A
dA
lel
1
4,
9,
9,
NUC^NÜT3 NUL™
Met de moed der wanhoop
de boerenschuur
27?8
RUIME PARKEERGELEGENHEID
130.-
12?
6?
239
12?
17?5
j I SCHOUWBURGRING TILBURG
1
■L
Kinderfilm
Filmhuis
Enental
KAASLAND beter completer
A
Staande
klokken
keuze uit meer
dan 50
Video op
het zoldertje
t/m 9 mei
Neon 5
BRESSON
50
ZJ95
Below Zero»
995
219
DROGISTERIJ PENNY
|h“" 0
Moederdag aanbiedingen
6?
■J95
y49
Marguerite Duras
Tekeningen van
Antwan Klemann
Stampkonsert met
komponist Wim
de Ruiter
detilburgse koerier
Donderdag 6 mei 1982 pagina 27
g 6 mei 1982 pagina 26
Vrijdag 7 mei. 20.30 uur
r
donderdag 13 mei. 20.30 uur
Komponist
het stampkc
get
vang
rken!
Ibanden
everbaar
af
SCI
2 dozen per klant.
Fluitketel inhoud 1 liter.
Van
Deze
Schouwburgring 99 „Nul Plus” Tel. 013-422451. Heuvelstraat 75 „Shopcenter” Tel. 013-356098.
■‘Ml
Q~slagerij
se autotypes
59,-
ten
itie
uitlijnen
ren
Caresse eau de toilette
Flacon 30 ml
Lymara eaudelette
Flacon 75 ml
Just Musk eau de
toilette flacon 20 ml
Fenjal badolie
Flacon 250 ml
Fenjal crème parfum
Flacon 125 ml
Fenjal toiletzeep
In luxe doos
Jd
i hoge mate
en daaraan
De illegale kuituur van de gevangenen
in het concentratiekamp Auschwitz
Sigarenhandel
Berry en Ine
Oerlesestraat 171
Schouwburgring 99
Hollandse
gatenkaas hele kilo
het zelvers -
letto prijzen!
ensfen gaat,
lem, het wa-
ient het ge-
•ewoners en
omen
rleg met de
icht dient te
kernenergie
e gemeente
Knoflookpaté
100 gram
45
Schouwburgring 99, Tilburg.
JUWELIERS - HORLOGERS
Alléén bij ons
MASCOTTE
VLOEI
Per doos van 100
boekjes. Geen 25,-maar
17,95 voor 5,98.
te week
Zacht belegen
goudse kaas hele kilo
groep Nieuw- West sj
-e Below Zero» in de
'tureel Centrum.
Vers gebrande vlies
pinda’s 500 gram
2?
Boeren rauwkost
salade 150 gram
Verstelbare terras-iatten-
stoel, wit „Tiiburgia”.
Van 89,95 voor 69.95
Deze week 2 stuks
ar
3rd 193 A
3-426207
ILBURG
uur
Kaas, brood, noten, vleeswaren
Magere Leidse kaas
500 gram
5?
e landen
“eïnfor-
onmen-
het Ie-
J ook
n de noodzake^_jt
konden worden gedaan
tedroeg ongeveer 10 min
'wee keer per dag voor: ’s
voordat men naar het werk gir
avonds, na de kwellende appèls tu
«nng Hi. He nachtrust inluidde.
Schijnbaar was het gunstiger gesteld met de
vrije tijd op de zondagen, wanneer veel
commandanten niet op hun werk versche
nen. Toch waren de gevangenen met ver-
Schouwburgring 99a (ingang hoek Schoolstraat) Tilburg. Tel. 013-420047.
en spannende si-
:t afval bouwen de
s na, een al uitge-
8.15-17.30 uur
van 8.30 - 12.30
EERLI JK DE LAAGSTE EERUJK DE LAAGSTE EERLIJK DE LAAGSTE
Tekeningen van gevangenen van
het concentratiekamp Auschwitz 1940-1946
t./m. 6 juni Kultureel Sentrum Tilburg
M Heuvelhof - Heuvelstraat een totaaldienstweigen
en neon-sport. Het muzi
zorgd door: Turbo, Bn
i met elkaar te
pentekenit
produkten die een i
een spontane stijl die niet
r akademische wetten en
Stevige soeppan, inhoud
9 liter. Kleur: bruin.
