Bartels audio-video
N=hD=r
VERDERE PEILING
NAAR DE BOUWSTENEN
VAN DE MATERIE
0,-
Ml
w f
■wi
ion!
L2
12
DE RATIONELE
GROENTETUIN
TELETEXT
tt
O,69
Twee projekten (PEP en LEP) zullen meer leren
over quarks en krachten in atoomdeeltjes
2,75
2,85
SPECIAALZAAK VOOR Hi - Fi,
KLEUREN - T.V. en VIDEO
«eest
-S
van vroom dreesmann
IKERS
1,35
Gobelin handwerk
3 I
Donderdag 3 april 1980 pagina 21
TILBURGSE KOERIER
april 1980 pagina 20
1 april jl. is de Nederlandse televisie gestart met teletext.-Informatie op beeldbuis.
Schaken
Bartels uw speciaalzaak die ALTIJD nieuwste primeurs in huis heeft!
E VOOR
pril:
worst
per kilo
tie-
cwijls
HET PEP-PROJEKT
nze mes-
tekende,
s ophalen
luisbrengen
sportuitslagen, dagmenu’s, spellen, enz.
Wij demonstreren u graag alle mogelijkheden
PHILIPS SABA GRAETZ I.T.T.
uit voorraad leverbaar!
s de huid ij
nucleaire
van de plan-
ie vergadering
het di
zetter
derdag
)PAVOND
i
inapark 56
Lirg
42.17.67
ent,
.84
Alle soorten
BREI-, HAAK-
EN
WEEFGARENS
kBROMRETSEN
deeltje j/psi ontdekte samengeste
medquark en zijn anti-quark.
t kleuter-i
de
eleerden kunnen zich momen-
,t uitspreken over de vraag of
-g nu al reikt tot in het diepste
.undament van de stof. Alleen
met inzet van nog grotere
Iheden energie kan daarop een
antwoord geven.
miljard
mende i
stramien
toffen
ontvangen
elijk de zon k
J op voorhanc
in het
INLIJSTWERK
Alle soorten en
maten tegen
voordeelprijzen.
Vlug klaar.
ieding
verlichting,
igagedrager,
De sportieve kombina
Het sweatshirt is van katoen en
heeft 'n tricot boord en manchetten.
Let op de leuke windsurfing bedruk
king. Kleuren: ecru, rood, marine
128 t/m 140
U kunt nu elk uur van de dag, informatie opvragen
zoals: de verkeerssituatie, weerbericht,
nieuwsberichten, omroepinformatie, wisselkoersen,
vacatures, consumentenvoorlichting,
De detektor Mark IIdie al vroeger te Stanford een belangrijke rol speelde en
nu opgesteid wordt in een van de zones van het PEP-projekt waarbij men de
botsing van elektronen en positronen zal waarnemen in de opslagring.
■BEI™
!r 10,75
gram o,69
Nergens zo’n collectie
Smyrna en
Soedan garens
1 Voorgetekend stm
Alle handwerkstoi
Ontbijtlakens
t Wandkleden
Lampekapframes
scheidene gebouwen met de meest
verfjjnde toestellen waarmee de ge-
olgen van die botsingen kunnen
morden waargenomen.
Volgens de huidige teorie kunnen
deze subnucleaire deeltjes, die uit
«quarks» zouden bestaan, soms niet
langer dan een miljardste sekonde
blijven bestaan. Vermoed wordt dat
zij bijeengehouden worden door din
getjes die afnons genoemd worden.
tatoe mode voor
_o ’re scholieren,
in de maten
122 t/m 146.
De grappige
overgooier
Voor meisjes
nü. Speelse
kleurenkombinatie met kontrast
biesjes bij hals en schouder. In
cyclame met aqua/lila.
Maten 122 t/m 146/
EN HET LEP-
PROJEKT BU
DE CERN
Het gaat hier om een plan op lange
termijn lopend over zeven jaar
met een kostprijs van circa achttien
I B.fr. (voor de twaalf deelne-
staten).
Met het nieuwe PEP-projekt, waar
aan vier jaar werd gewerkt, kan nog
hogere energie worden opgewekt en is
men in staat die zo te doseren dat ver
schillen kunnen worden waargeno
men in de verschillende soorten bot
singen.
Handwerk - Hobby - Weefcentrum
DE WOLKAST
Piusplein 55, Tilburg - Tel. 42.23.33
wjjzen sommige ver-
op dat er nog een zesde
}uark moet bestaan. De nieuwste hy-
eses houden momenteel in dat de
i opgebouwd zijn uit twaalf
i mini-deeltjesde zes
ti-quark(het
komt steeds
met daarbij
ss die zorgen voor
rking onder
Feestbeest
mode voor de
maten 86 t/m 116.
De vrolijke
salopette
Gemaakt van H
struktuur katoen.
