den
Haag geboren. Hij is prozaïst en dich
ter en behoort tot de vijftigers. Enkele
romans van hem zijn: «Het leven is
vurakkuluk», «Liefdes schijnbewegin
gen», «Tjeempie of Liesje in Luiletter-
land» en «De Harm van Miepje Kurk
Story». Naast korte verhalen schrijft
Remco Campert ook gedichten waarin
het serieuzere onderwerp is. Zijn bun
del «Scenes in Hotel Morandi» is daar
een treffend voorbeeld van. In 1976
kreeg Remco Campert de P.C. Hooft-
prijs toegekend voor zijn poëzie.
Op een rijtje
Jacob Veen zet alle bekende feiten
omtrent het Beis Lijntje nog eens op
een rij. Het is een geschiedenis vol
treurigheid en tegenslag, een echte Til
burgse geschiedenis zouden we (dus)
bijna zeggen. Het begon al op de ope
ningsdag van de nieuwe spoorlijn, toen
de feestelijkheden inclusief de gratis
treinritten niet doorgingen vanwege
een ernstige cholera-epidemie die sinds
september 1867 in onze streek heerste.
Zodoende reed de eerste trein van Til
burg naar Turnhout op 1 oktober 1867
zonder enig feestelijk vertoon.
En het voorlopig laatste bedrijf van
het kleine drama dat Beis Lijntje heet,
heeft zich pas vorige maand voor J
bedroefde toeschouwers ontrold:
een in feite onnozele schuld aan
Nederlandse Spoorwegen is de Stich
ting Stoomtrein Tilburg Turnhout fail
liet verklaard. Of er dus nog ooit trei
nen zullen denderen over de spoorlijn
tussen Riel en Alphen is zeer de vraag,
misschien, als er onverhoopt oorlogs
dreiging opdoemt.
ipgericht door de bekende Til-
drakker-uitgever en boekhan-
Bergmans en sinds 1866 uitge-
ooven door Bartje Luijten, een onder
nemende weesjongen, die het druk
kersvak geleerd had bij de Fraters. In
1869 werd de naam van het blad ver
anderd tot «Tilburgsche Courant» ter
wijl het tevens tweemaal per week ging
verschijnen: op woensdag en zaterdag.
Deze verschijningsvorm bleef de T.C.
behouden tot 1911, toen het als dag
blad begon te verschijnen. Ook na
1895, het sterfjaar van Bartje Luijten,
bleven respectievelijk zijn weduwe en
zijn zoons het blad uitgeven en druk
ken in hun panden aan de Willem II-
straat 25-27 (nu Kunsthandel van
Santvoort). In 1922 werd de Tilburg
sche Courant verkocht aan drukkerij
Helmond, die ook uitgeefster was van
het weekblad de Nieuwe Eeuw.
Het artikel in «Tilburg» van frat
Caesario werpt nog eens een held
licht op de innige verstrengeling van
nieuwsvoorziening en
belangen, zo’n eeuw
burg. In een brief aan
schop Mgr. Zwijse
banden met Tilburg
ten om een geleera
einde de redactie
zich te kunnen nemen.
Losse nummers van «Tilbi
De stoommachine die binnenkort in
het Mommers-complex wordt geïnstal
leerd is echter afkomstig van «concur
rent» A. N. Mutsaerts uit de
Gasthuisstraat, zoals we enige tijd ge
leden al in de Tilburgse Koerier be
richtten.
Oud en nieuw
Iemand waar we al tijden nauwelijks
iets van gehoord hebben is Neeltje
Maria Min. Zij werd bekend in 1966
met haar gedichtenbundel «Voor wie
ik liefheb wil ik heten». Die bundel
werd stormachtig onthaald en nadien
werd het stil rond Neeltje Maria Min.
A.F.Th. van der Heijden staat daar
na in de schijnwerpers. Onder het
pseudoniem Patrizio Canaponi debu
teerde hij met de verhalenbundel «Een
gondel in de Herengracht» waarvoor
hij de Anton Wachterprijs kreeg. On
der hetzelfde peudoniem verscheen
ook nog «De draaideur». A.F.Th. van
der Heijden vestigde onlangs de brede
aandacht op zich met een trilogie die
1300 pagina’s gaat omvatten en zal he
ten «De tandeloze tijd». De proloog
«De slag om de Blauwbrug» en het
eerste deel «Vallende ouders» zijn al
verschenen. Dit jaar nog zullen de
twee volgende delen «Gevaren drie
hoek» en «Sneeuwnacht» verschijnen
en wel naar verwachting in september.
«De meisjes van de suikerwerkfa-
briek» is het debuut van Tessa de Loo.
Met dit debuut maakte zij pijlsnel
naam. Tessa de Loo, zeggen de ken
ners, schrijft met een gemak alsof ze al
jarenlang schrijft. Haar ernst en ironie
zijn perfect met elkaar in balans, net
als de lachwekkendheid en de treurnis
in haar korte verhalen. Ook deze drie
schrijvers zulen geïnterviewd worden
door Ad ’s-Graves
groep j»
ment aar
Veld.