Van 35,- voor
KLEM AST
MP&MZCtF, te/TTS#/ &P KJVAM&r&W
W& Vïï&dp&n Zfftr w
OtfZfMNK&t AS 'S&0EE. AMA/ZWVL
4AQAAAriE=
Ni&T*oed af&ces
Mime-theatergroe
nieuwe produktie
zaal van het Kultu
tekeningen en foto’s de plaats ingenomen
van de schilderijen. Ook het kleurgebruik
werd teruggedrongen. In zijn pentekeningen
spelen alleen nog maar de primaire kleuren
rood, blauw en geel een rol. De fotografie
gebruikt hij als hulpmiddel. Hij fotografeert
graffiti, (punk)concerten en situaties die
met de punk-leefstijl te maken hebben en
gebruikt de komposities van de foto’s als
basis voor zijn tekeningen. Zoals al duide
lijk is geworden uit bovenstaande, laat Ant-
wan Klemann zich inspireren door de punk
beweging en wat daar uit voortgekomen is
zoals de kraakbeweging en de nieuwe mu
ziek. Maar nog meer is de dagelijkse leefwe
reld «alles wat ik om me heen zie en hoor»
een bron van waaruit tekeningen ontstaan.
Heel duidelijk komt dit naar voren in zijn
achteloos gebruik van songteksten of zo
maar woorden die hij ergens heeft gehoord.
Bel: 634137
na: 1 uur.
t,o
I a
I x
1 0> 0)
a 1 -o i
Diapress
Houten stelten, verstelbaar
hoogte 175 cm.
Van 24,95 voor 19,98
Deze week
SLAGERIJEN
:HOUWBURGRING99TILBURG
INDENULPLUSMARKT -J
Ruim
assortiment
kamer
planten en
bloemen
Fons de Laat
Nul Plus
ningen
Antwan Klemann is
werd in 1958 gebo-
'hoven. Dit is
Klemann is
De eerste illegale tv; zonder kommerciële
doeleinden, meer poen voor pop, op bezoek bij
ininntrtion^twm^eraar, belevenissen in
takpanden op de Keizersgracht
.r Het muziekgedeelte wordt ver
zorgd door: Turbo, Brommerz, Filbert Gib
bet; Ketch-up en de Ashtrays. (1979, 40 min.).
«De plaats van de vreemdeling». Wat bete
kent het om jood te zijn? Rudolf van den
Berg, een Nederlandse jood, vroeg zich dit
af. Hij verwachtte geen antwoord, maar ant
woorden. In zijn film is een diskussie van
zes mensen in Amsterdam rond een ietwat
feestelijk gedekte tafel. Het eigenlijke pro-
Maar bleem van de dinerdiskussie blijkt het al of
jtzooi niet vereenzelvigen van de begrippen jood
en zionist. De vereenzelviging die zowel
door anti-semieten als door zionisten wordt
gebezigd. Makers: Rudolf van den Berg,
Theo van de Sande, Jochgem van Dijk. 1979
(90 min.).
I 1 AANBIEDINGEN
DE AANBIEDINGEN
r GELDEN VAN MEI
imeld en reli-
chillende ge-
-en tri*, de hui-
s uit de omgeving van het kamp
bevolking of maakten deel uit
lommen van de
u>e in het museum werkzame g
maakten olieverfschilderijen over
dige thema’s, die Höss aan t
zoekers van het kamp overhang
o zijn eigen bezittingen toevoegde.
èls» gehouden Terwijl Targosz rekening hield met de be
es plaats. Dit langstellingssfeer van Höss, lukte het hem
srkzaamheden stapje voor stapje van het museum een soort
- Jat hij zich asiel voor de gevangen kun tenaars te ma-
"'t ken, die hier een zekere bescherming geno-
d ten en tevens de mogelijkheid hadden hun
:- artistieke werk voort te zetten. Hier vond
ook een beroemde sportman en deelnemer
Aan het eind van dit filmseizoen wordt het
programma van het Filmhuis in het Kultu
reel Centrum afgesloten met films van Mar
guerite Duras, een van de belangrijkste lite
raire filmers. Bij eendere programma’s van
het filmhuis heeft Marguerite Duras een be
langrijke rol gespeeld. In 1977 bij het pro
gramma over de Franse film, in 1979 samen
een jonge Kunstenaar, hij wera in Mts getto- de regisseurs Alain Resnais en Alain Rob-
r net dorp om te la- ren en woolU en werkt jn Eindhoven Dit is be-Grillet als vertegenwoordigers van de Ri-
met moet vermelen zjjn eersle expositie Antwan Klemann is Gauche-groep en de literaire stroming
veten dat wel autodidakt; iemand zonder specifieke oplei- van de Nouveau roman, en in 1981 samen
r met aan. De djng aan een punstapajemle met de Belgische cineaste Chantal Akerman
loop kan je nog Waarschijnlijk heeft het niets met elkaar te om de overeenkomstige stijlkenmerken aan
■Yntncif n* d maken, maar zijn ingekleurde pentekeningen ,e geven.