Biesgarnering.
In aqua/blauw
Ma»Tn86t/m 116
Er staan nu twee projekten op sta
pel die mikken op het onderzoek van
de elektronen en de positronen (anti-
elektronenTe Stanford in Califomië
VSgaat men weldra van start met de
PEP (Positron-Electronproject).
Twee stralen, één bestaande uit
elektronen en de andere uit hun
tegengestelden, de positronen, zullen
tot zeer hoge energie worden opge
jaagd in de nu dertien jaar oude, drie
kilometer lange koperen versneller
om daarna in de ondergrondse opslag
ring frontaal op elkaar te botsen.
Langs deze grote ring, die een door
snee heeft van 500 meter, staan ver-
De ingewikkelde apparatuur opgesteld naast de opslagring van de versneller te
Stanford die o.m. het deeltje J/psi ontdekte samengesteld uit de vierde (char-
Wanneer elektronen en positronen
met bijna de lichtsnelheid en dus
enorm hoge energie op elkaar botsen,
ontstaat er een miniem vuurballetje
waaruit quarks worden weggeslin
gerd. Hoe dat precies gebeurt, gaat
men nu met PEP onderzoeken.
In het begin van de jaren 1970 werd
er een veel kleinere versie van PEP
gebouwd, waarmee Burton Richter
van Stanford in 1976 de Nobelprijs
won.
Over het algemeen wordt de groentetuin erg stiefmoederlijk be
handeld in vergelijking met de siertuintjes. Dit komt meestal door
herhaalde mislukkingen, hoewel die dikwijls aan onkunde te wijten
zijn. Gewoonlijk is het zo dat diegenen die «een groene vinger»
hebben, in alles lukken, zij het na enig leergeld.
Een echte liefhebber kan het niet stellen zonder een koude bak of
minstens een stukje zonneberm. Hierop komen de allervroegste zaai
sels. Deze zijn het meest belangrijk omdat die dan (vitaminenrijke)
verse groenten geven, juist als zij in de winkel zo duur zijn. Daarom
zoeken we een gunstig plekje uit. De morgen doch vooral de
avondzon ontvangen is zeer belangrijk voor een kasje of bak. Men
moet namelijk de zon kunnen «insluiten»
Bepaal op voorhand de oppervlakte van de bedden naargelang de
behoefte van het gezin. Steeds rekening houden met de aard van het
gewas, bladgroente of wortelgewas. Alleen op zeer humusrijke gron
den kan men zo door mekaar planten. (Dan nooit verse stalmest
inwerken). Tussenplantingen en tussenzaaiingen worden door de
liefhebber veel te weinig toegepast. Snelle groeiers komen tussen
langzame groenten. Zo gaat sla zeer goed tussen kool of tomaten.
Spruiten kunnen geplant tussen de afstervende aardappelen. Gekom-
bineerde zaaiingen van radijs met worteltjes. Eer de worteltjes goed
boven zijn, is de radijs reeds rijp Sla gaat ook zeer goed tussen uien
of sjalotten.
Teeltopvolging is van het grootste belang, vooral in kleinere
tuintjes. Door een oordeelkundige zaaiing kan praktisch het dubbele
van de oppervlakte benut worden. Zo zijn er tuintjes van één are die
tot 192 m2 nuttige oppervlakte kunnen geven. Er moet dan wel zeer
vroeg begonnen worden met zaaien. Zo bijvoorbeeld in februari
maart met ui, look en sjalot. Op hetzelfde stuk komt in juli-augustus
vroege worteltjes en/of rapen. Op het tweede bedje in maart lage
doperwten of tuinbonen, eventueel met tussenteelt van spinazie. In
juni komt er daarna prei of worteltjes en zelfs daarna in oktober weer
look.
Op bedje drie kunnen vroege aardappelen, zelfs in maart Zodra
ze boven de grond komen worden ze aangeaard tegen vroege vorst.
Juist voor het ophogen doet een kleine stikstofgifte wonderen, vooral
dan de snelwerkende N. In maart-april wordt er reeds sla geplant en
gezaaid. In juni-juli op dezelfde plaats, andijvie of witloof. Na de
aardappelen kan er nog met sukses winterbloemkool (broccoli) gezet,
samen met radijs. Een klein perceeltje Bintjes kan er zelfs bij, waarna
spruiten in augustus tussengeplant worden. Eerst stikstof strooien.
Half april kunnen de halfhoge erwten buiten, natuurlijk eerst
voorgeweekt in melk. Tijdig steunen en ook in het begin aanwakkeren
met stikstof tot in de bloei. De opbrengst zal er merkelijk door verho
gen. Tijdig de rijzen zetten en daartegen aanaarden, zo gauw het
mogelijk is. Na de oogst kunnen nog met sukses stamboontjes gezaaid
worden in juli. Tot eind oktober kan men rustig boontjes oogsten vers
uit de tuin. Eind april kunnen reeds plantjes stamboontjes buiten
geplant op voorwaarde dat er dekmateriaal aangebracht wordt tijdens
koude nachten. Potjes, plastiekkappen, alles is goed mits het overdag
afgenomen wordt... In mei komt de zaaiing stam- en snijbonen, aan
staken of draden.