Gerda Havertong treedt op in pro-
dukties van Poëzie Hardop. Onlangs
nog was zij te zien en te beluisteren in
Tilburg met het stuk van Poëzie Hard
op, «De buik heeft geen oren» ge
naamd. Zij zingt poëzie, zij is Suri
naamse en heeft muziekopleidingen
gevolgd in Suriname en Amsterdam.
Zij wordt begeleid door de gitarist
Harto en de congaspeler Henk Jug-
wels.
Ine van den Bergh is een 27-jarig
zangtalent uit Venlo. Zij kreeg al op
haar elfde jaar les in het klassieke re
pertoire. De laatste jaren legde zij zich
toe op de vertolking van liederen van
Brecht en Weill. Momenteel zingt Ine
van den Bergh bij de steeds meer be
kend wordende Eindhovense band
Nasmak. Zij wordt begeleid op de pia
no door haar stadgenoot Joop Kranen.
Tijdens de kortdur J
Gé Bijvoet muzikale inte
zorgen op de piano. Gé
tief als lid van de Big 1
Tilburgse Conservatoriun
In het kader van de manifestatie Til
burg Kunst 84 zullen de Dames Spon-
tanus en Ton de Gouw bijdragen ver
zorgen die meer of minder zullen aan
sluiten op de Nacht van het Boek.
Films
De Nacht van het Boek heeft in sa
menwerking met het Filmhuis beslae
weten te leggen op de film «De
van Johan v.d. Keuken, die tijdei
Nacht driemaal vertoond zal word
In het kafé van de Stadsschouw
burg/Kul tureel Sen tram zullen video
tapes vertoond worden over Jean Paul
Sartre, over een fotograaf en een tape
over de psychiatrische patiënt Keef-
man, naar het gelijknamige boek. In
Theaterkelder zal om 22.00 u. de ji
trombonist Konrad Bauer optreden.
Tijdens de Nacht van het Boek kun
nen bezoekers van andere schouw-
burgevenementen via speciale tarieven
ook de Nacht van het Boek bezoeken.
Na 2.00 u. ’s nachts is het program
ma van de Nacht van het Boek nog
niet afgelopen. Willy Latino en zijn
band zullen dan nog optreden. De
deuren van de Stadsschouwburg/Kul-
tureel Sentram zullen dan echter niet
meer open zijn voor nieuw publiek.
Toegangskaarten voor de derde
Nacht van het Boek zijn te verkrijgen
bij de Stadsschouwburg/Kultureel
Sentram, bij boekhandel Gianotten en
Steun
Toch was de houding van de meeste
ibtenaren, ook van degenen die niet
reet met het verzet te maken hadden,
dat het werk van de ondergrondse
zoveel mogelijk werd ondersteund. De
N.S.B.’ers onder het ambtenarenkorps
leverden daarbij natuurlijk de grootste
risicofactor op.
spectaculairste actie waarbij de
:nte Tilburg betrokken was, de
d op het bevolkingsregister op
25 januari 1944, komt nog aan de orde.
Kort tevoren, op 21 januari, had er
een aanslag plaats moeten vinden op
het leven van Piet Gerrits, inspecteur
van de Tilburgse gemeentepolitie.
De politie
Nu is het politiebureau de instantie
waar ook gedurende de oorlogsjaren
arrestanten van de Duitsers het eerst
terechtkwamen Tilburgse politieman
nen moesten in opdracht van de Duit
sers iemand inrekenen en die werd dan
op het bureau aan de Bisschop Zwij-
senstraat verder verhoord - door de
S.D. of door handlangers van deze
«Sicherheitsdienst» in Nederlands
uniform. Verreweg de beruchtste van
deze handlangers in Tilburg was ge
noemde Gerrits^. Mede uit gefrus
treerde ambitie - hij was onderc
terwijl hij zichzelf een politieel
talent vond - was hij niet alleen lid ge
worden van de N.S.B. in de hoop zo
wat verder te komen in zijn carrière.
Niet iedere N.S.B.’er was tenslotte per
definitie tevens een folteraar. Gerrits
wel, hij betoonde zich fascistischer dan
de S.D.’ers en legde tijdens de folter-
verhoren een verbijsterende landgeno-
tenhaat aan de dag. Deze man is een
van de weinige Tilburgse collabora
teurs die na de oorlog tijdens een pro
ces ter dood zijn veroordeeld en ook
metterdaad zijn gefusilleerd.
(wordt vervolgd)
Het Beis lijntje in gelukkiger dagen het directienjtuig van de N.S. in de Blaa
15 december 1958. Dit ter gelegenheid van de omlegging van de spoorlijn. R<
het oude tracé, dat uitkwam bij muziekinstramentenfabriek Kessels; links de nieuwe
lijn, die zich achter het vroegere dierenpark losmaakte van de lijn Tilburg-Breda.
Tuincentrum 1
f
kos
ten 7,95; een jaarabonnement
32,50. «Tilburg» is te krijgen bij de
erkende boekhandel.
De
«Kr
aang
ten»
gesloten.
tehuis bericht dat al op 12 juli daa
voorafgaand burgemeester van