ontosaurus is de onbetwisthaar produkten die een heel Dlt keer wordt het programma samenge-
„o-n stijl hebben; een spontane stijl die niet steld in samenwerking met andere filmhui-
gzrzmd wordt door akademische wetten en zen> de Franse ambassade en de universiteit
verboden. van Utrecht. Hierdoor is het mogelijk om
ook films te vertonen die in Nederland nog
her ’t heks; Oorspronkelijk werkte hij voornamelijk met geen distributie hebben gehad. Daarnaast
t wandel- kleur en maakte hij schilderijen, maar sinds zal het instituut voor Franse taal en letter-
itelier de een jaar of vier is het werken op kleiner for- kunde een tekst publiceren over haar literai-
maat belangrijker geworden en hebben pen- re oeuvre.
Woensdag 12 mei 14.00 in het kinderfilm-
huis van het kultureel Centrum. Tomas is
een jongetje dat van de natuur houdt. Ma;
een heleboel mensen gooien zomaar rotz<jui
weg. Dat kan je hier ook zien als je door een
bos loopt of door een park of straat.
e Tomas ontdekt met zijn vriendjes een klein
hertje. Het dier is gewond omdat het op ge
broken glas trapte. Ze besluiten iets te gaan
doen tegen de vervuiling. Als ze zien dat een
bewoner van het dorp vuil stort, verzamelen 6 mei t.m. 1 juni
de kinderen het vuil weer in plastik zakken.
Dit geeft natuurlijk leuke en spannende si
tuaties. Van de rest van het afval bouwen de In de Ontmoetingsruimte van het Kultureel
kinderen een brontosaurus na, een al uitge- Centrum worden pentekeningen van Antwan
storven diersoort. Klemann tentoongesteld. Ai
een jonge kunstenaar. Hij
Ze trekken hiermee door het dorp om te la- ren Jen \oon[ en werkt Eindht
ten zien dat je de natuur met moet vermelen zijn eerste ie Antwan p
,en vervullen De mensen weten dat wel aJulodidakl; ,/mand zonder ifieke lei,
maar meestal denken ze daar met aan. De di aan een kunstakademie P
film duurt 116 uur en na afloop kan je noe ,.,D
tekenen, (een reuze brontosaur maKei
voorwer- ren of iets anders doen. Brontosaurus is de zj-
n de be- laatste film van dit schooljaar, die behalve
j in het Kultureel Centrum ook in de wijkate-
liers is te zien. Kijk de agenda in het Kultu- s L
reel Magazientje er maar op na.
Donderdag 13 mei 16.00 uur atelier
vrijdag 14 mei 16.00 uur atelier ’t
bos; maandag 17 mei 16.00 uur at
schuur.
Below Zero valt in drie delen uiteen. Het
eerste beeld is dat van één akteur die met de
povere middelen van één spotlight en één
monosyllabische kreet drama maakt. De
speler geeft zich maximaal bloot door heel
alleen een tijdlang heel weinig te doen -
maar tegelijk daagt hij het publiek uit om
zich te laten boeien, niet door overdaad en
door spektakel maar door één bijna scha
mele scène.
Het tweede deel geeft een uitbreiding te
zien: de groep spelers wordt nu uitgebreid.
Met geluid, beeld en beweging wordt een
somber beeld gegeven van mensen die ver
dwaasd zoeken naar elkaar, naar een zinvol
contact, naar rust en licht.