Na midden mei komen ook de tomaten buiten, voldoende afgehard
natuurlijk. Na die oogst kan in oktober nog wintersla gezaaid wor
den, de zogenaamde weeuwenvariëteiten die overwinteren onder wat
dennetakken of beter nog ramen van de bak. Vanaf juli komt er op
vrijgekomen percelen winterprei waarvan Luikse winter nog altijd de
dikste stammen heeft bij liefhebbers. Een punt van belang is dat de
planten van dichtbij gevolgd worden. Dit mag zelfs letterlijk opgevat
worden. Een klein zakloupje dat op de onderzijde van een blad
gehouden wordt laat soms een wemeling van leven zien. Dan dient er
onmiddellijk ingegrepen met «afdoende» middelen, zonder daarom te
verspillen door het extra sterk te willen maken.
Door een oordeelkundige bemesting en door het regelmatig
zuiver houden van de grond zijn planten van nature goed gewapend
tegen vijanden. Ruime piantafstanden laten een goede verluchting
toe, wat het ontwikkelen van schimmels tegengaat. Daarenboven
geven vruchten dikwijls méér opbrengsten bij te ruime stand dan
andersom. Het is ook veel makkelijker werken tussen vér staande
planten. Dan kan men er beter door met de handkultivator of de
mesthaak, zodat op die manier sneller kan gewerkt worden. Alaam
dat degelijk is, werkt prettig. Maak tijdens dode uren zelf een
rijentrekker met mogelijkheid van diverse afstanden, door boven- en
onderzijde van de dwarsboom te gebruiken. De verplaatsbare pinnen
moeten alleen in toepasselijke gaten geschoven worden voor de uit
zaai.
In het verleden was al ontdekt dat
op bepaalde energieniveaus de waar
schijnlijkheid dat elektronen en posi
tronen elkaar zouden vernietigen veel
groter was en dat werd het begin van
het huidige onderzoek dat moet uit
maken in hoeverre de quark-teorie
klopt.
UITEENRAFELEN-
VAN DE MATERIE
De CERN heeft inderdaad
baanbrekend werk verricht met ex
perimenten in verband met de op
bouw van de deeltjes in de atoomkern.
Men ziet hoe men verder peildeeerst
het atoom, daarin de atoomkern, in
die kern de protonen en een massa
andere deeltjesdie kleinere deeltjes
zijn op hun beurt samengesteld uit de
basis-bouwstenen van de materie.
Deze bouwstenen zouden dan de
«quarks» zijn. Dit is één van de be
langrijke ontdekkingen van de jaren
’70: experimenten wijzen op het be
staan van deze quarks alhoewel
niemand ze tot nog toe heeft kunnen
zien. Een ander nieuw feit was het
samenbrengen van de zogeheten
zwakke krachten de elektromag
netische krachtdoor de ontdekking
bij de CERN van de neutrale stro
mingen».
Sheldon
alleen ging om protonen en neutronen maar om hele families van
deeltjes en krachten. Het grote vraagstuk bestond erin genoeg energie te
koncentreren om deze harde mini-kosmos uit mekaar te halen en de
deeltjes voor zeer korte tijd los te maken Hun samenhang is zo sterk
en ook zo essentieel voor hun bestaan dat zij soms maar voor miljoenen
en miljardsten van één sekonde op zichzelf kunnen worden waargeno
men.
Reusachtige middelen moesten worden ingezet en vandaar ook de
koncentratie van middelen en van intellekt in universitaire centra en
o.m. ook bij instellingen zoals de CERN te Meyrin-Genève Europees
centrum voor kernresearchvyfentwintig jaar geleden opgericht door
twaalf landen. Het gaat hier ongetwijfeld om één van de meest perfekt
werkende Europese instellingen, die buitengewoon waardevol weten
schappelijk werk heeft geleverd in koöperatie met diverse instituten
over heel de wereld.
Joseph Ballam, de direkteur van de
afdeling onderzoek te Stanford, zegt
dat al gebleken is dat er een hele
kudde quarks bestaat die steeds ho
gere massa hebben. Men heeft ze vol
gens hem nog niet allemaal gevonden
omdat nog niet genoeg energie werd
ingeschakeld. Welnu, de PEP is een
poging om verder te gaan.
Er bestaan blijkbaar dus ook nog
ingewikkelder strukturen, de gluons.
Met PEP kun je de natuurlijke aanwe
zigheid van deze gluons vaststellen
door de manier te bekijken waarop de
deeltjes wegvliegen na de botsing.
Komen ze in stralen? Zijn er twee of
drie stralen? Zijn die dik of dun? Uit
de antwoorden daarop kan worden
gekonkludeerd dat er al of geen gluons
bij in het spel waren. Dat is dus een
ander groot stuk werk dat met PEP
kan worden verricht.
Het PEÈ-projekt heeft, net als alle
onderzoek in Stanford, een inter
nationaal aspekt omdat groepen na
tuurkundigen uit Europa, de S.U. en
de Volksrepubliek China eraan mee
werken.
Ballam zegt dat de atoomfysici voor
een nieuwe, grote doorbraak in de
wetenschap staan. «Wat deze fun
damentele bouwsteentjes betreft,
staan we er nu bijna net zo voor als 50
tot 75 jaar geleden, toen we net iets
begonnen te begrijpen van de manier
waarop het atoom is opgebouwd al
dus de direkteur.
Aangezien er in de betrokken sektor belangrijke ontwikkelingen op
til zijn, vestigen we even de aandacht op twee grote projekten voor
verdere peiling in de basisstruktuur van de materie het geheel van de
stoffen waaruit het heelal en dus ook onze wereld zijn samengesteld.
Het gaat om de studie van de zogeheten subnucleaire struktuur
dat is de opbouw van de deeltjes in de atoomkern. Men weet dat de
experimenten van Rutherford in 1911 al leidden tot de ontdekking van
de atoomkernen met daarrond de elektronen. Deze kennis leidde later
tot de mogelijkheid om deze kernen te splijten. Toen ook die atoomkern
was opengebroken, drongen de geleerden door tot de deeltjes waaruit de
kern is samengesteld en vanaf toen werd een ware mikrokosmos
geopend. Immers zoals het heelal is samengesteld uit hemellichamen die
samenhangen met krachten, zo is de minieme atoomkern ook een geheel
van deeltjes met een wisselwerking van krachten.
Bij het bestuderen van deze deeltjes bleek al gauw dat het niet
De pantalon is van twill
katoen. Heeft fijne
steekzakken en dub
bele achterzakken. De
kleuren zijn
beige/zand, wit en
zwart. z
Maten 122 t/m 146 -
In het vooruitzicht dat dit onder
zoek zeker geen eindpunt zal beteke
nen, heeft de leiding van de CERN al
een optie genomen opdat Europa op
de vooruitgeschoven posities van de
wetenschap zal kunnen aanwezig blij
ven. Daarom bestudeert men al een
hele tijd het LEP-projekt (Large
Electron-Positronring) waarover we
in deze rubriek al een bijdrage pu
bliceerden.
Hier ook gaat het er om elektronen
en positronen met mekaar in botsing
te brengen maar met ruimere moge
lijkheden. De energie zou variëren
tussen de 22 en de 130 GeV (miljard
elektronvolt) waartoe een machine
zou moeten ondergebracht worden in
een ringvormige ondergrondse tunnel
met een diameter van tien kilometer
met een doorsnee van vier meter voor
de tunnel zelf.
blauwdruk (want in die richting
schijnt het te gaan) kan dan plaatsvin
den in juni 1981, waarna de werken
begin 1982 zouden aangevat worden.
Daaruit groeit één van de instrumen
ten voor de fysika van de jaren negen
tig. Het zijn middelen voor de
zoektocht van de menselijke geest in
iiepste van het wezen van dat ont-
;nd ingewikkelde heelal.
Voor die studies kregen
Glashow, Abdus Salam en
Steven Weinberg in 1979 de Nobel
prijs voor Fysika.
Eerst waren er aanduidingen voor
handen dat er drie typen quarks
zouden zjjn, de «up» (hoog) quark,
de «down» (laag) en de «strange»
(vreemde) quark. Maar die veronder
stelling hield niet lang stand. In de
Verenigde Staten werd in 1978 een
vierde «bouwsteen», de «charmed»
quark, ontdekt. In 1979 dan regi
streerde men in de VS, in Duitsland en
bij de CERN het bestaan van twee
nieuwe kemdeeltjes, het tau en het
upsilon waarbij een vijfde quark nu
genaamd «beauty» (schoonheid)
een rol speelt.
Reeds nu v~
schijnselen erop i
quark moet besta
potes
materie zou,
typen van mini-deeltjes
quarks en telkens hun anti-q
verschijnsel anti-deeltjes I
weer voor in de fysika)
gerekend die deeltjes
de krachten in de wisselwerk
elkaar.
De gelet
teel niet u
de peiling i
van het fur
de tijd
hoeveell
Officiële voorstelling i
nen heeft plaats tijdens de
van de raad van de CERN in juni van
dit jaar. De goedkeuring van deze
plan-
lering
en zw<
Matei
,an I *T°e