In het derde deel tenslotte breekt de opge
bouwde spanning los in een stortvloed van
teksten: de spelers steken elk een serie mo
nologen af waarin elementen van zelfbe
klag. zelfrechtvaardiging, wrok en soms een
heel klein beetje hoop doorklinken.
werk van een onbekend meester te bespre
ken. Van hem is een houten sarcofaag met
de maten 15 x 4 x 4 cm, die na de oorlog in
het kamp gevonden werd. Op het deksel van
een lichte houtsoort ligt de vermagerde ge
stalte van een mens. Op een van de zijkan
ten zijn sporen van krassen van een naald te
zien, die waarschijnlijk de geboortedatum
en de sterfdag van een gevangene aandui
den. In de sarcofaag bevond zich een ge
deeltelijk verbrand bot. Daarmee wilde ma
ker waarschijnlijk getuigen van de dood van
een bekende, een vriend of een familielid.
Het is een subtiel eerbetoon voor het indivi
duele, tragische gebeuren, een hulde op een
plaats, waar het religieuze principe van
waardig sterven met zwarte humor bespot
werd.
Tot slot volgt hier een veelzeggend citaat uit
een bevel d.d. 8 juli 1943, waarin komman-
dant Höss vaststelt, dat er door diverse SS-
ers opdracht werd gegeven aan de gevange
nen om «schilderijen of andere zogenaamde
^kunstvoorwerpen» te maken. In dit bevel
zen we verder: «Geheel afgezien van het feu
dat de gevangenen zich met nuttig werk be
zig dienen te houden, stel ik vast dat de ge-
vanomm r>r> onverantwoorde wijze het ma-
L doeleinden gebruiken
lat terwijl dit materiaal tegenwoordig zo
...„eilijk te verkrijgen is... Hierbij verbied ik
strengste dit clandestiene werk en ik zal
ZZ zonder aanzien des persoons en
ongeacht zijn rang voor bestraffing melden
bij de Reichsfuhrer, wanneer men in het
vervolg nog zulke onzinnige kitsch laat ma
ken of ertoe opdracht geeft». Dit bevel werd
echter nooit opgevolgd, zelfs niet door dege
ne die het uitgevaardigd had.
We weten immers dat de kampcommandant
persoonlijk, evenals andere SS-officieren,
zulke kunstvoorwerpen door de gevangenen
liet maken en een plaats gaf in zijn woning.
Het predikaat «kitsch» voor deze vc~
pen stelt alleen maar de smaak van d
langrijkste nazi-persoonlijkheden, alsmede
de Reichsführer en andere hoogwaar-
heidsbekleders, in een kwaad daglicht,
it de commandant overhandigde hen ve-
J en andere kunstvoorwerpen
produktie van de gevangenen als ge-
„.xen, om bij hen in de gratie te komen.
aan de Olympische Spelen, Bronislaw
Czech, zijn toevlucht. De kunstenaars, die
in andere commando’s werkten, konden el
kaar in de «vrije tijd» in het museum ont-
en zodoende contact met elkaar on-
Luuuuen. Dank zij de solidaire houding vangenen op onverantwoor
a Targosz en dank zij het feit, dat hij het teriaal voor nutteloze doele
abisme van de kampleiding bevredigde, en dat terwijl dit materiaal
ió iici leven voor heelwat gevangenen in moeilijk te verkrijgen is... B
nakkelijkt. De gevangen ten strengste
e amateurs, produceer- iedere SS-erz
mpect voor de commandolei- ongeacht zijp
uv oJ. Deze produktie speel-
om te overleven een belang-
—jrol. De kunstenaars ondervonden na-
uuvu uw. ui> ntelijk niet alleen de waardering van hun
Ie gevangenen. medegevangenen, die zij beschermden en
ie gevangenen extra te eten gaven, maar ook van man-
j over onschul- schappen van de bewakingsdienst, die er
belangrijke be- ze'X voordeel bij hadden, doordat ze voor
landigde of aan zichzelf kunstvoorwer
t Wim de Ruiter staat centraal in
.r konsert dat in de theaterzaal van het
Kultureel Centrum plaatsvindt. Aan het pro
gramma wordt verder meegewerkt door Har-
rie Starreveld (fluit), René Eckhardt (piano),
Henk Batenburg (akteur), Jaap Egmond
(beeldend kunstenaar) en Arthur de Leeuw
(lichttechniek).
Wim de Ruiter werd op 11 augustus 1943 in
Heemstede geboren. Hij studeerde orgel bij
Piet Kee aan het Muzieklyseum in Amster
dam. In 1968 deed hij examen solospel met
onderscheiding. Aan het Amsterdams Con
servatorium studeerde hij compositie bij
Ton de Leeuw, welke studie in 1974 werd
afgesloten met de prijs voor compositie.
Sinds 1974 is Wim de Ruiter docent 20e
eeuwse muziek aan het Sweelinck Conserva
torium in Amsterdam. In 1972 ontving hij
'de eerste prijs in het organisten-compositie
concours van Zwolle met Music for Organ.
Verschillende werken werden tijdens Gau-
deamus Muziekweken in première gebracht,
o.a. Hoplopoia voor koor en orkest in 1973,
en Re voor groot orkest, dat in 1975 een
derde prijs toegekend kreeg. Tevens vonden
uitvoeringen van zijn werk plaats in het
Holland Festival 1977 en in de Biennale van
Zagreb 1979.
met voetei
i in het kamp waren, w
'"^'“keur van de SS-men-
lerr über Leben und
leefden c=J
vanaf de eerst.
an hun naam al
Het systeem had I
achting en vemie
maatschappij. De geterroriseerde gevangene kerij ontdel
moest de «Übermensch» in de persoon van paard, die
elke SS-er onderdanig zijn. Het zogenaamde maakt. De
ras van de «Übermensch» matigde zich het hebber, raa
uuouadige recht aan de «Untermensch» te gen<- -
Tderen. Het werk in de industrieën en
-1. _e omgeving ontstonden, op
u------>even gedurende bij-
uur, dat in de waarste zin van het
I uitputtend...» moest zijn (de chef van
>S-administratiekantoor Oswald Pohl
ampkommandant) bracht de ge
in een zodanige psychische toe-
gedachten aan psychische be-
- lie dreigden te worden.
ije tijd
echte voedsel genuttigd samen
kelijke hygiënische be- richt v
ien gedaan. Deze «vrije *e kur
eveer 10 minuten en werk
s morgens
ging en ’s
i en voor de
Herinneringen van vroegere gevangenen en wetenschappelijke studies hebben in vele
de buitenwereld vrij nauwkeurig over de misdadige geschiedenis van de fascistische et
tratiekampen, die eigenlijk vernietigingskampen zouden moeten worden genoemd, geil
meerd. De naam «vernietigingskamp» is hier beter van toepassing in verband met de oni
selijke omstandigheden van het kampleven; het uitputtende werk, de honger, de straffe'
kwellingen, het steeds weer selecteren, waarvan het resultaat het einde betekende van hv
ven van vele gevangenen: de weg naar de gaskamers. De omvang van deze misdaden werd
in talrijke processen tegen SS-mensen bewezen; deze processen werden in Polen
landen, zoals de Bondsrepubliek Duitsland, gevoerd.
De concentratiekampen hadden, behalve de De tekeningen, schilderijen en sculpturen
functie de als vijanden of als onbruikbaar ontstonden hoofdzakelijk in de komman-
beschouwde mensen te vernietigen, ook tot do’s, waar men zich met dé meubelmakerij
doel de psychische ineenstorting van de ge- bezig hield of met het vervaardigen van
vangenen te bewerkstelligen door iedere glas, in de bankwerkerij of in de zogenaam-
menselijke waarde met voeten te treden. Zo- de «museumkamer», die door kampchef
dra de gevangenen in het kamp waren, hing Höss ingericht was. Evenals het uit gevan-
hun leven van de willekeur van de SS-men- genen bestaande kamporkest, dat de SS-ers
sen af. Zij waren «Herr über Leben und er op na hielden, waren ook de gevangenen
Tod». De gevangenen leefden onder voort- in de schilderswerkplaats steeds in overtre-
durende terreur en vanaf de eerste dag had- ding van de door de SS aan hen gestelde re
den ze in plaats van hun naam alleen nog gels en vervulden zo in het culturele leven
maar een nummer. Het systeem had het ge- van de gevangenen een belangrijke functie,
munt op de verkrachting en vernietiging De schilderswerkplaats, of het «museum»,
van eeuwenoude verworvenheden van een ontstond in januari 1941. Tijdens een be-
menselijke samenleving in de geciviliseerde zoek aan de werkplaats van de meubelma-
maatschappij. De geterroriseerde gevangene kerij ontdekte Höss een tekening van een
moest de «Übermensch» in de persoon van paard, die door een gevangene was ge-
elke SS-er onderdanig zijn. Het zogenaamde maakt. De commandant, een paardenlief-
ras van de «Übermensch» matigde zich het hebber, raakte onverwachts met de gevan-
misdadige recht aan de «Untermensch» te gene - het was de Pool Franciszek Targosz
vernederen. Het werk in de industrieën en - in gesprek. Hierop terugblikkende bericht
mijnen, die in de omgeving ontstonden, op Targosz: «Nadat aan Höss de potloodschet-
de velden en de steengroeven gedurende bij- sen «paardengroepen» waren voorgelegd,
na 12 uur, dat in de waarste zin van het vormde een timide geformuleerde vraag
woord uitputtend...» moest zijn (de chef van aanleiding voor het idee van Höss een ver
een SS-administratiekantoor Oswald Pohl zameling tekeningen en schilderijen aan te
tot een kampkommandant) bracht de ge- leggen, die door de gevangenen gemaakt
vangenen in een zodanige psychische toe- zou moeten worden; zo ontstond bij hem
stand, dat de gedachten aan psychische be- het plan een verzameling van interessante
hoeften tot een utopie dreigden te worden. voorwerpen aan te leggen». Höss gaf Tar
in de zogenaamde «vrije tijd» vielen korte gosz de opdracht, een dergelijk commando
pauzes, waarin het slechte voedsel genuttigd samen te stellen. Nadat er een ruimte inge- moeten en
werd en de noodzakelijke hygiënische be- richt was, kreeg Targosz toestemming enke- derhouder
hoeften konden worden gedaan. Deze «vrije 'e kunstenaars onder de gevangenen daar van 'r—--j
tijd» bedroeg ongeveer 10 minuten en werk te verschaffen. In vitrines werden snobisme van de kampleic
kwam twee keer per dag voor: ’s morgens munten, keramiek, metalen kunstvoorwer- werd het leven voor heelwa
voordat men naar het werk ging en ’s pen en militaire onderscheidingen enz. ten- het kamp iets vergema
avonds, na de kwellende appèls en voor de toongesteld. kunstenaars, ook de
gong, die de nachtrust inluidde. Ook werden er gewaden verzameld en reli- den voor het meest v
Schijnbaar was het gunstiger gesteld met de gieuze voorwerpen van verschillende ge- d>n& dus voor de SS.
vrije tijd op de zondagen, wanneer veel zindten. De voorwerpen kwamen uit de hui- de in de strijd
commandanten niet op hun werk versche- zen van de uit de omgeving van het kamp rok. kunstenaars
nen. Toch waren de gevangenen met ver- verdreven bevolking of maakten deel uit melijk niet alleen de waarc
schillende werkzaamheden binnen de blok- van de eigendommen van de gevangenen. medegevangenen, die zij bescherr
ken bezig: opruimen, grondig schoonma- De in het museum werkzame gevangenen extra te eten gaven, maar ook v-
ken, respectievelijk het egaliseren van het maakten olieverfschilderijen over onschul- schappen van de bewakingsdienst
terrein binnen het kamp, sorteren van dige thema’s, die Höss aan belangrijke be- zelf voordeel bij hadden, doordat -
bouwmateriaal, delven van grind voor de zoekers van het kamp overhandigde of aan zichzelf kunstvoorwerpen vergaarden,
bouw van nieuwe blokken. Zondag werden zijn eigen bezittingen toevoegde. In de meubelmakerij, bij de afdeling waar
sr ook zogenaamde «luis-appèls» gehouden Terwijl Targosz rekening hield met de be- ê*as gemaakt werd, en in de bankwerkerij
of vonden er andere kontroles plaats. Dit langstellingssfeer van Höss, lukte het hem ontwikkelde zich de kunstnijverheid, die
mechanisme van dagelijkse werkzaamheden stapje voor stapje van het museum een soort door het eigenbelang van de SS-ers uitge- van de
betekende voor de gevangene dat hij zich asiel voor de gevangen kuntenaars te ma- buit werd, om hun woningen te versieren, digheic-
geen moment kon ontspannen, hetgeen tot ken, die hier een zekere bescherming geno- Illegaal werden er hier ook enkele kleine want de comma
een'totale uitputting leidde. Toch ontstond ten en tevens de mogelijkheid hadden hun voorwerpen voor de gevangenen gemaakt, le schilderijen e
f een specifieke tegencultuur onder de ge- artistieke werk voort te zetten. Hier vond zoals houten sigarettenétuis en sigarette- uit de produktie
angenen. ook een beroemde sportman en deelnemer PÜPjes- Het is de moeite waard, hier het schenken, om bi